Den Gulden Winckel. Jaargang 9

[p. 33]

Negende Jaargang No. 3

Engelsche verkiezings-reclame

DE laatste Engelsche verkiezingscampagne is door een Britsch tijdschrift, het bekende ‘Pall Mall Magazine’, genoemd ‘The Battle of pictures’, de schilderijen-oorlog, en deze merkwaardige naam is ten volle verdiend, want London heeft gedurende dit verkiezingsjaar voor de eerste maal het vroolijke en verrassende schouwspel gezien, dat de ridders van penseel en teekenstift zich aan het hoofd hebben gesteld der militante schare, die naar de verkiezingsbureelen toog om daar over het wel en wee van oud-Engeland te stemmen. Gelijk men weet was er dit jaar een uitbundig enthousiasme voor de verkiezingen, waarvan een voorbereidende beslissing werd verwacht nopens het lot van het geantiqueerde ‘Hoogerhuis’, dat door zijn recht van veto aan alle besluiten des volks in den weg stond. Deze beslissing, we weten het thans, is slechts ten halve uit de stembus gekomen, maar dit is te meer een verrassing, omdat ze nochtans in het hart des volks een brandende vraag was, die naar alle zijden in vlammen van geestdrift uitsloeg. Geenszins nieuw is het feit, dat de kunst de verlangens en begeerten van een tijd weerkaatst: het kunstenaarsgemoed is daartoe een te gereeder spiegel door zijn overgroote gevoeligheid; we kunnen hiervan, om slechts één sterk sprekend voorbeeld van zeer actueelen aard te noemen, de bewijzen terug vinden in de vele historische spotprenten uit ouder tijd, waarbij ik in 't bizonder denk aan de reeks platen uit het ‘groot tafereel der dwaasheid’ welke allen betrekking hebben op den beruchten ‘windhandel’, en die ons dus het meest uitgebreide exempel geven van een ‘Battle of pictures’ uit den ouden tijd. Toch was de huidige Engelsche schilderijen-oorlog een noviteit,



die in de geschiedenis van het parlementarisme op zichzelf staat, en die bovendien een baanbrekende hervorming beteekent op het gebied der reclame-kunst. Dat Engeland daarvan de primeur

[p. 34]

had, was zeer begrijpelijk, want zoo ergens, dan was hier de weg gebaand voor een dergelijk oogenfeest door de reeds bloeiende plakkaatkunst en de, zoowel decoratief als illustratief, buitengewone begaafdheid der jongere Engelsche teekenaars, die sedert vele jaren hun kracht zoeken in de puntige, rake karikatuur, welke voor een dergelijke gelegenheid zich meer dan eenige andere kunstvorm bij de omstandigheden aansluit, en tevens een weldaad is, want lachende de waarheid (of zelfs desnoods een onwaarheid) zeggen, maakt minder vijanden dan ernst en zwaarwichtigheid, dan hartstocht en rauwheid, welke in den politieken strijd maar al te dikwerf naar voren treden en vaak genoeg op zeer stuitende en brute wijze.

De kunst is echter thans in Engeland in dezen bruisenden strijd van meeningen lachend en spottend tusschen beiden gekomen, heeft, ondanks haar aantrekkelijke actualiteit, de scherpe kantjes van den partij-strijd afgeslepen, en door de bevordering der wel-gehumeurdheid de goede stemming er bij het kiezend publiek in gehouden. Dr. A. Kuyper verklaarde in zijn voorrede bij het karikaturenboek van zijn politiek leven, dat enkele maanden geleden bij de firma Holkema en Warendorff het licht zag, dat het bekijken van de spotprenten, waarvan hij het onderwerp uitmaakte, hem vaak veel genoegen geschonken heeft, en soms ook veel leering. Wij hebben geen reden aan de oprechtheid dezer uiting te twijfelen en we vinden haar zielkundig ook volkomen verklaarbaar. Aan de dingen een schoonen, geestigen vorm te geven is de manier om boeiend en treffend te zijn, zonder te kwetsen en ziedaar wat ook de Engelsche



plakkaatkunstenaars dezer dagen op talentvolle wijze hebben in toepassing gebracht. Bijna al deze prenten kenmerken zich door wat een Engelsch blad genoemd heeft ‘absence of malice’, ze nemen oen gemoedelijk loopje met de dingen zonder boosaardig te zijn. De aanvoerders bij dezen ‘schilderijen-oorlog’ zijn onder meer geweest G.R. Halkett, John Hassall en E. Huskinson. De meest vinnige dier generaals is Halkett; maar al zien we dezen conservatieven teekenaar, die als advocaat der behoudspartij optrad, het socialisme afbeelden als een afschuwelijken, veelarmigen inktvisch op een prent, die tot onderschrift draagt: ‘Kill it now, John’, dan vallen we toch tevens



