Den Gulden Winckel. Jaargang 8

[p. 161]

Achtste Jaargang No. 11

Schrijvers van over de grenzen

Johan Bojer

GAAN wij de hoofdpersonen na in de drie laatste - en voornaamste - letterkundige voortbrengselen van Johan Bojer, dan zien wij hoe allen van 't begin af weten wat ze willen en recht op hun doel af gaan. Regina in ‘Een Pelgrimstocht’, ontziet geen middelen om tot het doel te geraken, dat zij zich voor oogen stelt: het terugvinden van het kind, dat zij door den nood gedwongen aan vreemden voor geld verkocht. Anderen aan zijn onschuld te doen gelooven is het doel geworden van Norby's leven in ‘Zelfbedrog’. Met een wreede kalmte ziet hij anderen door zijn dubbele misdaad te gronde gaan. Erik Evje in ‘Ons Rijk’ heeft zich daarentegen tot doel gesteld een gedaan onrecht goed te maken. Vredestichten en weldoen is zijn levensmotto. Regina, Norby noch Erik lieten zich door tegenspoed afschrikken - evenmin als de schrijver zelf, zouden we er kunnen bijvoegen. Reeds vroeg was Johan Bojer overtuigd dat voor hem slechts één loopbaan paste: die van schrijver. En tegenspoed heeft hij gekend - misschien meer dan eenig ander. Maar die heeft hem ook gemaakt tot wat hij is. ‘Geen ziel wordt sterk dan door den strijd gestaald’, zong eens een dichter. We konden die woorden plaatsen onder het beeld van dezen Noor.

Reeds om zijn wieg schaarden zich alleen booze feeën. Zijn moeder was een eenvoudig meisje uit Trondhjem. De naam van zijn vader heeft hij

Johan Bojer

nooit gekend. Dadelijk na zijn geboorte werd hij door de familie van zijn moeder uitbesteed bij een boerin buiten. Die vrouw heeft hij altijd als zijn moeder beschouwd en zij is altijd goed voor

[p. 162]

hem geweest. Als kind zwierf hij op 't land rond, en terwijl hij op achtjarigen leeftijd als koewachter dienst deed, maakte hij zijn eerste vers: een

Gezicht op de Mjösen

Paasch-psalm. Van koewachter steeg hij tot boerenknecht en kwam, toen hij zestien jaar oud was, in dienst bij een rijken boer. Hij had 't er goed, maar bleef er niet lang. Hij verlangde weg te komen, hij wilde de wereld in, wat zien van zijn heerlijk mooi land en wat leeren om te kunnen schrijven, om zich te kunnen uiten vooral! Als ‘skydsgut’ (koetsier) en ‘flytmand’ (roeier) en later als visscher zag hij dan ook veel van de indrukwekkende natuur. Hij nam deel aan de vischvangst in de Lofoten en zeilde in een open sloep met de ervaren visschers van Trondhjem naar de Lofoten - midden in den winter. Daaraan danken wij zijn heerlijke schets ‘Fiskere’ die in 1903 in het Zweedsche tijdschrift ‘Ord och Bild’ verscheen. Ik reken die schets tot het beste wat Johan Bojer heeft voortgebracht.

Dat hij toch wat leeren moest scheen de familie van zijn moeder ten slotte ook te begrijpen. Maar veel geld had men er niet voor over. Daarom zond men hem op achttien-jarigen leeftijd naar de ‘School voor Onderofficieren’ te Trondhjem, waar men voor weinig geld onderricht kreeg. Daar las Bojer voor het eerst een novelle en wel Björnson's ‘Synöve Solbakken’.

Tot daaraan toe was de bijbel en de Storthingstidende (het Staatsblad) zijn eenige lectuur geweest. Geen wonder dat de fijne, diepgevoelde novelle een diepen indruk maakte op den buitenjongen. Toen hij de school doorloopen had moest hij de wereld in om zijn eigen brood te verdienen. Het leger trok hem niet aan. Hij wilde vrij zijn en schrijver worden. Er woelde zooveel rond in zijn hart en brein dat hij anderen mee wilde deelen. Maar ‘leven’ - zorgen voor ‘eten’ - dat moest hij in de eerste plaats. Toen kwamen de moeilijke jaren. Hij was winkelbediende bij een winkelier op het platteland, agent in naai-machines en wat niet al... tot hem een kantoorplaats in Trondhjem werd aangeboden. Zijn vroegere leeraars van de ‘School voor Onderofficieren’, gaven hem privaatles, omdat ze wel voelden dat er een bizondere ziel huisde in den vaderloozen jongen, die nergens rust had. Van wien niemand hield. Toen debuteerde hij met een ‘één act’: ‘Een Moeder’, dat veel succes had. Daarop vertrok hij naar Kopenhagen, waar hij literatuur en filosofie studeerde onder Valdemar Vedel en professor Höffding. Maar eenzaam leefde hij ook daar zooals overal elders. Niemand die zich den weetgierigen, begaafden jongen aantrok. En schuchter van natuur hield hij zich op den achtergrond. Hij studeerde, las en keek om zich heen. En 't duurde niet lang of zijn gedachten en idealen namen vorm

