Den Gulden Winckel. Jaargang 9

[p. 161]

Negende Jaargang No. 11

Adriaan van Oordt
1865-†1910

ONDER de velen wien de te vroegtijdige dood van den beminnelijken Van Oordt wat stille droefheidszuchten, wat simpele woorden van een te schamelen dank ontlokken kwam, onder die, bij mijn weten, heeft geen enkele een beter karakteristiek gegeven, noch een dieper waarheid uitgesproken dan Herman Robbers, toen hij zeide dat Van Oordt behoorde tot de menschen die, als Bierens de Haan het uitdrukt: het wijde had. ‘Hier is een mensch die het wijde heeft. Sinds hij in hun kring kwam werd er niet meer getwist. Ook sprak men niet meer voortdurend over nietige dingen’.

Het leven en de menschen zooals Van Oordt die gaf was een ánder leven, waren ándere menschen dan die wij kennen zoolang wij slechts eten en drinken en tennis spelen en philosophic beoefenen. Om, b.v., het leven in ‘Warhold’ te zien als de schoonheidsopenbaring die den stillen schrijver zelf geen rust liet, moeten wij sterven aan de dimensies onzer gecompliceerde en toch zoo nuchtere samenleving, om geboren te worden in die sfeer van het wijde, dat overal te vinden is, doch slechts door de zeer enkelen gevonden wórdt. Wie ‘Warhold’ léést wordt niet alleen doordat dit boek een historisch verleden beschrijft gevoerd naar een andere wereld. Niet door dit verleden als stof te kiezen heeft Van Oordt den indruk van het wijde kunnen wekken, maar wijl hij het wijde had, heeft hij zich aangetrokken gevoeld tot het primitief gebaar en de elementaire hartstochten van zijn ridders en kloosterbroeders.



‘Warhold’ gaat ver boven alle historie uit; Van Oordts personen zijn als reuzige silhouetten tegen een violette avondlucht. Een ridder die in ‘Warhold’ zijn slagzwaard zwaait doet geen daad, maar verbeeldt er een; als Warhold den hem verscheu-

[p. 162]

renden hartstocht uitschreeuwt in de wijde verlatenheid der Veluwe (waar de maan heel anders tusschen de zwartige takken van een eenzaam boschje hangt dan gij of ik haar zien op ons avondwandelingetje) - dan is die schreeuw geen geluid, als een kreet die vervliegt, maar als een stilte die uw verder leven beklemd houdt. Wat niet zeggen wil dat Van Oordts werk geen krachtig realistischen kant heeft. Integendeel ligt het geheel in het gebied der zinnelijke waarneming. Zijn werk is geen abstractie, geen allegorie noch vooropgezet symbool. Geen oog zoo gevoelig voor kleur, geen oor zoo gespitst op geluid als het zijne. Het is alles, evenwel, buiten-proportioneel, van een universeeler werkelijkheid dan het direct-aanschouwde.

Het reuzig schaduwen der gebaren in ‘Warhold’ is vol Idee. En: ‘de Ideeën zijn groote Klokken in rijzige torens. En als de klokken hun breede luide klanken uitzwaaien over de wereld, richt de mensch zich van zijn vermoeienden arbeid op en ziet het eeuwig-wijde voor zich uitgestrekt!’¹⁾

Adriaan Van Oordt, gestorven, blijft spreken met de stem van het Groote Geluid.

GERARD VAN ECKEREN.

1) Bierens de Haan, Idee-studies.