Den Gulden Winckel. Jaargang 11

[p. 129]

Elfde Jaargang No. 9

Schrijvers van over de grenzen

Adrienne de Lautrec
Adrienne de Lautrec. La Révolte, poésies. - Paris Bibl. Charpentier. - Eugène Fasquelle Editeur 1912.

I

LA Révolte van Adrienne de Lautrec drukt de algemeene stelling van het oproerig menschenleven persoonlijk uit op het beschavingsveld van de kunst, bepaaldelijk de poëzy, een volstrekt niet woeliger slagveld dan dat van godsdienst, wetenschap of staatkunde en in hare schoonste uitingen evenals zij naar doeleinden gericht tot geluksbevordering van een massalen aanhang.

Het is een opstandeling die dit kunstwerk schreef, een rebelsche geest, in het lichaam woelend eener jonge vrouw, zich luchtgevend in harmonische taalklanken, waaraan de scherpte der gedachtebeelden door dissonanzen niet ontbreekt. Het is de ziel van een jonge vrouw gerijpt in de hette der atmosferen eener wereldstad.

Het is daarbij een loyale bekentenis van het innerlijk leven dat zij, verdoolde hinde in een woud van hartstochtelijkheden, sinds haar jonkvrouwlijke jonkheid voerde tot aan haar vrouwlijke jeugd, waarin zij staat. Maar bovenal is dit boek eener Hollandsche in Frankrijk opgevoede vrouw een natuurkreet, die haar wezen stempelt met het merk der rasproducten. Dat is: een zoo uit zichzelf en in zichzelf aanwassend geheel, waarbij elke poging tot opvoeden - dus tot het leggen van kiemen door anderen, in den gewonen, lijdelijken zin des woords - zou teleurstellen.

Door de energie hunner vroegtijdige zelfcultuur of den gebiedenden drang van hun sterksprekenden karakteraanleg staan zulke personen, nog vóór het vermoed werd, in rijpheid en bloei, al doen zij geen oogenblik den invloed vergeten, waaronder zij opwiessen.

Deze gedichten zijn daarom exotische planten. Zij zijn gekweekt nu eens in de serre chaude eener hoogst verfijnde cultuur als die van Parijs en het Fransche salonleven in aanzienlijke kringen. Dan weer in de open lucht van straten, pleinen en parken eener metropool als Parijs, ‘la marmite où bouillent toutes les passions de l'Europe’.

Zij zijn bladen, bloesems, bloemen, ruikers, streelend voor het oog, flonkerend als diademen of kwijnend als opalen, maar altijd omwolkt door geuren, van kunstmatig gekweekte rozen en oleanders, leliën en camelia's.

Soms doen zij denken aan rococo-boudoirs, aan beelden van Watteau of figuren van Beaumarchais, aan de innige kunstigheid der behaagzucht, aan l'art de plaire der XVIII^de eeuw vóór de Revolutie of tijdens het Directoire; dan weer is de coquetterie der muskusfiguren verdampt en ademen de kasplanten frisscher lucht.

Maar in elk geval - in serre chaude of open veld - zijn zij het aanschouwen waard; want hoe

[p. 130]

fel ook getrokken, zijn zij door een hovenierster gekweekt, die haar vak verstaat.

II

Wie is zij? Waar groeide zij op? Wat ging in haar jongemeisjeshoofd om? Welke droomen vermooiden nog vóór de lectuur van de Musset's A quoi rêvent les jeunes filles?, haar verbeelding? Welke stralen van schoonheid ving op haar hunkerend oog?

Adrienne de Lautrec

Le Fanal, een harer kloekste gedichten, zal het ons zeggen. Al dadelijk zij opgemerkt dat in den titel De Lichtbaak een overdrachtelijke beteekenis schuilt. De dichteres bedoelt daarmeê te zeggen hoe den mensch de eigenschappen van ras, klimaat en geboorteland als een leidstar zijn, die hem blijven belichten of als gids dienen, levenslang. Zij bedoelt een denkbeeld uit te spreken, dat hierop neêrkomt: ‘Denkt toch niet, lieve vrienden, dat al werd ik sinds mijn 17^de jaar uitheemsch, het inheemsche dat mij door mijne afstamming aankleeft ooit in mijn persoon verloren kan gaan’. En zij geeft deels door de keus van dien door den inhoud gerechtvaardigden titel, meest door dien inhoud zelven blijk, dat zij wijsgeerig denkt. Deze eigenschap behoedt haar voor de melodieën eener woordmuziek, die licht verdoezelt in mengelmoes van klanken zonder inhoud of kunsterig sonnetgedoe zonder eenig idee.

