Den Gulden Winckel. Jaargang 8

Idee en Leven

Kantteekeningen bij de literatuur van den dag.

Zieleklanken, door Johannes Bordewijk Jr. (Meindert Boogaerdt Jun., Zeist).

‘AI mij, dat is mijn ziele goed geweest!’ zingt deze dichter ergens in zijn boekje, en ik, na dit hard-rood gekafte bundeltje doorbladerd te hebben, zucht het hem na: ‘Ai mij, dàt is mijn ziele goed geweest!’ Of is het geen genot in dezen tijd van strakken ernst, die u, zoodra ge maar een dagblad in handen neemt, uit de grauwe kolommen al tegenstaart, dezen tijd waarin de degelijkheid eischt dat men voor elk wissewasje, tot de belangrijkheid van een oeconomisch of ander ‘vraagstuk’ opgeblazen, aanstonds een ‘congres’ belegt met zwarte jassen en hooge hoeden en geleerde redevoeringen, waarin het woord ‘beginsel’ steeds opgeld doet - is het in zulk een tijd niet hartversterkend wanneer men eens láchen kan, hartelijk, uitbundig schateren om wat prettigen onzin: zoo'n lach, waarbij de tranen in je oogen komen en je zoo'n pijnlijk-heerlijk gevoel om je maag krijgt? Zoo'n ouwerwetsche lach, die bij ons, beginselvaste, congressistende, politiekende menschen, wel een ‘overwonnen standpunt’ schijnt te zijn. Dank dan den dichter Bordewijk voor zijn weldaad aan de menschheid, want waarlijk: beter dan de ‘Ware Jacob’, beter dan een ‘Uilenspiegel’ verstaat hij de kunst ons te doen lachen, gezond en vol-uit. Misschien zal de heer Bordewijk het niet prettig vinden dat ik aldus over hem schrijf; misschien zal hij blz. 71 van zijn bundeltje opslaan en zuchtend citeeren:

O menschen, die mijn ziel niet hebt verstaan,
wijl ik in stil verdriet mijn verzen baarde,
ik ben zoo èenzaam met mijn hart gegaan
door landen waar zich nièmand aan mij schaarde.

En dan lijkt mijn bespotting van wat toch zoo ernstig bedoeld schijnt wel zeer wreed. En ik ben mij dan ook bewust: deze recensie is een paardenmiddel. Zal men echter geen paardenmiddel mogen aanwenden als men kans heeft daarmeê een doodelijk kranke te genezen?

Want ziek is deze jonge man ongetwijfeld; hij is aangetast door die doodelijke krankheid welke men ‘zich-dichter-wanen’ noemt. Dat is niet om te lachen maar hoogst ernstig - ach neen, men heeft gelijk, ik doe misschien niet goed te spotten. Voor eenige dagen las ik in een courant het verslag van iemand die een ‘godsdienst’-oefening had bijgewoond van lieden behoorende tot een secte waar men wacht op ‘den Geest’ om te spreken ‘in tongen’. In het hartje van Amsterdam schijnen deze menschen te vergaderen en zich dan kunstmatig op te winden, te schreeuwen, te sissen, welk spektakel door den leider der bijeenkomst als een doorbraak van den Geest wordt verklaard. Hoe helscher kabaal, hoe heerlijker geestes-genade. Onder deze menschen nu schijnen er te zijn die, als de opgewondenheid het toppunt heeft bereikt, minuten lang niets anders doen dan een onbegrijpelijk taaltje brabbelen. En 't is aan deze moderne godsdienstig ‘bezetenen’ dat ik onwillekeurig moest denken toen ik Bordewijks boekje las. De woordvormen waarop hij ons vergast zijn hier en daar even barbaarsch als die der lieden waarvan ik sprak. Wanneer men met de ‘ziel’ die deze ‘klanken’ uitstoot tot aan blz. 60 heeft verkeerd, is men dan ook in 't minst niet verwonderd op die pagina de voorspelling te lezen:

‘Als straks m'n ziel inèèns te branden gaat.....’

