Den Gulden Winckel. Jaargang 5

Bilderdijk

Bloemlezing uit de Gedichten van Willem Bilderdijk. Met een voorrede door Van Elring. - Amsterdam, P.N. van Kampen & Zn.

VOOR ouderen van dagen die zich niet uitsluitend aan kerkelijke of politieke zaken, aan koopmanschap en bedrijf of wat dies meer zij gelegen laten zijn, maar smaak en hart bezitten voor de literatuur van hun land, is het ten onzent een wonderlijke tijd; en onder 't vele waaruit zij eenige moeite zullen hebben wijs te worden, is vermoedelijk ook de min of meer luidruchtige hedendaagsche vereering en herdenking van Bilderdijk. Van alle kanten heeft men hun (en anderen!) sedert lang willen diets maken dat er vóór 't onvolprezen en eeuwig gedenkwaardige jaar 1880 eigenlijk geen

[p. 101]

Nederlandsche letteren bestaan hebben en in 't bijzonder al wat (ten minste sedert de zeventiende eeuw) aan zoogenaamde ‘poëzie’ vóór dat jaar was opgedischt altegader erbarmelijk rhetorisch gerijmel is geweest; - moeten zij zich dan nu niet de oogen uitwrijven, daar een van de jongsten der jongeren, met een ijver zulk eene zaak waardig, eene in stad en land met groote emphase aangekondigde en gepropageerde gedachtenisviering helpt voorbereiden en uitvoeren voor den man, die veelal voor den oppersten der rhetors, den onbezielden versifex bij uitnemendheid was uitgekreten, voor niemand minder dan Willem van Teisterbant gezegd Bilderdijk zelf!

Wat mij betreft, ik moet eerlijk erkennen tot degenen die Bilderdijk liefhebben geenszins te behooren. ‘U min ik, oude...’ Hoe Alberdingk Thijm dat heeft kunnen schrijven en dus, moet men aannemen, heeft kunnen voelen: ik begrijp het niet; eerder dan nog, hoe zoovelen Bilderdijk verafschuwd en gehaat hebben. Dat men hem echter als noesten arbeider, geleerde en dichter hoogacht, bewondert, vereert, niets natuurlijker. En onder degenen die dit laatste doen een bescheiden plaatsje te mogen innemen is mij een voorrecht, zoozeer, dat ik mij er hartgrondig in verblijden zou indien ik oprecht gelooven kon dat de bovenbedoelde gedachtenisviering door en door echt was, dat al degenen die op de breede lijst der ‘commissieleden’ voorkomen, even zoovele ijverige beoefenaars, kenners en genieters van 't kostelijke onder zijne veelsoortige nalatenschap waren.

Omtrent den heer ‘Van Elring’, die te dezer gelegenheid de boven vermelde ‘Bloemlezing’ het licht heeft doen zien en ettelijke opstellen in verschillende periodieken aan zijnen held gewijd heeft, kan op dit punt geen redelijke twijfel bestaan en van harte hoop ik dat zijne voortreffelijke verzameling er toe moge bijdragen de werken des grooten mans weder ter hand te doen nemen door een geslacht dat, bedrieg ik mij niet, hem aangaande weinig meer kent dan zijn klinkenden naam.

Neen, dat het den heer Van Elring meenens is mag niemand in twijfel trekken, zelfs al kunnen ‘overproduksie’ en andere heerlijkheden behoorende tot de ‘vereenvoudigde’ spelling hem uit de pen, waarom stellig Bilderdijk, kon hij eens wederkeeren, de fiolen zijner geweldigste verbolgenheid over 't hoofd van dezen zijnen profeet zou uitgieten. Maar wel mag men de opmerkingen wegwenschen, waarmeê genoemde heer goedgevonden heeft zijne dichtkeur te doorstrooien en die op den lezer, verbeeld ik mij, den indruk moeten maken van door een museum van schilderijen te wandelen, waarvan een aantal voorzien zijn van etiketten, bestemd om hem bij zijn kunstgenot van overbodige en daarom irritante vingerwijzingen te dienen. Telkens lezen we: dit is een zeldzaam fraai stuk; dit is een buitengewoon mooie regel; let eens op dit verrassende beeld; of wel: dit is nu wel zoo verheven niet, maar hier opgenomen om te doen zien hoe grappig onze dichter wezen kon; dan weêr: dit vers is bijzonder geprezen door den heer Van Balsem; dit poëem vond Beets zoo uitnemend; van deze strofe heeft de heer Kollewijn dit, of wijlen Hofdijk dat gezegd... Lieve hemel! Welke lezers stelt de heer Van Elring zich van zijn aanlokkelijk deeltje wel voor? Dat komt er van, wanneer men geen oog heeft voor het ontzettende van zekere ‘produksies’!