Ziehier wat zij in Le Fanal zegt:

Als looden druk op lichten schouder - Droeg ik den last van mijn geboorteland - Schreiend bij zijn eentonigblikken hemel - Die mijn jonkheid deed rillen onder ijzigen wind.
Onbedaarlijk was de hunkring naar - Tintlende warmte van andere oorden - Waar een weelde van geuren de natuur roept tot bedwelmend genot - Naar de Landen der Zon trok onweerstaanbaar mijn kinderhart.
Vèr van de doodsche stede waar ik school ging - Met haar grachten van mistige dofheid - Door wind, regen en sneeuw nog verder verdoft - Ver van het land waar mijne voorvadren kwijnden.
Ontscheuren wilde ik m' aan dien engen, stijven kring - Die hun burgermanswenschen voldeed -
Vol verheimlijkt leed en bedaarde genoegens; Boven vreedzaam dorpersgeneucht - Verkoos ik mateloos te leven en lief te hebben, -
In luwte van morgens of lauwte der nacht.
Verkoos ik de klaroenkreet mijner natuur - Die van koû bibberde bij hun gedoofde vuren.
Toen, mijn puriteinsch vaderland! Heb ik verwenscht den hoogmoedigen ernst uwer zonen - En als smokkelaar verstopt mijn verbitterd, uitdagend hart. -
En in den donkeren, grijzen toren mijner droefenis - Ontstaken ter nachtwaak mijn handen een lamp, - Wier troostende lichtstraal neerviel op mijn droomrig-schuchtere jonkheid.
Als een koestring in mij behield ik de hoop - Eenmaal te ijlen ter lichtende veste - Zelfs zonder U te kennen had ik, Frankrijk! U lief - Om Parijs Uw stad, waar in de hoogste zieding het leven kookt.
Wat de vrouw door schittring van weelde vermag -
Wat de Faam roemrucht maakt
Of berucht - dat alles wierp op mijn reine ziel zijn glans van verblinding - En wederom hunkerde ik te zitten op de randen des afgronds.
De gevaarlijke lokstem harer Vorstlijke gratie -
Deed, twaalfjarig kind, mij verheven op haar,
En als schamele lijfknaap droeg ik -
't Hermelijn van haar sleep met betoovrend borduursel.
Welke horizonnen van genot uw heemlen -
Parijs! mij hebben getoond, welke schoonheid de leden van uw lokkend lijf mij openbaarden - Gij blijft nochtans veil als een boeleerster, wier flanken verderflijk zijn.
Daarom Parijs! wil ik niet anders U zien,
Dan in 't hel mooie licht, - Van verre als kind eens bewonderd, - Wil ik dat uw lichtbaak zonder verblinding mij leide - En ik vol vertrouwen scheep ga - Daar ik weet dat mijn voorvaadren:
M'ont légué leur coeur dur, vaillant et sans écart, en mijn hart dikwijls, evenals de hemel van mijn vaderland, grauw is.

Nuance du pays que Ia brume colore,
Que pénètre sans cesse un vent âcre et salé

Parijs, al blijf 'k U ook beminnen,
Al blijf ik Uw bekoring zien,
't Geërfd beginsel richt mijn zinnen,
En zal als gids mijn wil gebiên.

III

In tegenstelling met deze forsch-verstandelijke vlagen komen in La Révolte verzen voor, die zonder nog in het sonnet de marmeren kracht en den antieken stijl van een Le Conte de Lisle of een de Heredia nabij te komen, hun Grieksch-Romeinsche gedachtenwereld raken en hun vrijzijn van de overgeleverde denkbeelden der Christenmaatschappijen.

