Den Gulden Winckel. Jaargang 9

[p. 59]

Onze dichters

Onze Dichters. Bloemlezing door van Elring.

BIJ de uitgevers Meulenhoff en Co. te Amsterdam is voor eenigen tijd verschenen: Onze Dichters, door Gust. van Elring. Met boekversiering door Frits Lensvelt. Een smaakvol en netgedrukt 8^o deeltje van 588 blz., voorafgegaan door een korte inleiding en een alphabetischen zoowel als chronologischen inhoud. Gaarne wil ik hier ter plaatse deze uitgave aankondigen, bespreken, en tot zekere hoogte ook warm aanbevelen. Ik splits daartoe deze beoordeeling in twee gedeelten. In het eerste behandel ik onze oudste, onze klassieke en onze zoogenaamd na-klassieke letteren. In het tweede wil ik vooral bij de letterkunde na Bilderdijk stilstaan, en in het bizonder bij onze jongere en jongste schrijvers en dichters, voorzooverre zij genade in de oogen van van Elring hebben gevonden.

Dat een dilettant-letterkundige en talentvol schrijver, als de jeugdige Heyting, zooveel studie heeft gemaakt van onze oudere en nieuwste letterkunde; dat hij met zoo grooten ijver allerlei brokstukken uit 't werk van dichters en dichteressen, of wie daarvoor doorgaan, heeft verzameld, is hartelijk toe te juichen. Vaak geeft hij ons een toonbeeld van gelouterden en fijnen smaak. Zeer dikwijls maakt zijne bloemlezing een verrassenden indruk, en staan wij verbaasd dat ons klein taalgebied zulk een rijkdom en zulk een verscheidenheid oplevert. Wij moeten hem dankbaar zijn voor al het werk dat door hem verricht is.

Het spreekt vanzelf dat bij een zoo uitgebreiden arbeid, een zoovele eeuwen omvattende bloemlezing, duizenderlei op- en aanmerkingen te maken zijn. Deed ik dit stelselmatig, ik zou een boekdeeltje kunnen vullen. Maar ik wil mij beperken tot het hoognoodige, en hier en daar een greep doen. Vóór alles moet mij de opmerking van het hart dat 't mij vrij willekeurig toeschijnt met Hadewych (13^de eeuw) te beginnen, alsof daarmee plotseling de Nederlandsche dichtkunst uit den modder opduikt. Het ware beter geweest met den Reinaert aan te vangen, of met Maerlant, niet zonder reden genoemd den vader der ‘Dietsche dichteren altegader’. Onze auteur en verzamelaar had een betere indeeling onder anderen aan het voortreffelijke handboek van Hofdijk kunnen ontkenen. Maar genoeg hierover. Wellicht is bij een herdruk der bloemlezing, die ik zoowel in zijn belang als in dat van het onderwijs zou toejuichen, deze leemte aan te vullen, en de geheele volgorde te verbeteren.

Volgen wij thans de bloemlezing op den voet, dan kan het niet anders of de verklarende noten onder aan de bladzijden, noten die wij verschuldigd zijn aan mijn oudleerling De Vries, moeten als een welkome toegift dankbaar worden aanvaard. Zij konden echter vollediger zijn: òf men behoort niets te verklaren òf alles moet worden uitgelegd wat voor den leek een nadere uitlegging behoeft. Ik weet wel dat dit de voetnoten tot een ongewenschte ballast zou hebben doen uitdijen, maar wil men den ongeletterden lezer te hulp komen, dan behoort men het goed te doen. Een middenweg is hier niet aan te bevelen.

Onder veel middelmatigs en onfraais (want de waarheid mag nimmer verzwegen dat onze geheele middeneeuwsche letterkunde, met enkele uitzonderingen, ondichterlijk en onoorspronkelijk is) treffen wij hier en daar kleine juweeltjes, blinkende parels aan, soms van geheel onbekende dichters en schrijvers. Zeer veel levenswijsheid, bijvoorbeeld, schuilt in het zestal verzen:

Hangt de huik steeds naar den wind,
En gelaat u als een kind.
Zijt alomme ziende blind,
Haspelt al dat men u spint,
Maar immers altoos zijt wel gezind,
Wilt gij ter wereld wel zijn gemind. (blz. 45).

voor welker mededeeling wij van Elring dankbaar blijven. Dankbaar herlezen wij ook de aardige en frissche volksliederen, zooals: Naar Oostland willen wij rijden, Het Visschertje, en dergelijke (blz. 52), die zoowel ten onzent als in het buitenland algemeen bekend, en gezongen, verdienen te zijn. Jammer, voeg ik er zelfs bij, dat hier de melodie niet kon worden aangegeven, ons volkslied en onze volkszang kan niet genoeg bevorderd, beschaafd en veredeld. Bij de liederen van Anna Bijns (blz. 60 vlg.) verdiende wel te zijn aangeteekend dat de taal dezer dichteres veel te vaak door bastaardwoorden ontsierd is.

