Den Gulden Winckel. Jaargang 5

Idee en leven
Kantteekeningen bij de Literatuur van den Dag.
VII.

F. Bettex. Twijfel? Uit het Duitsch vertaald door Elisabeth Freystadt. - Kampen, J.H. Kok. 1906.

‘EEN nieuw boek van Bettex’ is in bepaalde kringen een heele gebeurtenis. Ook de verschijning van dit jongste geschrift werd reeds weken te voren in de orthodox-christelijke bladen met zekeren ophef aangekondigd, en nu het werk er is, is het er ook terstond een dat ‘lekkertjes loopt’, zooals een boekhandelaar het uitdrukt.

Vreemd is de populariteit van dezen Berlijnschen hoogleeraar en apologeet voor 't Christendom allerminst. We hebben hier met een man te doen van veelzijdige kennis, zoowel op theologisch als op natuurkundig en wijsgeerig gebied, een man bovendien beschikkend over een stijl die zich vlot en aangenaam laat lezen. Eindelijk is er iets piquants in 't meerendeel van zijn geschriften, iets... doch zoo dadelijk zal blijken wat ik hier bedoel.

In ‘Twijfel?’ beschuldigt Bettex op harden, nu en dan ondanks die hardheid welsprekende wijze, de kinderen onzes tijds van een oppervlakkige stofvergoding, een zich vergapen aan den schijn der uiterlijke dingen, met voorbijzien van den eeuwigen, goddelijken achtergrond. Geleerden trachten de wereld te verklaren zonder God en zij staan als onwetenden bij de elementairste verschijnselen der schepping. - Hoe beschamend en bedroevend wordt aan hen bewaarheid het woord: dat de natuurlijke mensch niet verstaat de dingen die des geestes Gods zijn.

Moge dus het feit, dat Bettex tegenover de onwijsgeerige stofgeloovigen de geestelijke realiteiten van het Christendom hoog houdt, allen degenen die in dat Christendom nog iets méér zien dan een aandoenlijke naïveteit der volken in hunne kindsheid, met erkentelijkheid vervullen - zoo moet in velen - gaat het hun als mij - dit jongste boek nochtans eenigen wrevel en weêrzin opwekken. Het prikkelt tot een geest van verzet. - Neen, deze bazuin geeft niet steeds een zuiver geluid; door den krijgsmarsch heen waarmede ook wij zelf graag zouden optrekken ter verdediging van de ideëele goederen, die het materialisme ons gansch te ontnemen, een vlak en bloedloos humanisme te nivelleeren tracht - klinken valsche, snerpende tonen, die onze ooren zeer doen. Ai! professor, professor dan toch!

Prof. Bettex is, als reeds gezegd, in de christelijke gemeente een man van gezag; - als hij spreekt ‘hangen duizenden aan zijne lippen’. - Maar daarom ook behoorde Prof. B. de verantwoordelijkheid voor alles wat zijn pen ontvloeit driedubbel te gevoelen en geen dingen neêr te schrijven, waarvan hij zelf weten moet dat zij, in den vorm waarin hij ze neêrschrijft, onwaar zijn. Om een voorbeeld te noemen. - Als Prof. B. op blz. 66 smaalt op de Gods-opvatting der ‘modernen’ en dezen God ‘een slaaf’ der natuurwetten noemt, dan moet hij weten, dat de kenschetsing ‘slaaf’ in haar hier bedoelde algemeenheid onjuist is, aangezien genoemde modernen voor een goed deel de vrijmachtigheid Gods in reëelen zin geenszins loochenen, evenwel God zedelijk gebonden achten aan de wetten door Hemzelven ingesteld. - Dezelfde misdadige generaliseering treffen we op blz. 99 aan, waar Prof. B. zijn goedgeloovige, applaudisseerende bewonderaars wil wijs maken, dat allen die het bovennatuurlijk ‘wonder’ loochenen, daarmede zouden beweren dat God geen wonderen kan doen. Geheel valsch schijnt mij dan ook de uitspraak op blz. 103 als zoude er geen andere weg zijn dan de keus tusschen het letterlijk aannemen der kerkelijke dogma's òf de dogma's van een alles loochenend materialisme.

Als Prof. B. op blz. 100 schrijft: ‘Dat God elken dag 80.000 nieuwe zielen schept, en door haar nieuwe lichamen bezielt, zijn 80.000 dagelijksche wonderen, elk op zich zelf even groot als wanneer Hij een dood lichaam weder levend maakt...’ dan moet deze hooggeleerde weten, dat zijne

[p. 157]

vergelijking onjuist is, even onjuist als wanneer hij beweerde dat het wonder van den boom uit het zaad ‘even groot’ zoude zijn als het wonder van een boom die, los van 't natuurverband, b.v. zoo maar uit het asfalt van de straat zou opkomen. Eveneens is het misbruik maken van het gebrek aan logisch dóordenken bij 't gros zijner lezers, wanneer B. schrijft (blz. 165): ‘De gansche wereld is inspiratie. Met ons woord en met ons zwijgen (......) bezielen wij elkander, oefenen wij invloed op elkander, inspireeren wij elkander! En ook hij, die dit niet duidelijk inziet, spreekt toch van de inspiratie van den dichter, van den geest van Schiller en Goethe.... Maar dat de allerhoogste en almachtige Geest Gods, de Heilige Geest ook den mensch kan inspireeren, zoodat deze, vervuld van den Geest, de toekomst en het verledene aanschouwt en, als dronken van het Goddelijke, Goddelijke woorden kan spreken, dat loochenen die blinden!...’