Er waait een wind van Grieksch leven en Grieksche cultuur door de myrthebladen en de wingerd-

[p. 131]

ranken uit het tempelfries Aphrodite (de 4^de afdeeling van den bundel). Toon en stemming zijn aan de onsterflijke Godes gewijd en wie de rhythmiek der Grieksche koren en der dansende reien hunner jonkvrouwen, op de noten van cymbel, harp en fluit, onder de gebalsemde luchten der Olympische Vlakten zich voorstelt, zal niet anders dan palmen kunnen aandragen voor verzen als de volgende:

Sur le socle, au-dessus des mortels sacrilèges,
Symbole ardent de l'éternelle volupté,
Se dresse aux yeux de tous la blanche déité,
Dont le sourire est un des divins privilèges.

Son impudeur que n'avilit aucun manège,
S'avouant bienheureux en sa sérénité,
Révèle la candide et pure nudité,
Depuis le front charmant et jusqu' aux pieds de neige.

Ainsi, par ses regards ignorants du sommeil,
Par son corps qui, baigné dans le rose réveil
De l'aube, a frissonné comme une chair vivante,

Par sa bouche entr' ouverte aux caresses du jour,
La déesse Aphrodite, incomparable amante,
Engage les mortels à l'immortel amour.

Mij schijnen deze marmeren verzen als acanthen aan de zuil van den Gallischen taaltempel, en de lezer wiens aesthetisch-litteraire smaak hem in de lectuur tot deze proef van het poëtisch vermogen dezer Fransche dichteres heeft gebracht, zal niet nalaten verder te lezen en te genieten La Procession (optocht der priesteressen met de offerhanden) en Invocation (aanroep der Godes door eene zich aan haar dienst wijdende maagd). In La Toilette de Chrysis zal hij een roodkrijtteekening van Fragonard; in Les Courtisanes, Bacchanale en Les Vierges de l'Amour een pastel van Boucher bespeuren.

Worden wij hier in Grieksch-Romeinsche werelden verplaatst, de Renaissance en de weelderige hoven der Medicissen met haren prachtstoet van kunstenaars dagen op in de rubrieken Commedia dell' Arte en Les Aveux.

Het is of de Florentijnsche vertellers der Middeneeuwen aanglimpen met een Decamerone of de elegiën van een Fiammetta zich uitklagen op het porcelein van een bonbonnière; het is, eindelijk, of aan een Romeinsch Carnaval de typen zijn ontleend voor moderne hetaeren en de nerveuse vrouw der XX^ste eeuw - als zij daarbij artiste is jusqu'au bout desongles - het juweelenschrijn van haar zielsgeheimen ontsluit. Tot nader begrip dezer kenschetsing geven vooral de verzen Plaire La Divine Présence, Audelà de l'Amant, Vers le Néant, Puérilité en de geheele Commedia dell' Arte den sleutel.

IV

Adrienne Heineken (madame de Lautrec) kwam als 17-jarig jongmeisje in het door haar hartstochtelijk geliefd Parijs, waar zij haar baccalaureat ès lettres (1^e partie) spoedig behaalde, en twee jaar later la licence ès lettres (candidaatschap) bereikte. Toen begon zij aan de Sorbonne voorbereidende cursussen te volgen voor haar doctoraal proefschrift, dat, naar zij zich voorstelt, zal inhouden een aesthetisch-critisch overzicht van de romanciers onder de Revolutie.

Zij gaf een paar jaar geleden een bundel verzen uit, Amours de Rampe, en twee van haar tooneelstukjes Les Fiancés en Le tiersopportun zijn in Parijsche theaters opgevoerd. Zij is bezig aan het schrijven van een roman, om voor hare psychologische theorie over de liefde een verklaring te vinden en daarmeê een litterair-aesthetisch bewijs te geven dat in sommige gevallen l'art de plaire het wint van l'art d'aimer.

Ik weet niet of de dichteres van La Révolte mijn bepaling in sommige gevallen voetstoots zal aannemen en niet zou wenschen te lezen in alle gevallen - in elk geval zal haar roman, dien wij verlangend tegemoet zien, dat kunnen uitmaken.

F. SMIT KLEINE.