uit deze bloeddorstige inleiding tot de gemoedelijke stemming terug bij het beschouwen der kloek geteekende figuur van den grotesken John Bull, die een comische bereddering aan den dag legt om zich het monster van het lijf te houden. Het ondier met zijn spottende drakenoogen is trouwens op zichzelf een caricatuur. Aan het uiteinde van elk der polypenarmen is een handje, waarmee het den vechtenden dikkert volstrekt niet onvriendelijk omstrengeld houdt. Een dier handjes pakt John's opgeheven arm vast, die met de knots der ‘tarief-hervorming’ zijn tegenstander treffen wil, en we krijgen het gevoel of de octopus, die rustig en onbevreesd op zijn partes-posteriores zit, weinig meer is dan een gedresseerd gedierte, dat door den circus-manager John Bull aan het griezelgrage publiek wordt voorgesteld.

Nog wat scherper van ‘pointe’ is een ander, ongesigneerd plakkaat, waarop Brittannia is afgebeeld overladen met balen en tasschen, die het opschrift dragen van verschillende economische belangen welke in Engeland nog steeds op afdoening wachten. Een der leden van het Hoogerhuis, gehuld in zijn mantel met hermelijnen kraag en met een hertogenkroontje op het hoofd, loopt de onder haar lasten

[p. 35]

zwoegende vrouwenfiguur voorbij met de handen diep en behagelijk in beide broekzakken, en Brittannia kan niet nalaten den Lord toe te roepen:



‘Als je maar een halve kerel was zou je me aanbieden om enkele van deze pakjes voor me te dragen’. De ‘Peer’ heeft echter dadelijk zijn antwoord gereed en repliceert traag: ‘How can I, with my hands in my pockets?’ Het is voorzeker



een hard nootje dat in dit epigram aan de hoogerhuisleden wordt te kraken gegeven, maar de logica van des hertogs antwoord is zoo dik opgelegd dwaas, dat ook de Lords zelf er wel om geproest zullen hebben. Ook de andere partijen echter krijgen geduchte vegen uit de pan, en de ‘National union of conservative and constitutional associations’ speelt een flinke troef uit met een prent van Huskinson, één enkele flink-geteekende caricatuur van een Londenschen schooier, die een pot bier in de hand houdt met een hoogen kop schuim erop, dat overborrelt en zich in een plasje op den grond verspreidt, waarin de woorden zijn geteekend: ‘Radical promises’. Het gelaat van den schooier heeft groote uitpuilende oogen van verbazing en ergernis over de ontdekking die hij gedaan heeft ten opzichte van de beloften der radicale partij en welke in kloeke letters het onderschrift vormt van de plaat: ‘Wel!.. het is niets als schuim!’

Kritiek op de begrooting, die de ontbinding van het parlement ten gevolge had, geeft een prent van den meest talentvollen der Engelsche plakkaat-teekenaars John Hassall, dien wij echter als decoratief teekenaar hier niet in zijn volle kracht aantreffen, misschien ten gevolge van de gemoedelijke grappigheid zijner werkwijze, die zich minder voor satire leent. Lloyd George wordt hier voorgesteld als een jongen, die aan 't boogschieten is bij een boom, waarop twee vogels zitten, een zwarte kraai en een witte duif, het aristocratische duifje als zinnebeeld van het kapitalisme, de kraai als symbool van den arbeid. De pijl van het boogschuttertje heeft de kraai doorboord, die uit den boom valt, terwijl de duif wegvliegt... Deze prent, ik zeide het reeds, is zoowel uit een kunst-

[p. 36]

als uit een reclame-oogpunt tamelijk zwak, maar Hassall is bekend als een geestig epigrammist en met een pakkend vierregelig versje weet hij ook hier zijn voorstelling relief te geven:

Lloydie-Georgie

Bent his bow,

Aimed at a pigeon

And killed a crow.

Het aantal der prenten, die in den verkiezingsstrijd dienst deden is legio, en een bespreking van allen zou mijn praatje over deze vroolijke verkiezing al te veel op een rarekiek doen gelijken; voor deze geheele groep van plakkaten geldt echer de appreciatie dat ze handig en geestig en pakkend zijn, ook waar ze, uit artistiek oogpunt bezien, een weinig beneden peil blijven; nochtans is er tegen het meerendeel dier prenten als reclamekunst beschouwd, één bedenking: de kunstenaars zijn hier door de omstandigheden opeens voor een probleem gesteld, over de goede oplossing waarvan ze zich van te voren niet voldoende rekenschap hadden kunnen geven; ten gevolge daarvan zijn het meerendeel dezer politieke posters door den aard hunner behandeling geen aanplakbilletten, maar gewone politieke platen, gelijk elk humoristisch tijdschrift die in de verkiezingsdagen geeft. De vraag is echter thans gesteld en het is niet aan twijfel onderhevig, dat de afficheurs ook bij een volgende verkiezing - nu beter voorbereid -



