Fransche letteren
‘Les rafales’
door J.H. Rosny ainé
DE koortsigheid en het geroezemoes van de heftig-bewogen 19de eeuw stoorden 's menschen innerlijk evenwicht. Het leven verloor zijn diepte en verstrakte in de oppervlakkigheid van materieele bekommeringen. De literatuur uit die troebele dagen verloor zich in de eenzijdige uiterlijkheid van het uiteengeschokt maatschappelijk leven.
Natuurlijk kwam de reactie. Tijden volgden van angstvallig-verscherpte, doodloopende psychologische ontleding of abstract symboliseeren, die toch de echte levensvolheid niet grijpen en vastleggen konden.
Stilaan groeit nu in den mensch het verlangen naar eenheid en evenwicht, naar verdieping en verinnerlijking van het leven. Het bewustzijn rijst sterker in ons.
Bij de lezing van het boek ‘Les Rafales’, moest ik herhaaldelijk denken aan de karakteristieke woorden van Henry Bataille, den dramaturg, grootsch van ontroerende simpelheid en schrijnend fijne sensibiliteit: ‘le monde intérieur, le monde extérieur, leurs relations et leurs positions respectives, voilà la grande réalité’. Dit noemt hij de essentie en het genie van de ware theater-kunst. Ik aarzel niet deze gedachte ook tot grondslag te stellen van Rosny's laatstverschenen werk. 't Is deze subtiele, maar toch stevige eenheid, deze intense samengang van de innerlijke beschouwing met de uiterlijke opmerking, die ‘Les Rafales’ zoo gaaf, zoo levenswaar en diep-menschelijk maken. J.H. Rosny ainé paart een rake, scherpe opmerkingsgave aan een fleurige verbeelding en ragfijne levensaanvoeling. Elke persoon leeft niet alleen uiterlijk, maar wij voelen de ziel, wij zien den achtergrond van alle levensgebeuren.
‘Mme Lérande entendait la vieille (de meid Catherine) sans l'écouter. Elle se figurait toute espèce de choses brusques et sournoises, qui prenaient le relief de la réalité, car elle avait un cerveau où les images l'emportaient sur les pensées. Flexible et incohérente, elle se débattait contre les circonstances à la manière ingénue d'un rouge-gorge. On aurait pu la croire désarmée. Elle ne l'était point: l'optimisme et l'énergie lui créaient des ressources. Sa finesse comportait un peu de ruse, mais guère de logique ni de calcul. Elle avait pour ses enfants l'amour simple de la mère hibou’.
‘Ses yeux (deze van een schuldeischer), qui ressemblaient à des raisins noirs, se fixèrent lourdement sur le visage de Mme Lérande.
- C'est pour la petite note.
Elle le savait et, tremblante, considérait l'homme maigre, en proie à cette humilité rancuneuse que fait naître la présence des créanciers. Lui gardait l'attitude sourde, nuancée de menace et prête aux sourires de ceux qui détiennent la force, mais appréhendent la ruse’.
‘Elle (Catherine) n'est plus une servante, elle est une créancière: on lui doit trois cents francs; un mot dur la rendrait redoutable. Adrienne refrène son humeur qui'est vive, et sans traiter la vieille à égalité (ce serait maladroit, l'âme de Catherine est foncièrement ancillaire), du moins veloute-t-elle ses phrases. Chaque jour, elle sent grandir la puissance de celle qui cuit les viandes et enlève les toiles d'araignée.
- Alors la crème, elle est bonne? insiste Catherine.
- Exquise! affirme Adrienne.
Elle pousse Maurice, qui sait ce que pousser veut dire’.
Rosny's stijl is eigenaardig en verscheiden. Soms treft u de sobere, strenge toon, maar zijn taal kan levendig en schitterend zijn en toch ook zacht-gemoedelijk of geestig en vol schilderachtige tinten.
‘Les Rafales’ is de tragische, smartelijke geschiedenis van den stagen strijd der Lérande's, een burgershuisgezin van rijke afkomst, tegen de miserie. Hopeloos zijn hunne pogingen, want al keert het leven eens zijn goede kansen naar hunne zijde, toch moeten de Lérande's fataal in de ellende geraken. En al beweert de vader Lérande op het einde van 't boek, dat de schuld alleen aan hem ligt, toch is het lot hem - zoo binnen als buiten hem - ongunstig, vijandig geweest.
Antoine Lérande is de handelsman die droomt van grootsche ondernemingen en uitvindingen, maar die de sluwheid en den praktischen zin mist om den naijver van weinig scrupuleuze konkurrenten te overwinnen. Voor dien dagelijkschen kamp is hij niet opgewassen en zijn ondergang is onvermijdelijk.
Mme Lérande is een moedige vrouw, die, niettegenstaande de herhaalde tegenspoeden en de voortdurende bekommernissen, even optimistisch den strijd heropneemt.
Wanneer Lérande, tot het uiterste gedreven, er nu eindelijk toe besloten heeft zijn zaken van de hand te doen en buiten de stad is gaan wonen, schijnt de verwoede kamp tegen de ellende geeindigd. Adrienne schikt zich, met bewonderenswaardigen moed, in hare nieuwe levensvoorwaarden. Zij gaat het buitenleven liefhebben, omdat zij daar het geluk heeft teruggevonden en ook omdat het is dank zij hare blijvende wilskracht en optimisme dat de grauwe armoede kon worden afgeweerd.
Hier heeft de schrijver bladzijden gegeven van innig-teere poëzie.
Zelfstandig en logisch-volgehouden is elke Lérande getypeerd. Maurice, met zijn verweekelijkte, ietwat ziekelijk-verscherpte gevoeligheid. Rosny heeft die droomende kinderziel weergegeven, met al het vage, onbewuste en mysterieuse. Jacques, onbe-
Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd