Den Gulden Winckel. Jaargang 11

[p. 145]

Elfde Jaargang No. 10

Onze hedendaagsche letterkunde
I Een woord in het algemeen

IN deze aflevering stel ik mij voor iets te zeggen over den stand van onze literatuur van heden.

Uitspraken, door critiekschrijvende auteurs over onze tegenwoordige letterkunde gedaan, getuigen van weinig tevredenheid. De heer van Hulzen liet zich in Morks' Magazijn de weinig vleiende opmerking ontvallen: ‘ach, laten wij het maar eerlijk zeggen: onze literatuur zit in een zinkput’.

Zij, die zich ernstig met onze letterkundige productie bezighouden, die dus de beweging van '80 hebben zien worden en groeien, en die er veel van verwachtten, zullen, indien zij tenminste eerlijk tegenover zich zelf zijn, wel in stilte moeten bekennen: ongetwijfeld bevat deze uitspraak een greintje waarheid.

En inderdaad: geenszins zijn wij tevreden. Er zijn veel schrijvers en schrijfsters in Nederland; onze boekenmarkt is bijna ieder jaar met romans, novellen, dichtbundels overladen, en toch - ieder nieuw werk leggen wij weer onbevredigd uit de hand.

Wij schijnen op iets te wachten.

Maar op wat dan toch?

Waarom nemen wij ieder nieuw werk van een jongere toch vol verwachting en hoop op, denkende: is dat nu eindelijk het andere, dat wij zoo gaarne wenschen? en zeggen wij, bij het eind er van: neen. Knappe en in keuringsarbeid ervarene critici weten ons zonneklaar aan te toonen van welk boek of schrijver dat nieuwe werk weer een reminiscens is, onder welken invloed het gedacht is. ‘Heeft goeds, ja, ja, veel goeds’¹⁾, maar toch: dàt is van Deyssel, dàt Perk, Verwey, en andere halfgoden. Die onoorspronkelijke boeken beginnen ons toch te vervelen, hoe knap werk, voortreffelijk ‘gestyleerd’, het ook mag zijn: het is geniaal knutselwerk, van den eersten rang wel is waar, maar toch knutselwerk.

De massa arbeid, zonder twijfel er aan besteed, is niet beloond geworden. De schrijver maakte prachtige zinnen, maar nergens was een bladzijde ‘echtheid’ aan te wijzen. Hij zou misschien beter schrijven als hij wat minder bang was voor zijn ‘voortreffelijke stijl’ en niet bij ieder woord dacht: wat zal de critiek er wel van zeggen? Een smetteloos gestyleerde roman is daardoor volstrekt nog geen meesterwerk geworden. Meesterwerken kunnen dikwijls vol stijlfouten zitten, doch ons gevoel zegt ons door het zich boven alles verheffende genot dat zij ons gaven: ze staan bòven die haarkloverijen.

Zoo'n voortreffelijk boek noem ik Couperus' ‘Eline Vere’. Eenvoudig geschreven, misschien voor den tegenwoordigen Couperus wel ‘beschamend’ eenvoudig, is dit werk door niets van zijn latere woordkunstig gestyleerden arbeid tot nog toe overtroffen geworden. Rembrandt maakte soms

1) Zoo luidt de beoordeeling van iemands arbeid door Lod. van Deyssel in zijn elfden bundel Opstellen!

[p. 146]

in zijn teekeningen voor zoo'n geniaal en technisch voortreffelijk kunstenaar ongeloofelijk slordige fouten, en bij niemand komt het op daarom zijn arbeid iets minder te achten.

Smetteloos is de eenvoud, de eerlijke, kinderlijke, ongekunstelde en on-angstvallige stijl, van het eerste deel van den ‘Kleinen Johannes’, al mag men over sommige plaatsen, wat den inhoud betreft, willen twisten.

De stijl van den ‘Kleinen Johannes’ echter is nagevolgd, ook door den zijn vroegeren eenvoud verloren hebbenden auteur zelf; doch wat werd het? Een goed gemeende gewichtigdoenerij, een flauwe afschaduwing. Men kan niet gewild eenvoudig schrijven; alleen de eenvoudige schrijft eenvoudig. Doch om weer op ons onderwerp terug te komen: wij verwachten iets; wij allen zijn ontevreden. Onze twee hoofdstroomingen: aangename oppervlakkigheid en doodsche diepzinnigheid benauwen ons als het langdurig verblijf in een muffe, nooit geluchte kamer.