Gaan wij verder, dan ontmoeten wij telkens bekende en onbekende verzen, maar doorgaans pleit de keuze voor het goede inzicht van den verzamelaar. Wat een kracht schuilt er niet in de Geuzenmarseillaise, zooals Heyting haar terecht noemt, van Arent Dirksen Vos (blz. 66). Hoe fraai en gespierd is niet het lied op den Tienden Penning, die strijdzang onzer vaderen (blz. 72). Het prachtige lied Berg op Zoom van Adriaan Valerius begroeten wij hier alweer met dankbaarheid en met geestdrift (blz. 88); tranen wellen ons uit de oogen als wij dit lied lezen of zingen, getuige van den worstelstrijd van ons stoer en door onderdrukking gestaald voorgeslacht.

Ook de keuze uit Cats (blz. 95), in het voetspoor van Hofdijk als ik mij niet vergis, dunkt mij goed en gelukkig. Die uit Hooft daarentegen minder (blz. 109 vlg.). Waarom, om slechts dit ééne te noemen, missen wij hier het meesterstuk

[p. 60]

van Hooft's klinkdichten, dat wonderliefelijke gedicht op zijne vrouw, met den aanvang:

Wanneer de Vorst des lichts slaat aan de gulde toomen
Zijn handt, en beurt omhoogh, aanzienlijk, uit der zee
Zijn breedgespraaide pruik van leevendt goudt, enz. enz.

terwijl er minder fraaie van den Muider Drost wèl zijn meegedeeld? - Zóó blijft er steeds iets te wenschen over. Wat Bredero en Camphuysen, die beide voortreffelijke dichters, aangaat, hetgeen hier wordt gegeven is al mede van het beste dat aan hun welversneden pen ontvloeid is (blz. 141). In de waardeering van Revius, of Jakob Reefsen (blz. 145 vlg.) verschil ik evenwel van van Elring; mij dunkt deze is wel wat overschat. Hier en daar herinnert deze dichter wel wat sterk aan Hooft. Waar de eerste zingt:

Het vinnig stralen van de zon

Ontschuil ik in 't boschaadje, (Granida)

daar spreekt ook Revius van:

Het vierig stralen van de zon

(Gebed des Middags),

en op die manier zoude er wellicht een aardige vergelijkende letterkundige studie te maken zijn, welker uitwerking ik moet overlaten aan den welwillenden lezer. Fraaie verzen van Revius vinden wij in den Rei van Jodinnen (blz. 152):

Een vast beminner van het recht

Wordt nimmermeer terneêr gelegd

Door licht-beroerde mannen,

Of woedende tirannen,

maar hierbij verdiende aangeteekend te zijn dat dit een bijna woordelijke navolging is van Horatius' bekend lied: Justum ac tenacem propositi virum. De keur uit Vondel's gedichten, door Heyting gegeven (blz. 154), kan mij wel bevallen, ofschoon de zonderlingheden, die dezen auteur en verzamelaar kenmerken, ook hier niet geheel ontbreken. Immers waarom begonnen met den Pinksterzang van Vondel, een vrij onbekend en vrij middelmatig lied? Een bloemlezing moet trachten steeds het beste te geven.

Wij slaan mindere dichters, of liever verzenmakers (hierover straks nader) thans over, om nog even bij Willem Bilderdijk stil te staan. Reeds vroeger heeft van Elring van dezen onzen hoofddichter een bloemlezing uitgegeven, en het kan dus niet verwonderen dat hij hier met kennis van zaken spreekt. Ook is zijne keus, in 't algemeen gesproken, zeer toe te juichen, enkele kleine gedichtjes van dezen dichter-wijsgeer zooals ‘Leven’ (blz. 274) zijn ware juweeltjes, veel te weinig gewaardeerd en bijna geheel onbekend. De onbekendheid van Bilderdijk, ook tegenover Vondel, is ergerlijk, en alweer bij de overigens vrij goedgeslaagde Bilderdijkfeesten gebleken. Noch als dichter noch als geleerde wordt deze groote Hollander voldoende gekend en gewaardeerd, en het is zelfs bij sommigen mode op hem te schelden en hem te miskennen. Beter onderwijs in letterkunde op de scholen en hoogescholen, dat thans nog bijna alles te wenschen overlaat, kan zeer zeker op den duur dit euvel verbeteren, dat voor een gedeelte toe te schrijven is aan de nuchterheid en ondichterlijkheid onzer natie.

