Den Gulden Winckel. Jaargang 9

Onze schrijvers

Bij Victor de Meyere

VAN al onze Vlaamsche schrijvers is Victor de Meyere tegenwoordig misschien degene, die, door 't aangename, genoegelijke, frissche, leutige van zijn verhalen, door 't gave, 't gezonde, 't sterke van zijn typeeren, Cyriel Buysse 't dichtst nabij komt. En dat beteekent geen kleine lof. 't Is wel eenigszins bewonderingswaardig hoe buiten de heele tijdschrift-beweging die schrijver met dappere hardnekkigheid en eene zekere misprijzende stoutheid, zich aan den arbeid heeft gezet en sedert een paar jaar in eene richting begon te werken, die voor hem bijna heelemaal nieuw was - de eerste stappen ertoe had hij slechts gepoogd met den novellenbundel Uit mijn Land, waaruit velen zich nog wel Het bloedende hart van Da-

[p. 149]

neelken zullen herinneren - en waarin niemand hem navolging zou kunnen verwijten, eene richting die hij sterk als de zijne wou aannemen en zoo persoonlijk mogelijk houden. En na twee boeken, na de zes novellen van Langs den Stroom en den roman De Roode Schavak is 't de Meyere gelukt opnieuw eene zeer benijdenswaardige reputatie te verwerven en eene eigene plaats tusschen onze vlaamsche letterkundigen in te nemen. Want zoo ik daar juist De Meyere's naam naast dien van Cyriel Buysse zette, laat zulks geenszins - niet in 't minst - eenige nadoenerij supposeeren, maar bevestigt slechts eene feitelijke overeenkomst en gelijkaardigheid van schoone gaven en vanwege De Meyere eene bijna gelijke meesterschap van verteller en beschrijver en menschentypeerder... Hier en daar slechts wat onklaardere vizie en met onzuiverder lijn, wat min luchtigheid van ironie, maar daarentegen evenveel echte humaniteit en permentelijke ontroering, dezelfde gevoeligheid en gewetensvolheid van uitbeelding en eenheid van landschap, dezelfde epische kracht, zooals dat blijken zal uit het verhaal van de verschrikkelijke overstrooming dat ons in De Giertij (Langs den Stroom) wordt gegeven. Zeer gezonde kunst, gaaf en levensvol, plezierig en nooitvervelend, wanneer niet heel subtiel, fijn fantasistisch en keurig artistiek; in hunne soort, zijn de Meyere's flinke realistische schetsen voortreffelijk. Er werd reeds verscheidene malen op gewezen dat Victor de Meyere de eerste schrijver der Van Nu en Straks-groep is, die werkelijk volksliteratuur heeft gegeven, en de eenige ervan blijft die de eigenlijke Conscience-traditie voortzet. Zulks is, inderdaad, wel de betrachting van De Meyere, zooals dat hierna uit zijne eigen woorden, overigens, blijken zal. De Meyere heeft al te dikwijls gepropagandeerd voor volkskunst (onder andere in zijne zeer interessante critieken van De Arbeid) en de noodzakelijkheid doen uitschijnen van een inniger verband tusschen schrijvers en lezers, in ons land. Met Langs den Stroom heeft hij zelf eene zeer welgelukte proeve gedaan, eene gevolgrijke proeve: in korten tijd beleefde dat boek eene tweede uitgave, niettegenstaande het bijna niet in Holland kwam. Langs den Stroom werd met heel wat sympathie door het publiek ontvangen, en terzelfder tijd met eerbied door de moderne critiek geprezen. De Roode Schavak is eene tweede daad langs die nieuwe werkingslijn van De Meyere, en weer eene daad gepleegd met schoon gebaar, zonder onwaardige buiging of knieplooiïng. Want dat is de vraag van belang: aangenomen dat Langs den Stroom en De Roode Schavak al of niet als volksboeken mogen bestempeld worden - wat moeilijk uit te wijzen wordt, daar er geene grenzen tusschen volkskunst en andere zijn getrokken, met zekerheid - mogen ze echter ook bij de literatuur gerekend worden, bij onze schoone, zuivere letterkundige beweging? En dat mogen ze: Vermeylen schreef met ernstige geestdrift een zeer waardeerend artikel over De Meyere's nieuw prozawerk, en de vlaamsche evenals de hollandsche strengste critici waren over 't goed allooi van die boeken 't accoord.

