Den Gulden Winckel. Jaargang 13

[p. 17]

Emile Verhaeren

Emile Verhaeren: Les Blés mouvants. - Paris, Mercure de France.

EIGENAARDIG is het, de schoone, breedmenschelijke ontwikkeling na te gaan in Verhaeren's kunst. Hij is begonnen met zijn land te beschrijven in sombere en norsche liefde: hij kent er de ruwe gezondheid van, de helle kleurenweelde, de strakke winterrust en de wazige, nevelachtige herfstdagen; hij bezingt zijn kloeke felle meiden en zijn stevige, koppige mans. Dan gaat zijn stem tegen 't gevaar der zich uitbreidende steden, die over het schoone platte land hun tentakels werpen en de beste krachten opzuigen. In latere boeken wordt zijn dichtervizie verheven tot het paroxysme, en de arme ambachtslieden van de Schelde-boorden worden eenvoudige symbolen van grootschheid. Wie herinnert zich niet den diepen indruk reeds bij de eerste lezing nagelaten door Le Passeur d'eau of Les Cordiers of nog wel Le Sonneur; door de sterkste onder de meesterstukken uit Les Villages illusoires. Le Sonneur b.v., hoe pakt dat gedicht, reeds van 't begin af, door den durf van het beeld en de plastische weergave:

Comme un troupeau de boeufs aveugles
Immensément, là-bas, au fond des soirs
L' ouragan beugle.

Later hooren we den kunstenaar, kalmer geworden, de breede schoonheid van onzen tijd uitzingen in de klare verzen van La multiple Splendeur, Les Heures claires, Les Visages de la Vie, Les Rythmes souverains. In deze vier boeken spreekt Verhaeren slechts weinig over zijn geboortestreek; hij drukt zijn vertrouwen uit in de toekomst en in het leven; hij bezingt abstracties gelijk hij alleen dat kan, machtig hamerend zijn ruwe beeldenstoeten tot een massieve, pakkende schoonheid. Enkel hier en daar komt teeder opduiken de herinnering aan het vlakke Scheldeland, zooals in dat wonder-mooie Souvenir, gekneed uit zachte, berouwvolle liefde.

Maar dan keert de dichter geheel en gansch terug naar zijn streek, en de reeks Toute la Flandre is geworden, met het oudere La Belgique van Lemonnier, tot het heerlijkste wat ooit de gezonde, menschelijke liefde voor den geboortegrond heeft voortgebracht aan lyriek.

En thans weer Les Blés mouvants.

Dit laatste boek van Verhaeren maakt op mij den machtigen indruk van wiegende korenvelden in de overpulvering der zomerzonne. Sterk van kleur is het landschap, met dit wit-gele, hel door korenen kollebloemen bespikkeld graan; er boven stolpt de hevig-blauwe hemel, vol kalmte en jolige klaarte, met enkel, hier en daar, een wit wolksken van fantasie drijvend langs 't machtig gewelf. Alles riekt hier naar groeikracht en vruchtbaarheid; soms komt, uit gindschen hoek, de lekkere wind aanwaaien die de rythmus is van Vlaanderens breeden,

[p. 18]

statigen slagader: de Schelde, van hier gezien maar een kleine, blikkerende lichtstreep. En langs den kleinen wegel komt af en toe een blond-rosse deerne gestapt, een liedeken schallend wijd over de wijde beweging van eeuwig golvend en ritselend koren; of een paar boerkens gaan, babbelend over land en zonne, naar 't ander einde toe van de breede vlakte, en hun koppen, stekend boven de gouden rijkelijkheid van het land, worden kleiner en kleiner. Zoo, als een landschap van mijn veie streek, zoo aandoenlijk en sterk, omend-om het leven en bewegen van menschen met teeder gevoel en wilde hartstochten.

Een eigenaardig genot is het stellig, die zeven ‘dialogues rustiques’ af te luisteren, waarin de ziel van de Vlaamsche Polderboeren zoo verrassend wordt blootgelegd. Hoe frisch en vol levensvreugde die tweespraak van gelieven! En hoe raak die tweede, tusschen grootvaders, die met leede oogen de veranderingen om zich zien, aangericht door den ‘geest der eeuwe’! Het land staat onder den invloed van de groote, lawaaierige stad; deze heeft hier scholen ingericht, machines over het veld doen fluiten, vreemdsoortige vetten gestrooid. En de twee grijze boeren van den ouden stempel spreken nijdig en scherp hun koppigen haat uit, en zijn fier, niet mee te doen met al dat gekke nieuwe. Later:

On dira de nous deux: ils furent paysans
Tenacement, et dans leurs os et dans leur sang,
Et leur âme ne s'est de leur corps retirée
Qu' à l'heure où la folie eut perdu leur contrée.

Men plaatse nu nevens die haatuitboezeming het gesprek van de vertegenwoordigers der jongere generatie, die meegaat met den vooruitgang en den vrede met de stad heeft geteekend. Deze jonge kerels zijn hoopvol en sterk:

Armez vous de pensers fermes et téméraires

Reeds in den eersten dialoog had de minnaar gezegd:

Je suis tenace et sûr comme la terre.

Nog buitengewoon schoon dit stuk, waar de boer zijn diepe liefde uitspreekt voor zijn veld. Hoe dweepend en aangrijpend zegt hij:

Pour bien aimer la terre il ne faut aimer qu'elle.