Zooeven heb ik op het onderscheid gewezen tusschen een dichter en een verzenmaker of verzenschrijver. Dit diepgaande onderscheid wordt niet genoeg in het oog gehouden door van Elring. Multatuli, aan wien hij het bekende lied van Saidjah ontleent (blz. 403), is ongetwijfeld een van onze allereerste schrijvers en dichters, al heeft hij zelden in verzen geschreven, en verdiende zeker door meer dan één brokstuk hier te zijn vertegenwoordigd. Hij staat toch niet op één lijn met Poelhekke, ten Kate, Alberdingk Thijm, en andere tijdgenooten die reeds lang vergeten zullen zijn wanneer zijn naam nog in binnen- en buitenland zal schitteren? Dit is trouwens een gebrek van deze, en van de meeste bloemlezingen. Genieën en talenten, grootheden en middelmatigheden, worden daarin te veel verward, op één lijn gesteld, zeer tot schade van het letterkundig onderscheidingsvermogen des lezers.

Thans een slotwoord nog over onze jongeren in 't algemeen. De bloemlezing uit hen begint ongeveer met mannen als Winkler Prins (blz. 458), van wien hier een zeer fraai gedicht over de werking der muziek is opgenomen, Fiore della Neve (blz. 463), en anderen. Wanneer men dit geheele gedeelte, dat uit meer dan honderd bladzijden bestaat, aandachtig naleest, zal men onwillekeurig de slotsom trekken dat onze letteren nog nooit zulk een tijdperk van bloei hebben beloofd. Het wemelt en krioelt schijnbaar van dichters. Een boomgaard lijkt het wel, overvol van zingende vogels. En zeker, als wij verzenschrijver gelijk stellen met dichter, dan heeft van Elring een goed werk gedaan door ons van al die menschen een stukje, zij 't ook dikwijls een klein brokstuk, voor te zetten.

Ongelukkig mag de hoogste maatstaf hier niet worden aangelegd. Vragen wij naar het kenmerk van echte poëzie, naar diepe en fraaie denkbeelden in schoonen vorm, dan worden wij door de meesten dezer zoogenaamde dichters bitter teleurgesteld. Het schijnt waarlijk of de algemeene ontaarding, die onze maatschappij kenmerkt, ook in de letteren is doorgedrongen. Jacht naar effekt, zucht naar het ongewone, een zoeken naar afwijkingen gaat maar al te veel voor kunst door. Daarbij komen ongewone woordvormen, vreemde woordkoppelingen en onvolmaakte, vreemdsoortige taal, aanstellerig

[p. 61]

gebruikte bastaardwoorden, en dergelijke verschijnselen meer. Dit alles wordt ons in vollen ernst als poezie voorgezet. Vreemde sonnetten, waaraan men soms bijna geen touw vast kan knoopen (men leze eens het eerste op blz. 484) treden in de plaats van de keurige klinkdichten van Hooft en van mijn jonggestorven vriend Perk, die, hadde hij voortgeleefd, aan al die aanstellerij niet zou hebben meegedaan.

Ook de taal, ik herhaal het, gaat niet vooruit, integendeel. Vreemde en bastaardtermen dringen maar al te veel door in deze zoogenaamde poëzie. Wij lezen van een devoten bidder (blz. 485); telkens stuiten wij op het modewoord passie in plaats van hartstocht (t.z.p.), wij hooren van God's rigoureuze slagen (blz. 498), enzoovoort, enzoovoort. Is dit alles geen taalontaarding, en dan nog wel voorkomende bij schrijvers, die bij velen gezag genieten en door velen van het jongere geslacht worden aangebeden en bewonderd? Het verschijnsel is niet te ontkennen. Laten deze verzenschrijvers, dichters in veler oog, toch studie gaan maken van den veelgesmaden Bilderdijk. Van zijne taal moeten wij steeds uitgaan, haar navolgen, zoo 't kan nog veredelen en volmaken.

Maar genoeg hierover, want alleen reeds over dit onderwerp ware een boekdeel te schrijven. De heer van Elring is nog jong, en wellicht wijzigt zich op den duur zijn smaak en zijn oordeel. Ik voor mij blijf het hopen. In ieder geval is zijn geestdrift en zijn ijver luide toe te juichen: dit is het eene noodige, dat, door rijpe studie aangevuld, in de toekomst schoone vruchten kan dragen.

H.C. MULLER.