Herinneren we dat Mr. Victor de Meyere geboren werd in 1873 te Boom, in die mooie streek van Klein-Brabant, aan de Rupel, en rond de Schelde, die hij zoo aandachtig en hartelijk beschrijft in zijn laatste proza. Zijn werk omvat 3 verzenbundels: Verzen (1894), De Avondgaarde (1903) en Het Dorp (1904), een drama in verzen Gunlaug en Helga (1908), de twee prozabundels waarvan ik gewaagde Langs den Stroom (1907) en De Roode Schavak (1910), Uit mijn Land (1904) en Sprookjes van Grootmoeder (zes kindervertellingen) (1905) benevens talrijke bijdragen in tijdschriften, waaronder verscheidene belangrijke letterkundige kronieken in De Arbeid en in De Nieuwe Arbeid en eigenaardige schildersstudiën in Vlaanderen, namelijk over de Braeckeleer en Leys, in Nieuw Leven over Minne enz., welke binnenkort denkelijk in boekformaat zullen verschijnen, eene fransche brochure over Cyriel Buysse, de bloemlezing uit Prudens van Duyse's werk bij Van Dishoeck voor Holland verschenen, eene bewerking van Tolstoï enz. De Meyere is een vlijtig werker...

* _* *

- ‘Laat mij alleen over mijn prozawerk spreken. Voor mij heeft het, op dit oogenblik, wel het grootste belang. Mijn doel, vraagt ge? Ik weet waarachtig niet wat antwoorden, tenzij dood-gewone dingen; met het beste van mijzelven en in den geschiktsten vorm iets schoons maken voor mijn volk. En hier moet ik medeen verklaren dat men wel eens beweerd heeft dat ik, met mijn werk, voor volkskunst propagandeerde. Die bewering berustte op gedachten vooruitgezet in een paar artikels over mijn boek “Uit mijn Land”. Ik wil daar alleen bijvoegen, en ik heb het nooit verzwegen, dat het mij een groot geluk zou wezen indien ik, in Vlaanderen vooral, door het volk gelezen werd.

Hebt gij, in de laatste jaren, niet den indruk gekregen dat onze in Holland uitgegeven schrijvers vooral in Holland hun lezers vinden? Er zit daar, altijd naar mijne meening, een inconsekwentie in, die, voor Vlaanderen en onzen strijd voor Vlaanderen, een erg kwaad verbergt. Onze schrijvers vervreemden zich meer en meer van hunne land-

[p. 150]

genooten. Wij schrijven toch, in allereerste plaats, voor ons land en ons volk. De twee miljoen Vlamen, die alleen hun vlaamsch spreken, mogen toch niet bepaald van alle geestesleven afgesneden. Dat het fransch er bij de mindere standen nooit zal indringen is nu wel een bewezen feit, na tachtig jaar van vergeetsche pogingen. En miskent onze letterkunde niet haar eerste doel, wanneer zij zich van ons volk stelselmatig verwijdert om zich meer en meer naar Holland te richten. Onze schrijvers, Vermeylen, Buysse, Van Langendonck, Van de Woestijne, Teirlinck, de Bom, Streuvels, Sabbe en Baekelmans worden in Holland gelezen, ja, maar de Vlarnen kennen hunne boeken niet. In onze dorpen leurt men met fransche drakenromans die in een erbarmelijke taal zijn overgezet. Ik weet wel dat het werk van Vermeylen, Van de Woestijne en Van Langendonck slechts in intellectueele middens zal doordringen, maar Buysse, Teirlinck en Streuvels zouden zij niet algemeen moeten gelezen worden?

Niet het werk der schrijvers, maar de toestanden waarin Vlaanderen verkeert en de taktiek van de uitgevers hebben er schuld aan. En dan, er bestaan geene volksbibliotheken op den buiten! Daarvoor had men reeds lang moeten zorgen, 't Ware een schoone werking geweest voor de “Vereeniging voor Letterkundigen”, die, eilaas! zoo weinig van zich laat hooren. En verder: wie van onze ambtenaren, handelaren, leeraars, renteniers, studenten en klerken, gaat vijf frank en meer soms besteden voor een Vlaamsch boek? Die prijs mag men schappelijk noemen in Holland, maar Vlamingen, die fransch lezen, koopen dan liever, aan 48 cent, een meesterwerk der fransche letterkunde, schoon uitgegeven en met plaatjes versierd.

Waarlijk, de taktiek van onze schrijvers en van onze uitgevers in het bijzonder moet veranderen. We moeten ons volk naderkomen, des te meer dat er daartoe mogelijkheid bestaat’.

- ‘Vreest ge niet dat een schrijver die bepaald voor een nog onontwikkeld volk zou schrijven, medeen ook het gehalte van zijn werk zou verlagen?’

- ‘Neen, zoolang een schrijver kunstenaar blijft, mag hij opmerken en begrijpen naar zijn eigen aard en zijn werk opvatten zooals hij best oordeelt. “Le critique ne doit apprécier le résultat que suivant la nature de l'effort; il n'a pas le droit de se préoccuper des tendances”, zegt Guy de Maupassant. Het is daarbij mijn strenge overtuiging dat, op het keerpunt der Vlaamsche beweging waar wij ons thans bevinden, de verdienstelijkste schrijver diegene is die, al is hij ook een minder artiest, den grootsten invloed op zijn volk kan uitoefenen’.