Gjövik aan de Mjösen, waar Joh. Bojer thans woont

[p. 163]

aan. Zijn eerste werken kenmerken zich door hun grooten omvang. De jonge schrijver wist nog niet wat besnoeien was. ‘Et Folketog’ is zijn eerste werk dat succes had en zijn naam bekend maakte. ‘Et Folketog’ is tot zekere hoogte een tendenz boek. Het vereischte moed en kracht. De schrijver toont er in aan hoe een volk door de politiek in het verderf gestort kan worden, hoe die een belemmering kan zijn voor al wat vooruitgang heet. Mannen als Jonas Lie en Arne Garborg prezen het boek toen het in 1896 uitkwam.

Vooral aan het succes van ‘Et Folketog’ had Bojer een reissubsidie te danken, welke hem twee jaar achter elkaar (1898 en 1899) verleend werd. Hij reisde naar Parijs en Italië. Kunst zien en in zich opnemen - dat waren jaren van genot! Hoe nieuw was alles voor den eenzamen buitenjongen, en toch hoe wonderlijk gauw voelde hij

Lofoten, met visschersschuiten

er zich thuis! Terwijl zijn brein werkte aan novellen, sprookjes, vertellingen en zelfs romans, verlustigde hij zijn zinnen aan de schoonheid der kunst. Dagen achtereen keerde hij terug naar eenzelfde museum om, onder de bekoring van eenzelfde kunstwerk, zijn gedachten uit te werken. Vooral het Vaticaan en de Sixtijnsche Kapel inspireerden hem. Wie, die zijn romans en schetsen leest over het Noorsche boerenleven, zou dit vermoeden?

Geregeld keerde hij naar zijn vaderland terug, maar vond er nooit de gewenschte arbeidsrust. In 1905 werd hij teruggeroepen om de grenzen te helpen bewaken tegen een mogelijken inval van den vijand - den Zweed. De vermoeienis en koude, die hij daarbij geleden heeft, zijn de voornaamste oorzaken van een ziekte, die hij misschien nog niet geheel te boven is gekomen.

In hetzelfde jaar werd hem weer een toelage verleend, die hem in staat stelde tot 't einde van 1907 te Parijs te verblijven. Het Noorsche gouvernement had hem ondertusschen ook een schrijverstractement toegekend. Die zoogenaamde ‘Forfatter-gage’ is een uitstekende instelling in de Scandinavische landen, die navolging verdiende. Johan Bojer voelde zich zeer thuis in de Fransche hoofdstad en maakte er vele vrienden.

Zoo is de veelbewogen levensloop van den man, dien Paul Verrier in de Illustration betitelt als ‘Un Norvégien Célèbre’.

Sinds 1907 heeft hij in Noorwegen een vast tehuis. Daar bezocht ik hem in den zomer van 1907 op zijn villa ‘Fredevik’ te Gjövik aan de wonderheerlijke Mjösen, het groote meer dat hij in zijn ‘Zelfbedrog’ schetst.

In Parijs had ik reeds vroeger kennis met hem gemaakt. Hij bewoonde toen een klein huisje te Meudon. Maar in dien tijd was hij ziek en overspannen. Ook in 1907 was hij nog niet geheel hersteld, zoodat er geen kracht en energie van hem uitstraalde, zooals men uit zijn boeken verwachten zou. Zijn lichaam was krachteloos, zijn hoofd moe, zijn zenuwen waren overspannen. Zijn uiterlijk doet meer denken aan een kamergeleerde dan aan iemand, die het grootste deel van zijn leven in de vrije natuur heeft doorgebracht. Ook maakt hij den indruk van veel ouder te zijn dan hij is - niemand zou ooit vermoeden dat hij slechts zesen-dertig jaar oud is! Zijn blauwe oogen dwalen onrustig rond en liggen diep in de kassen onder het hooge voorhoofd. Zijn klein lichaam schijnt niet uitgegroeid, hij is mager en tenger. Hij heeft den naam van opgewekt te zijn. Ik zag hem niet anders dan stil, onrustig en bijna droevig. Hij spreekt over de karakters in zijn werken als over levende personen. Hij hoorde graag de