Neen Professor - dàt loochenen ‘die blinden’ niet. Slechts een inspiratie essentieel van die van Goethe en Schiller verschillend en dat, wel te verstaan, niet naar haren inhoud, maar in hare werking onderscheiden - dàt en dàt alléén loochenen zij, niet dogmatisch, volgens een aprioristische deductie, maar empirisch-historisch, critisch-inductief. Gij - ge begint niet met te vragen: hééft God zich aan de menschheid geopenbaard, en kunt daarom zonder blikken of blozen blz. 150 aan blz. 151 laten voorafgaan. Waarom moet Gods openbaring noodzakelijk onze verstands-begrippen ‘onderstboven’ werpen zoo het niet is wijl die openbaring anders niet het door u te voren vastgesteld karakter dragen kan?¹⁾ - Is nu met een tegenover staande meening tevens gezegd, dat Gods openbaring dat verstand niet te boven zou gaan? - Geenszins immers! De ‘natuurlijke’ mensch, nogeens, verstaat nu niet en nimmer, de dingen die des Geestes Gods zijn. Maar toch is ook het (natuurlijk) verstand een gave Gods. Met een openbaring die dat verstand ‘onderstboven werpt’, inplaats van het in de juiste verhouding tot de andere deelen van het kenvermogen te stellen, heeft de mensch niets uit te staan, daar zij aan zijnen aanleg vreemd blijft. Maar ik moet kort zijn. - Prof. Bettex strijdt voor zijn overtuiging en dat is zijn recht, neen, zijn plicht. Doch hij strijde eerlijk, met eerbied voor de overtuigingen zijner tegenstanders, ook waar deze in zijn oog dwalen. - Dan zal uit zijn boeken een rustiger, waardiger toon gaan spreken dan tot dusver, een toon vrij van al die kleine geniepigheid (b.v. aan 't adres van de Bijbel-critici) welke wij in een man die zich ‘Christen’ noemt zoo gaarne zouden missen.

* _* *

Op enkele vlekjes na is de vertaling van het boek zeer goed.

GERARD VAN ECKEREN.

1) Op blz. 150 schrijft B. o.a.: ‘Het doen van den mensch (is) voor het dier, gelijk uit de oogen van elken trouwen hond te zien is, een verbluffende, onverklaarbare, in vele opzichten eene ondenkbare openbaring van een hooger leven. En diezelfde hoedanigheid, doch in veel hoogere mate, zal de openbaring van een volmaakten, alwijzen en almachtigen God voor het beperkte schepsel hebben. Zij zal - het kan niet anders - zijn begrippen onderstboven werpen.... etc. Onmiddellijk hierop (blz. 151) vraagt de schrijver dan: ‘Heeft deze God zich nu ook aan het nietige, eindige schepsel, dat mensch heet, onmiddellijk, persoonlijk geopenbaard?’
Men voelt hoe alle twijfel dienaangaande hier bij voorbaat, als voortkomend uit nog niet ‘onderstboven geworpen’, dus ‘zondige’ verstands-begrippen, gebrandmerkt is (zie blz. 150).

Versjes en Liedjes voor 't Jonge Volkje door Hendrik van Tichelen met penteekeningen van Edm. van Offel. - Antwerpen, Drukkerij De Vos & van der Groen.

Een verzameling versjes voor kinderen tusschen 5 en 12 jaar, hier en daar in den trant van vader van Alphen, andermaal in de manier van Louwerse en Goeverneur en in elk geval slechts bruikbaar voor kinderen uit ouderwetsche gezinnen.

hendrik van tichelen

Wat heeft men in onzen tijd onder ouderwetsche gezinnen te verstaan? Wat men er honderd, vijf-

[p. 158]

honderd, duizend jaar geleden ook onder verstond: gezinnen waar de allereerste opvoeding der kinderen door de ouders wordt gedaan; waar hun eerbied voor God, liefde en vriendelijkheid jegens mensch en dier wordt ingeboezemd, waar zij vooral geen

Illustraties uit: Versjes en Liedjes voor 't Jonge Volkje.

getuigen zijn van twist- en kijftooneelen en wanorde en traagheid als der duivelen sluimerkussens, worden gevloden. Kortom ordelijke, vrome, arbeidzame gezinnen, waar naast gezonde ouders gezonde spruiten tieren.

Van ± 65 versjes konden een groot aantal ongedrukt zijn gebleven. Zij raken den kindertoon niet; zij zijn niet natuurlijk genoeg; men voelt het gemaakte er in. Daarentegen zijn er anderen (Rein Jantje; Jantje te Peerd; Sparen; Het Koren; Voor lieve Pop; Groen Jantje; Rap; Minneke poes; De Ooievaar; Het Rietmuschje) die voor huis en school geknipt zijn. Hendrik van Tichelen is een jong Antwerpsch onderwijzer en zijn liedjesgaaf heeft hij onder de jongens en meisjes zijner scholen opgedaan en ontwikkeld; van daar dat hij de gevoelige snaren der kinderhartjes weet te treffen.

De penteekeningen van Edmond van Offel zijn allerliefst. Eéne proeve van den kinderdichter volge.

Daar hangt een aardig klokje

Aan onzen kamermuur,

Dat tiktakt, tiktakt vriend'lijk,

Geregeld, uur aan uur.

De mooie koopren slinger

Slaat deftig steeds de maat;

De wijzer kruipt geduldig

Langs de oude wijzerplaat.

En is een uur verstreken,

Dan piept door 't deurtje, zacht,

Een lieve kleine vogel,

Die koekoek! koekoek! lacht.

‘Mijn vriendjes!’ wil hij zeggen,

‘Werkt vlijtig steeds en vlug,

Want kom ik wel eens kijken,

De tijd komt nooit terug!’