Den Gulden Winckel. Jaargang 11

Duitsche letteren

Van Zanten's glückliche Zeit, ein Liebesroman von der Insel Pelli, door Laurids Bruun, - Uitg. S. Fischer, Berlin.

LAURIDS Bruun, een Deensch auteur, die in zijn vaderland eenigen naam had gemaakt, schrijft dezen roman - ‘novelle’ zouden we beter kunnen zeggen - en de geheele wereld leest het werk met verbazing. Want plotseling is Boccaccio, de schrijver van ‘Il Decamerone’, in de hofhouding van decadenten, impressionisten, realisten, naturalisten, mysticisten en luministen her-verschenen, en heeft ons geleerd, dat kometen en dichters soms na honderden jaren dralens weder eens aan den horizon òpkomen, zij het voor dichters aan een figuurlijken horizon.

Als je 't boek uit hebt, wrijf je je in de hoeken van je oogen, kijkt je vrouw eens aan, ziet, dat de lamp net zoo schijnt als anders, dat niets van 't tafelkleed werd bewogen, dat je schilderijen nog immer zoo opgehangen zijn gelijk vroeger, en dat je bloeden van kinderen volgens gewoonte een paar glazen hebben gebroken, en een gat in 't karpet hebben gebrand, en je kijkt nog eens in 't boek, en roept uit: ‘hoe is 't gosterwereld mogelijk! hoe komt 't in den man z'n hersenen op’. Boccaccio! Boccaccio! toen we kleine kinderen waren, hebben we je naam al gehoord, en toen we vlegels en bakvisschen waren, hebben we je stilletjes gelezen aan een Hollandsch-kalm kanaaltje, en toen we groote menschen waren, hebben we expres voor jou en je collega Dante ‘De Eerste Beginselen van het Italiaansch’ gekocht - en we dachten, dat je éénig was. Ziet! we kenden zoo'n beetje onzen Chaucer, onzen Cervantes, onzen Dickens, onzen Gottfried Keller, onzen Wilhelm Raabe, we hadden wel eens wat gelezen van Straparola en van Scarron, en we dachten, dat we geen nieuwen naam meer hoefden te weten, en dat we, als we er nog Masuccio, Tieck en Storm bij kenden, al wel aardig onderlegd waren in onze kennis van novellen en novellenschrijvers. Maar wie verschijnt daar op de vlakte, en wie vervult ons met vreeze, dat onze kleinzonen weder een nieuwen naam zullen moeten leeren, opdat de toekomstige meisjes hunner keuze ze niet voor ‘domme jongens’ zullen houden? Laurids Bruun! O Boccaccio! we hebben je vroeger gezegend, en het volgend jaar vieren we je zeshonderdjarig jubileum, en mijn jongste neefje zal eraan meedoen, dat beloof ik je, maar waarom ben je geboren? Je hebt eerst Chaucer aangestoken, toen-ie maar eventjes in Genua een bezoek bracht, je hebt ze allemáál besmet, als je 't nou weten wilt. En nou dachten we, dat we van je heerschappij vandaan waren. Wilhelm Raabe is dood, en wat er voor novellen in de Engelsche en Amerikaansche tijdschriften verschijnen, - eh bien! ze waren zònder jou ook geschreven. We dachten klaar te zijn met de novelle, we hadden de schets, we hadden de conte, we hadden de short story, ja, we hadden de nouvelles en trois lignes, een geheel drama in drie regelen druks! Maar op dit oogenblik, dat we je zouden vergeten, Boccaccio, kom je zelf in eigen persoon, en je noemt je Laurids Bruun en je bent in Denemarken geboren, een Deensche Boccaccio!

Laurids Bruun! je bent door je fantasie al een kunstenaar. Nou moet je me eens hooren, hoe de kerel jokken kan, dat het gedrukt staat!

Hij vertelt, dat hij in een pension te Bern een Hollander leerde kennen, een zekeren Pieter Adrian (!) van Zanten, geboren den 3^en Januari 1846 te Amsterdam en gestorven aan longontsteking den 15^en November 1904 te Parijs in de stille straat Rue Notre-Dame-des-Champs. Deze Hollander nu heeft - zegt Laurids Bruun - een boek geschreven ‘Van Zanten's glückliche Zeit’, gedeeltelijk in 't Hollandsch, gedeeltelijk in 't Engelsch. Dit boek dan zou Laurids Bruun in het Deensch vertaald hebben, nadat hij tot de overtuiging gekomen was, dat het werk van Pieter Adrian van Zanten letterkundige kwaliteiten vertoonde. De novelle vertelt nu van het verblijf van dezen van Zanten op een eiland, door de inboorlingen Pelli genoemd, welk eiland tot de Pelew-groep zou behooren, ten Zuidoosten van de Philippijnen. Hier zou van Zanten twee jaar gewoond hebben, volgens Laurids Bruun.

In 't eerste hoofdstuk maken we kennis met van Zanten's vriend Tongu, een inboorling, die hem 't eiland Pelli laat zien, en van wien hij de Pellische taal heeft geleerd; verder met Wahuja (het witte langoor), den eersten minister, die van Zanten aanspoort den koning geschenken aan te bieden en wiens stemming gunstig-gezind wordt, als hij

[p. 136]

een glas jenever gedronken heeft: verder ontmoeten we den koning en de koningin - de koning is een oudachtige, dikke heer, met een buik, die blank en strak gespannen is, en die hem tot over den doek hangt, die zijn lendenen omhult. Hij heeft een borst als een vrouw en dik, grijs haar, ook in de holten van zijn arm. De koningin is niet veel fraaier: wel draagt ze roode bloemen in 't haar en in beide ooren, en heeft ze een ketting van schelpen om den hals, waar ze (o vrouwelijke ijdelheid!) elk oogenblik naar kijkt, terwijl ze paarlen om haar handgewricht draagt, maar schooner dan haar man is ze volgens de beschrijving niet.