de formule zullen gevonden hebben, die aan hun arbeid een meer bizonder en op zichzelf staand karakter kan verleenen, zoodat de politieke reclamekunst als kunstvorm apart komt te staan. Van het vele, dat op dit gebied te bereiken valt is nu toch ook reeds een gedeelte aan den dag gekomen, dat de beste beloften voor de toekomst inhoudt. Onder de platen, welke zich in dit opzicht bovenal onderscheiden, behooren er twee van de liberale partij,



waarvan er één geheel anoniem is en de ander een voor mij onleesbaren naam draagt. De fraaiste dier beide werd verspreid door ‘The liberal publications department’ en geeft twee met decoratieve breedheid behandelde bustes weer van hoogerhuisleden, die den rechter onderhoek van het biljet met eigendunkelijke pretentie in beslag nemen. Ze turen omhoog naar de wijde, ijle lucht, waarin Lloyd George gezien wordt als aviator op zijn vliegmachine ‘Budget’, onbereikbaar voor de beide peers, die nochtans hun pretensies doen gelden in onmachtige woede en den minister toeschreeuwen: ‘Hé daar!... wil je weleens naar beneden komen, dat is onze lucht!’ Bizonder scherp is deze satire ten opzichte der tyrannieke Engelsche groot-grondbezitters, die nu al niet eens meer genoeg hebben aan het land, maar ook beslag leggen op het nieuw-veroverde domein der menschheid, de lucht. Zoowel door zijn gedrongen kernachtigheid, die zich strikt houdt aan de beginsel-spreuk der plakkaat-kunstenaars ‘Multum in parvo’, als door de juiste verhoudingen en de wèl-overwogen plaatsing der figuren, is deze prent de beste van allen die ik zag, hoewel een ander biljet, vroolijker van voorstelling, haar daarin zeer nabij komt. Zij is eveneens door ‘The liberal publications department’ uitgevaardigd en dus misschien wel van den zelfden kunstenaar.

[p. 37]

Het middenstuk wordt bijna geheel gevuld door één enkele grotesque figuur, een dansend hoogerhuislid, met een embonpoint van onmatigen omvang, wiens hermelijnen mantel zich uitspreidt tot twee vleugels, en die in elk zijner opgeheven handen een geldzak doet balanceeren. Het opschrift maakt ons duidelijk, dat deze ‘Duke’ geducht in zijn schik is met de Tariff-reform, die naar men 't wil laten voorkomen, de volkswelvaart verhoogen zal. Echter: ‘Tariff-reform means happier Dukes’, de voordeelen van het beschermingsstelsel vloeien in de zakken der lords. De figuur van den peer met de over elkander gekruiste beenen, en de uitgespreide mantel, is van zulk een grappige symmetriek, dat we hier waarlijk een gestileerden hertog voor ons hebben. Daarom is ook dit plakkaat uit een artistiek oogpunt zeer belangrijk en schijnt evenals nog enkele andere, welke ik hier niet in bizonderheden bespreken zal, de verwachting te rechtvaardigen, dat een volgende verkiezings-campagne nog veel meer moois brengen kan. De Engelsche plakkaat-verzamelaars zullen nu wellicht gaan verlangen naar een nieuwe cabinetscrisis of desnoods een staatsgreep. Of dan ook voor immer deze schilderijen-oorlog zoo vroolijk en vredig zal blijven als deze eerste maal?...



Ik meen hier of daar gelezen te hebben, dat sommige teekenaars voor beide partijen zouden hebben gewerkt, wat natuurlijk geenszins duidt op een sterke, politieke overtuiging bij deze kunstenaars; en hierdoor schijnt het mij ook verklaarbaar, dat in Engeland de plakkaten zoo geheel zonder scherpe en kwetsende kanten waren. Anders wordt dit, als hartstochtelijke naturen, gedreven door een sterke partijzucht, aan 't werk gaan. Ik verwacht zeker geen onschuldige vroolijkheid als de Duitsche sociaal-democraten bij een verkiezing een vinnig satirist als Thomas Theodor Heine aan den arbeid zetten, of een boosaardig caricatuur-teekenaar als Gulbranson, en ook in Frankrijk heeft men van



diep-gevoelende realisten als Steinlen of Casals geen onschuldige grappen te wachten, evenmin als hier in Nederland van Hahn. Komt er dus ook in den nu volgenden tijd een schilderijen-oorlog in andere landen, dan zal het wellicht niet zulk een gemoedelijke en jolige vechtpartij zijn als in 't Brittenrijk. Toch blijft ons dan deze troost, dat de uiterlijke schoonheid in ons maatschappelijk leven een nieuw gebied veroverd heeft, een voorbode wellicht, dat ook eenmaal de innerlijke schoonheid zal zegevieren, en dat daartoe zal kunnen medewerken de volks-opvoedende kracht, die uitgaat van de straatschilderij, het fraaie, kunstvolle, geestige reclame-billet.

J.D.C. VAN DOKKUM.