Van een anderen aard het gesprek tusschen twee jonge boeren, die offerande doen aan den heiligen Cornelius, de eene van twee duiven, de andere van een paar hanen. Hoe meesterlijk wordt de dialoog hier geleid; deze duiven en hanen worden door hun meesters buitengewoon schoone vogels genoemd, maar ten laatste komt het uit, dat zij oud en van geener waarde meer zijn en dat de boeren het mes aan twee kanten hebben willen doen snijden: de offerande kost hun niet veel en 't is toch een offerande.

Aan sommige stukken uit La multiple Splendeur doet Verhaeren denken daar waar hij Les Ombres, Les Routes, Les Meules beschrijft. Hoe schoon vooral dit laatste stuk; die graanmijten worden hier tot iets episch' en doen denken aan dat machtig-schoone doek van Laermans ‘de oppers in de Kempen’.

Emile Verhaeren

Welk een mooi symbool van de ontluikende Lente in het gedicht, dat den bundel begint: Frère Jacques! En dan weer, hoe plastisch die stukken over La Fermière, die kalme vrouw, wel te vree en wat log:

Ses pas sont lourds mais confiants,
Comme s'ils s'appuyaient sur le coeur de la terre.

of over La belle fille. Hoor den aanhef:

Au coeur de la moisson dont s'érigent les ors
Quand la clarté se boit, se mange et se respire
Je suis tes pas aux champs, et longuement j'admire
Le faisceau de santé que dresse et meut ton corps.

Quelques Chansons de Village doen denken aan des schrijvers vroeger boekje: Les douze Mois, met die twaalf zoo schoone gedichten en de mooie illustraties van Theo van Rysselberge.

Le Franc Buveur, het eerste dier ‘Chansons de village’ is echt Rabelaisiaansch. Le Sabotier en Le Mort zijn breed-eenvoudig en vol roerende simpele beelden. L'Or doet in ons de passie van

[p. 19]

den gierigaard branden en zijn uiterste vreeze. Minder houd ik van Les deux Enfants de Rois; dat kleine stukje is vol stemming en bevat een eigenaardige gedachte, maar kan toch de vergelijking niet doorstaan met ons Van twee Koningskinderen, dat den dichter klaarblijkelijk heeft geïnspireerd:

Il était deux enfants de rois
Que séparaient les eaux profondes...

* _* *

De technische vormschoonheid van Verhaerens werk is bekend. Deze dichter is het, die velen heeft verzoend met het zoo vinnig-besproken ‘vers libre’. De voorbeelden van de scherpte, waarmee door zulke verzen het beeld vóór onze oogen geëtst wordt, liggen voor 't grijpen:

Et les chênes aux rameaux noirs
Tordus de vent farouche
Ont laissé choir,
De soir en soir,
Leur feuillage d'or mort sur les bords de ta couche.

Of, - om bij hetzelfde gedicht Frère Jacques te blijven - na gezegd te hebben hoe vóór Paschen de zwerm der blije kerkeklokken naar Rome is gevlogen:

Tu s'éveilles en écoutant
Régner de l'un à l'autre bout des champs
Le silence.

Ware er middel, dien indruk van wegende stilte beter weer te geven dan met zulke verskunst?

En, ja, als echte wonderen van woordkeus en rythme mogen wel genoemd worden Le Chant de l'Eau en vooral L'Orage, waar de lezer geniet de natte frischheid van een kletterende regenbui na loome zomerzwoelte.

Op andere plaatsen is het vers weer classiek. Herlees eens het begin van La belle Fille en zie dien breeden, statigen beeldenstoet op u aankomen!

In enkele van de hier overgeschreven verzen zal men reeds door de forschheid van lijn getroffen zijn en onder den indruk zijn gekomen van een machtig, onverwacht beeld. Dat is vooral de kracht van Verhaeren: hij stelt een beeld vóór uw oogen, drukt zijn gevoel in uw hart met twee enkele verzen:

Par les chemins griffus de ronces et d'épines
Aux pays violets de la maigre Campine...

Is dat niet als de synthese van het arme, gemartelde Kempenland, met die ‘zee van golvend purper’?

Of in Le Mort, beschrijving van een begrafenis:

La servante de l'archiprêtre
Met ses grands yeux à la fenêtre.

En, in hetzelfde gedicht nog:

Et dans la nuit et le néant,
Immensément, le mort descend.

Dit gebruik van 't abstracte voor het concrete is wel een middeltje van Verhaeren, maar pakt toch telkenmale geweldig aan.

* _* *

Bewonderend en dankbaar sta ik vóór dit werk, alhoewel vroegere dichtbundels van den schrijver het heel zeker evenaarden, of zelfs - gedeeltelijk - overtreffen. Bewonderend en dankbaar. Maar toch ook een beetje kregel, omdat Verhaeren, deze door-en-door Vlaamsche kunstenaar, door zekere omstandigheden er toe gebracht werd een andere taal te verkiezen boven die welke de natuurlijke uitdrukking ware geweest van zijn hooge voelen en denken. Met zich van die taal te bedienen hadde hij toch even goed tot de wereldliteratuur behoord, en ware hij ons dubbel dierbaar geworden.

Gent.

FRANZ DE BACKER.