De koning geeft hem nu een zekeren Tokozikaza, bij afkorting Toko genaamd, een man uit 's vorsten hofhouding, als knecht mede. Met zijn drieën - Pieter Adrian van Zanten, Toko en Tongu - maken ze een boottocht naar een naburig dorp, Wattiwua, waar van Zanten's eerste liefde mislukt, omdat 't daar voor een meisje niet past, om ‘een man uit een vreemde stad’ lief te hebben. Maar wanneer hij zijn lichaam heeft laten verven, is hij een man van Pelli geworden, en burger der stad van den ‘Mahurastam’ en Winawa is er de vrouw niet naar, om hem, daar alle conventioneele bezwaren zijn opgeheven, haar gunst te weigeren. Doch ook onder de Mahura's is vrouwemin niet immer eeuwig, evenmin als mannetrouw. Er komt een andere vrouw in het spel. Ali, de schoone dochter des konings.

‘Hoe meer ik haar beschouw, hoe mooier ik haar vind. Winawa is oud en leelijk, wanneer ik de beiden vergelijk. Zij, die me sinds den avond door de historie met den vliegenden hond niet meer mocht lijden en blijkbaar slechts bij me blijft tot ze zeker is van een ander, zij voelt zelf, dat zij de onderliggende partij is, en blaast als een kat, die zich tot den aanval gereed maakt’. Zóó verlaat hij Winawa, die op haar beurt weder Toko, zijn knecht, verkiest, en Ali en Pieter Adrian van Zanten zijn elkaar's verloofden. Maar om haar te trouwen, te koopen, zooals 't daar bij de Mahura's heet, dáártegen rijzen oneindige moeilijkheden op. Gemoedelijk raadt hem Toko 't nog af - maar zonder Ali kan van Zanten niet leven, en hij bouwt met Toko's hulp een huis. Dan gaan zij weder met hun drieën, Toko, Tongu en Pieter, naar 't Witte Langoor, met geschenken, bestaande uit een paar lichtbruine onderbroeken uit Engelsch flanel met zwarte strepen en een paar witzijden bretels met blauw borduursel. Wahuja echter is niet gemakkelijk voor 't plan te winnen.

‘Ali verkleurt niet door den regen’, zegt hij.

Dan laat hem van Zanten de onderbroeken zien en de bretels. Het maakt een diepen indruk op hem, en hij belooft voor ‘den rijken gever’ te zullen doen, wat hij vermag. Maar de koningin moet een paar glacé-handschoenen hebben, en de koning vraagt voor Ali maar eens eventjes 100 Pokon Tabu, d.z. 32000 schelpen! Van Zanten biedt 50 Pokon Tabu, en ten slotte worden ze 't eens voor 40 Pokon Tabu en een revolver! Aldus wordt Ali van Zanten's vrouw, en begint ‘Van Zanten's glückliche Zeit’. We leven alles in 't gelukkig huwelijk mede: Ali's angst, dat ze geen kindje zal krijgen, en dat ‘dus’ haar man haar ontrouw zal worden: het loeren van een andere vrouw, en van Zanten's standvastigheid. Zoo wachten ze beiden.

‘Als ik dan echter het gesprek met de opmerking voortzette, dat een kind toch eigenlijk een last was, en dat ze het inplaats van mij zou hebben te verzorgen, sloten zich haar lippen oogenblikkelijk en haar oogen werden donker en zonder begrip. Hoe zou ik jou om het kind kunnen vergeten’, zeide ze, ‘jij bent het toch, dien ik ter wereld breng’.

Nadenkend keek ze voor zich uit. Toen kwam een heldere lach op haar gelaat. Ze nam mijn hand en zeide: ‘vergeet ik je hand om der wille van je hoofd?’ Ze legde haar handen om mijn hals en zeide met een sterken glimlach: ‘vergeet ik je hoofd om der wille van je hart?’

Dan wordt de zoon geboren, Oasu, de zon! En een beschrijving der idylle volgt, een beschrijving van 't geluk van een jongen vader en een jonge moeder.

Wanneer ik me in een Duitsche spoorwegcoupé bevond, en tegenover me zat een jeugdig meiske dit boek te lezen - wat (is 't toevallig?) vrij dikwijls gebeurde - dan vielen de blankste traantjes op bladzijde 142; ja, ze drenkten bladzijde 143, 144, tot 150 toe, - de pagina's die van Zanten's ongeluk beschrijven. Want als hij een dag buitens huis doorbrengt, komt een wervelstorm opzetten, en op de plaats waar eens zijn woning gestaan heeft, staat niets meer. Dood is Ali, dood is Oasu, en van Zanten is een eenzaam man. Dit zijn de laatste woorden van het boek, waarin wordt geschreven hoe van Zanten de dooden vindt. ‘Zijn kleine hoofdje was vast tegen haar hals gedrukt, zoodat haar kin op zijn haar rustte. Het was onmogelijk hem uit haar armen los te krijgen. Vrede lag op haar gezicht - en op 't gezicht van 't kind.

Haar oogen waren gesloten. Het leek, of de dood haar in haar slaap tot zich had genomen’.

Boccaccio! Boccaccio! nog is uw geest temidden van ons. Want ‘Van Zanten's glückliche Zeit’, deze diep-gevoelde, fantastische novelle, met haar fijne, geestige, bijna-onopzettelijke moraal, is in dezen tijd geschreven.

JOSEF COHEN.