Men kan van zoo'n ziel nu eenmaal alles verwachten, en 't laat zich verklaren dat zij den heer Bordewijk eenigszins aan 't warrebollen brengt, zoodat hij op blz. 28 (blijkbaar veel te vroeg!) reeds vermeldt:

De brand mijns ziels is hevig aan 't vertakken.

Aan den anderen kant begrijpen we toch ook weer volkomen dat de bezitter van een dergelijk wonderding, vol verontwaardiging dat zulk een kostbaarheid niet naar waarde geschat wordt, kan uitroepen (blz. 43):

[p. 71]

‘O, waarom trapt gij mijn algroote ziel

Gij menschen, met uw slechte, domme leven....’

Afgezien echter van alle gekheid waartoe het opgeblazen, valsch gevoel van dezen verdwaasde geleid heeft, moet geconstateerd worden dat letterlijk op iedere bladzijde malligheden voor 't grijpen liggen. De eenvoudigste taal- en maatbeginselen zijn den schrijver vreemd. In 't allereerste ‘gedicht’ stuit men al dadelijk op:

‘De wegen waar mijn denken droomrig gaan [? v.E.]

waar ‘denken’ dus blijkbaar als een meervoudsvorm bedoeld is. Maatgeknoei vindt men in den laatsten regel, op dezelfde bladzij, alwaar wij door een veelbeteekenend boogje verzocht worden de twee woorden mij arme saam te brabbelen tot het barbaarsche mjarme, in analogie met blz. 31, waar de gansche als dgansche gelezen moet worden. Op blz. 2 schrijft de heer Bordewijk 'plaats voor inplaats, omdat de maat dit eischt; deze gemakkelijke manier past de schrijver trouwens systematisch toe, met een brutaliteit die confuus maakt. Zoo op bladzij 3:

En in mijn hoofd waar 'dachten deinend droomen.

Op blz. 29 komt de welluidende vorm aang'zichtsbloed voor; op blz. 37 wond'lijk voor wonderlijk; op blz. 46 'val voor beval, op blz. 55 'zicht voor gezicht; op blz. 59 koom'de voor komende, 'hemelt voor verhemelt, 'woog voor bewoog.

Maar het fraaiste staaltje van deze afkap-methode vindt men op blz. 37, in een Ode aan den Rhijn:

Gij. Rijn, uw stroom is stout, uw water ‘eindig diep...

waar 'eindig blijkbaar staat voor oneindig en de schrijver dus precies het omgekeerde zegt van wat hij bedoelt!

Toch acht ik deze methode voor den heer Bordewijk wel aanbevelenswaard, mits hij ze slechts nog wat algemeener toepasse. Ik lees b.v. op blz. 3:

Mijn lippen preev'len zachte vrome beê.

Waarom zou de heer Bordewijk in een volgenden bundel (of in een 2^en druk van dezen eersten!) nu niet liever aldus schrijven:

Mijn 'pen 'len 'te 'me beê.

Of nog liever:

'n 'n 'n 'e 'eê.

Of nog liever..... heelemaal niets?

Want ja, de móóiste bladzij in dit boekje is toch eigenlijk blz. 70; de dichter heeft daar blijkbaar in die mate van extaze verkeerd, dat hij geen woorden meer spreken kon, niets beters te doen wist dan zijn stotteringen uit te drukken door zes regels streepjes.

*^**

Misschien vragen sommigen waarom ik aan dit prulwerk zoo veel woorden wijd? Omdat ik in den heer Bordewijk niet een enkeling zie, maar een vertegenwoordiger van een geheele klasse jonge ‘dichters’, die - zonder waarlijk met den goddelijken kus der Muze op het voorhoofd te zijn gekust - zich dichter wanen, daardoor hun bestemming mis loopen, geestelijk en maatschappelijk verwilderen, en ons, het publiek, met hun meestal slappe en bloedlooze, een enkele maal tragisch-belachelijke bundels vol valsch of conventioneel sentiment vervelen en ergeren.

De heer Bordewijk zij voor dezen allen een afschrikkend voorbeeld.

GERARD VAN ECKEREN.