De beweging van '80 lijkt een uitgebloeide plant. Zij zelf zal niets meer leveren; mogelijk dat enkele door den wind heengevoerde zaden in anderen grond tot nieuwen en weer beteekenisvollen bloei komen. Op het oogenblik maken wij slechts gissingen; wij weten niet goed meer wat wij eigenlijk willen.

Een letterkundige heeft op het Antwerpsche congres gezegd dat, nu de vorm al zoo volmaakt was geworden, de gedachten ook wel komen zouden. Waarmede hij dus erkende dat de hedendaagsche literatuur van Nederland eigenlijk nog niets anders heeft gegeven dan vorm: een gouden schaal zonder den wijn dus, om het Goethe-woord hier eens te gebruiken.

Perk, de vereerder van den ‘denkenden’¹⁾ dichter Goethe, zou nooit geloofd hebben, indien men hem zulks voorspeld had, dat zij, die beweren zijn erfgenamen te zijn, zijn erfenis op een zoo vreemdsoortige wijze voor de Nederlandsche literatuur zouden ten nutte maken, dat de aangename oppervlakkigheid en de doodsche diepzinnigheid er de hoofdstroomingen in werden. Hij, de bewonderaar van den Germaanschen gevoelspantheïstischen reus! Men schrijft gedichten onder den invloed van oud-Middeleeuwsche mystiek, namaak dus; schrijft zielkundige romans, goed om voor een psychiater als studiemateriaal te dienen, maar geeft toch vooral niet meer van het leven dan de eigen beperkte blik er van ziet.

Dilettantisme verergert dit alles nog tot een mode, zoodat de jongere schrijvers zichzelf niet meer durven zijn, deels uit vrees niet gelezen te zullen worden, deels om den noodlotsbliksem der moordende critiek te ontgaan, en op deze wijze zijn wij dan in de ‘zinkput’ gekomen.

Zoo staat het met onze literatuur. Gedachtig aan het: eendracht maakt macht, sluiten de letterkundigen van een bepaalde richting zich bij elkaar aan en houden elkaar in het leven, maar de omkeer is onvermijdelijk. Voorloopers der naderende revolutie hangen het oproersvaan uit, socialistische dichters roepen zich openlijk uit als de voorboden der komende volkskunst; de val van het oude rijk is onafwendbaar. Enkele der oude goden toornen nog in vernietigende bewoordingen tegen de nieuwe Jean Jacques' van onze letterkundige omwenteling, doch voor iedere verslagene treden tien nieuwen in de plaats. Deze krijgers, begaafd met een nieuwen en veel helderder blik, geleerd door wat zij hadden zien worden en wat zij als de oorzaken daarvan begrepen, hebben de toenadering tot den vroeger totaal genegeerden en zelfs openlijk bespotten Goethe gezocht, inziende dat alleen de dood Jacques Perk's mond belet heeft diens wederopstanding uit te roepen. Het is een verblijdend verschijnsel, deze vernieuwde belangstelling in den ‘Encyclopaedie van God’, zooals de dichter Zelling, misschien wat gedurfd, Goethe genoemd heeft. Reeds hebben velen der jongeren erkend, dat zij, zoekende zijnde, bij hem vonden wat hun eigen literatuur hun niet bood en leerden zij lachen om de patriarchale minachtingsgebaren, waarmede de eenigszins jaloersche godheden Kloos en van Deyssel hem zich van de hals trachten te schuiven. Men kan de erkenning van het geniale niet beletten, hoe men zich ook inspant de menschheid van het tegenovergestelde te overtuigen. Dat is jammer voor Willem Kloos, wiens verdienste voor onze literatuur ik overigens zeker niet de laatste zal zijn te erkennen. Maar hij moest zelf inzien, dat zijn woorden ons zonder nadere motiveering niet langer onfeilbaar toeschijnen.

Ik weet dat in dit artikel boute beweringen staan. Kleine onjuistheden zijn mogelijk: errare humanum est. Doch de hoofdbedoeling is duidelijk genoeg, naar ik meen.

Op dit meer het algemeene aanroerend opstel hoop ik de volgende maand een meer in details tredend te doen volgen.

CONSTANT VAN WESSEM.

1) Kloos heeft o.a. Goethe zijn ‘denkhoofd’ verweten.