- ‘Meent ge 't noodig, om met uw werk succes te halen, uw personagen uit het volk zelf te kiezen om ze vervolgens naar de natuur weer te geven?’ - ‘Maar neen! Een boer en een werkman hebben er vooreerst een hekel aan getypeerd te worden in een boek! Maar dat gebeurt nu ook niet. Een schrijver, al wordt hij rechtstreeks door het leven

Victor de Meyere

beïnvloed, is geen fotograaf. Niet het gegeven, de stof op zichzelf importeert. Maar de manier waarop die behandeld wordt, daarin zit het hem, ziet ge! Daaraan voelt men de klauw van den schrijver. Die behandeling leert ons telkens meer over den schrijver dan over het gekozen sujet. Is dat niet zoo? Zie het “Journal des Goncourt”. Gestadig worden wij er meer ingelicht over het voelen en denken van de twee aristocratische schrijvers Edmond en Jules de Goncourt dan over de menschen en literaire feiten en gebeurtenissen waarover zij vertellen.

Men heeft geschreven dat het onderwerp van mijn boek “De roode Schavak” nietig was, maar,

[p. 151]

voegde men er onmiddellijk aan toe, wat is de geschiedenis van dien ouden maniaque “geestig” en aangenaam verteld. Hoewel ik zekerlijk niets meer wensch, moet ik toch opkomen tegen de bewering dat een onderwerp te nietig kan zijn. Geen onderwerp is te min voor den schrijver. De gebeurtenissen zijn klein of groot volgens de personen die ze ondergaan. Een schrijver zoekt doorgaans nog te veel naar de groote gebeurtenis die een pakkend slot voor zijn boek kan brengen. En het leven is zóo simpel! Ik droom een boek dat slechts enkele maanden, enkele dagen wellicht uit een menschleven zou weergeven. Het zou er alleen op aankomen een mensch uit te beelden, als karakter, in het midden waar hij dagelijks verkeert, met zijn gedachten en gevoelens... Ep zou dat geen belangrijk boek kunnen zijn, ofschoon er zich geene gebeurtenissen van belang zouden voordoen?

Neem b.v. Un coeur simple van Flaubert. Hoe nietig het leven van die oude meid, maar wat heeft de schrijver er niet van gemaakt. Dat moeten we kunnen! In 't kleinste, armzaligste leventje het dagelijksche tragische ontdekken en doen gevoelen. Iets dergelijks heb ik waarlijk getracht met Den rooden Schavak. Ben ik er in geluk? Ik weet het niet!

Ofschoon ik, tot hiertoe, slechts levens van werklieden en burgermenschen behandelde, ik denk me daarin geenszins te specialiseeren. Evengoed als de werklieden en bijzonder de boeren, die het voordeel hebben dicht bij de natuur te leven, kan een verfijnd edelman, hoewel dat soort mensch, in dezen tijd, wel te veel aan karakter mist, een roman animeeren. Alles ligt aan het temperament van den schrijver. En ge hebt gelijk ook als ge beweert dat de boerennovelle onverdragelijk is geworden. De Vlamingen hebben de dagelijksche tragiek, de grootschheid van de banale simpelheid van zekere levens werkelijk verlaagd. Maar zulks is de schuld van de decadenten van Streuvels.

- O ja, ik houd oneindig veel van Stijn Streuvels, van zijn eerste werk vooral. Hij is een groot kunstenaar, maar een novelist, een romanschrijver is hij niet! Cyriel Buysse stel ik oneindig hooger èn als romanschrijver èn als novellist. Ik heb zulks destijds geschreven in eene brochure die bij Sansot te Parijs is verschenen. Ik ben dan ook overtuigd dat zijn invloed, mettertijd, op ons volk grooter zal worden dan dien van Streuvels...’ - ‘Komen andere schrijvers in den vreemde uw ideaal nabij?’