[p. 164]

opinie van anderen over zijn boeken en keek mij zeer verbaasd aan toen ik zeide, dat ik eigenlijk niet verdragen kon dat het onrecht zegeviert in ‘Zelfbedrog’.

‘Is 't in 't werkelijke leven anders?’ vroeg hij met een wereldwijze zucht.

‘En een ellendeling als Norby zóó te schilderen dat hij den lezer toch niet anders dan sympathiek kan zijn -’ begon ik, toen ik Bojer's oogen vragend mij zag aankijken. Vragend en half verontschuldigend. Een ‘kon ik anders?’ sprak er uit. En op 't zelfde oogenblik werd ik mij bewust hoe juist daarin de kracht zit van Bojer's talent. Ook in zijn jongste werk vergeten we geheel hoe Erik eigenlijk alleen weldoet om zichzelf rust en vrede te verschaffen. Ook daarin is egoïsme de voornaamste drijfveer, evenals in ‘Zelfbedrog’ en in ‘Een Pelgrimstocht’.

Johan Bojer
met zijn twee dochtertjes op de trap van ‘Fredevik’

Johan Bojer was zeer verrukt over het succes dat ‘Zelfbedrog’ in Frankrijk had, waar 't verscheen onder den titel van ‘La Puissance du Mensonge’. Toen wist hij nog niet dat een jaar later de Fransche Académie zijn werk bekronen zou. De voornaamste Fransche week- en maandbladen hebben dat boek en zijn ‘Maternité’ (In 't Hollandsch ‘Een Pelgrimstocht’) uitvoerig besproken en hoog geroemd. Gretige handen strekten zich daarop uit alle landen van Europa begeerig uit naar zijn ‘Vort Rige’. (Ons Rijk) een boek dat ik een nog grooter succes voorspel dan ‘Zelfbedrog’.

Johan Bojer's geest heeft niet geleden onder de ziekte van zijn lichaam. Hiervan getuigt ‘Ons Rijk’. En dit is een verblijdend teeken. En de geestdrift waarmee ook in zijn vaderland ‘Ons Rijk’ ontvangen is (sinds Kerstmis werd 't viermaal herdrukt) zal hem waarschijnlijk ook lichamelijk gesterkt hebben. Hij begint nu tenminste weer belang te stellen in de kwesties die Noorwegen op dit oogenblik zoozeer ter harte gaan, in de eerste plaats in den taalstrijd.

Johan Bojer is geen Maalmand m.a.w. geen aanhanger van het Nieuw-Noorsch. En hij verdedigt zijn opinies openlijk met kracht. Hij heeft op verschillende plaatsen voordrachten gehouden over den taalstrijd en vele aanhangers verworven.

Hij is de vader van twee meisjes en van een heerlijken blonden jongen ‘Halfvord’ genaamd. De drie kinderen zijn allen in het buitenland geboren. De meisjes spreken Noorsch met een zeer sterk Fransch accent, maar zien er toch echt Noorsch uit met hun blonde haren en blauwe oogen en schijnen kerngezond te zijn. Johan Bojer heeft aan zijn vrouw een trouwe, teedere en zeer intelligente hulp. Veel vrouwen zijn meer moeder dan echtgenoote. Ik geloof niet dat men dit zeggen kan van de mooie, slanke, hoogst gedistingeerde vrouw van dezen dichter. Haar fijn profiel doet denken aan een camée van 't Zonneland waar beiden, de dichter en zijn vrouw, zich zoo gaarne koesteren in de stralen van de heerlijke kunstzon, die vooral in Italië zulk een groote aantrekkingskracht hebben. De lange, koude, sombere winters in Noorwegen, die zou de vrouw van den dichter graag willen ontloopen. Toch zijn beiden te echt Noorsch van ziel om niet in te stemmen met het Noorsche:

‘En sitter altid bedst paa sin egen baenk’.

D. LOGEMAN-VAN DER WILLIGEN.

Gent.