- ‘Ik zal maar zeggen van wien ik veel houd op dit oogenblik: van Knut Hamsun, Gustaf af Geyerstam, Herman Hesse en dan heel veel van Prosper Mérimée, die, voor mij, een verteller van eersten rang blijft. Nergens een woord te veel noch een woord te weinig. Die knapheid wou ik bezitten! Lees maar eens zijn kleine vertellingen! Hoe boeiend zijn ze niet! En welke eenheid in zijne verhalen. Maar de ideale novellist blijft toch Guy de Maupassant, hoewel sommigen mijner vrienden hem ook uitmaken voor “une réputation surfaite”! Hij haalt het natuurlijk niet bij Balzac of Flaubert en ook zijn werk kan moeilijk met datgene van die meesters vergeleken. Hij is een verteller gelijk Merimée, dezelfde “rapheid” en even boeiend, maar daarbij gestadig een inniger artistiek bewustzijn en een fijner gevoel’. - ‘Mijne formuul? Wel eenvoudig, gelijk ik reeds zegde, met het beste van mezelven, zonder vooropgezette gedachte, steeds in rechtstreeksche aanvoeling roet het leven van mijn Vlaamsche medemenschen, datgene schrijven wat ik goed en mooi en waard vind om voor mijn volk geschreven te worden’.

- ‘En hebt ge geen toekomstplannen? Staan die reeds vast?’

- ‘Wie heeft er geene? Ik ook heb de mijne. Ik denk aan een boerenroman!... Is dat niet aantrekkelijk voor iemand die nog niet over de boeren heeft geschreven? Dan verzamel ik documenten voor een groot werk over het fabriekwerkersleven. Ik denk hier aan het land van Boom en omstreken, het vreemde, roode land aan den Rupel, met zijn steenbakkerijen, scheepstimmerwerven en metaalfabrieken, zijn polders, broeken en moerassen. 't Is wonder, nu ik er ver van verwijderd woon, voel ik er eerst de tragische schoonheid van. En ik heb dan het heimwee naar ginder. En de stad! Ja, ik heb te veel het stadsleven hier te Antwerpen meegeleefd om de stad onaangeroerd te laten. Men heeft weinig grootsch van Antwerpen gemaakt. Men bepaalde zich bij enkele schetsen. In geen boek van onze Vlamen leeft de Scheldestad met haren toren en haren stroom. Het is, eilaas! een franschschrijvende, Edmond de Bruyn, die Antwerpen, “cette surville” zegt hij, het best karakteriseerde. “Ethniquement, géographiquement, moralement, Anvers, depuis qu'elle est se continue. Cette cité monstrueuse a l'égoïsme du bon estomac. Elle aura le don de s'ammiler tous les élements et de les réduire à n'être qu'elle”.

Maar 't zijn plannen alleen! 't Is beter daar niet over te spreken! Alles komt slechts op zijn tijd! Als er nog vele jaren voor mij weggelegd zijn, zal dat alles zich wel verwezenlijken. Nu breng ik een novellenbundel saam: “Die van Helmers” en een bundel “Geheugenissen”. Van beide boeken verschenen reeds enkele brokken in tijdschriften. En eindelijk werk ik duchtig aan een roman: het leven van een journalist’.

- ‘En komen er geen verzen meer?’

[p. 152]

- ‘Misschien! Veel heb ik er niet meer geschreven. Uit de 480 bladzijden van mijn verschenen gedichten ga ik een definitieve keus laten verschijnen... Soms voel ik wel lust voor het tooneel te schrijven... Tenslotte vertrouw ik u dat ik aan een folkloristisch boek werk: “Het Vlaamsche Huis”. Als secretaris van het museum voor Folklore houd ik me, inderdaad, actief met folklore bezig. Zulks heeft wel, geloof ik, een goeden invloed op mijn werk uitgeoefend. Georges Eekhoud zei me eens, in het museum, vóor de bijeengebrachte verzamelingen: “ik dacht mijn Vlaamsche volk goed te kennen en hier zie ik dat er mij nog veel over te leeren blijft”. Wij allen kennen ons volk veel te weinig en bepalen ons, meestal, bij een eersten, uitwendigen indruk. Nalaten mag ik niet te vermelden dat, van al de kunstenaars van Vlaanderen die ik van dichtbij leerde kennen, Max Elskamp, de fransche dichter, wel het beste met ons volk vertrouwd was. Aan hem ben ik, van uit dat oogpunt, veel verschuldigd. Innig dankbaar blijf ik hem vooral omdat hij mij Antwerpen leerde kennen en beminnen’. .................. 't Was één uur in den nacht geworden. Het late uur heeft ons dan gescheiden en me uit de vriendelijke werkkamer van De Meyere verjaagd.

Ik heb lang en neerstig op vele der vernomen gedachten nagepeinsd, in de stilte van 't doodsche Zuid-kwartier en der verlaten lanen, terwijl ik huiswaarts keerde. In de theater- en bar-buurt, aan de statie, brandde veel licht en rumoerde nog intens leven. Ik heb dan ineens op Herman Teirlinck gedacht, en op anderen, en met vreugde erop gepeinsd hoe verscheiden de kunst is en hoe blij we mogen zijn over de afwisseling en over het veelzijdig levensbetrachten die stilaan in onze vlaamsche literatuur binnen glijden.

ANDRÉ DE RIDDER.