Ja, die opmerkingen zijn jammer, te meer, omdat het te vreezen staat dat ze lang niet alle gegrond zijn. Wanneer b.v. de heer Kollewijn, gelijk de heer Van Elring in een noot onder het gedicht ‘Morgenstond’ mededeelt, verklaard heeft dat ‘dit vers door Poot in een zijner gelukkige oogenblikken gedicht had kunnen zijn’, dan zal dit ons volmaakt koud laten; teekent echter de heer Van Elring zelf bij de laatste regels van het derde couplet:

De schaduw tuimelt naar beneden
En stelt zich 't aardrijk tot een dak

ten behoeve der lezers aan:

‘Twee regels, ongemeen en fraai van beeld!’

dan wordt de geest der tegenspraak over ons vaardig. ‘Ongemeen’, zeker; en kolossaal, zoo men wil. Maar fraai? Van 't laatste beeld kan ik dit niet vinden. Wat het eerste betreft: is het juist? Doet het niet de vraag rijzen of de dichter, toen hij 't gebruikte, wel ooit de zon had zien opgaan? Vondel, in elk geval, zag het anders: ‘de schaduw is aan 't overlenen’. Doch misschien dacht zich Bilderdijk in de keerkringen.

Om op de aanteekeningen des heeren V.E. terug te komen: inderdaad zou menig lezer van dit boekdeeltje, bestemd om ‘ons volk nader in kennis te brengen’ met voortbrengselen van Bilderdijk's Muze, aan eene korte en heldere toelichting bij verscheiden plaatsen oneindig meer gehad hebben dan aan bewonderings-adjectieven. Wie was Tyrteus? Wie Mavors? Wat is ‘eppegroen’? Een ‘alkaïsche lierzang’? Een styrax-, een nepentheblad? Wat mastik? vraagt de arme in verbijstering. De heer V.E. scheept hem af met de mededeeling dat Bilderdijk met ‘hemelstokvisch’ Siegenbeek's hemelling bedoelt en dat ‘Minerva’ een echo-vers is. De bloemlezing zelf, ik zeide 't reeds, schijnt mij anders voortreffelijk toe. Niet alles wat de heer V.E. opnam zou mij den herdruk waardig dunken en met eenige bevreemding mis ik b.v. de Ode aan Napoleon: maar 't ware ongerijmd, van eene

[p. 102]

gedichtenkeur te vergen wat zij uiteraard niet geven kàn: alles voor allen. Zijn eenige kleinigheden de moeite van 't releveeren waard, ik zou b.v. zeggen dat het weglaten van 't min kiesche woord vóór de aan 't eind van den ‘Rondedans’ vermelde beren mij storend en wel wat preutsch voorkomt en dat de correctie hier en daar zorgvuldiger had kunnen zijn, met name van enkele motto's.

Sommige critici hebben 't den verzamelaar euvel geduid dat hij, reeds bij zijne keur uit Vondel, zich verstoutte deelen van gedichten weg te laten. Men heeft zelfs het voor den voet liggende woord ‘heiligschennis’ tegen hem opgeraapt. Ik beken het hiermeê volstrekt niet eens te kunnen zijn. Waarom zou men wel de bloem van iemands werken en niet de bloem van afzonderlijke gedichten mogen lezen? ‘Een gruwel, mijnheer, een verfoeilijke gruwel; men behoort een gedicht te geven zóó als het uit de ziel des dichters is gevloeid.’ Accoord, Van Putten! Maar wanneer het nu eens ontwijfelbaar duidelijk is dat dit of dat couplet niet uit zijne ziel maar uit zijn hoofd, of zelfs alleen uit zijne vingers gevloeid is, doet men dan (zoo 't zonder schade voor verband en samenhang geschieden kan) niet zoowel den dichter als zijnen lezer een dienst met zulk een stoplap te verwijderen? Vooral bij een dichter als Bilderdijk, die zoo vaak den goeden smaak met voeten treden kon, die naar het: ‘Wacht u voor het te veel!’ maar zelden, indien ooit, heeft willen luisteren. Ik voor mij juich het b.v. alleszins toe dat de heer Van Elring het slot van dat verrukkelijke stukjen over de nigellae Cadmi filiae uitlichtte. Inconsequent echter vind ik het van hem, het in kleiner letter er toch weêr onder te hangen. Met een algemeene waarschuwing in zijne voorrede had hij, dunkt me, zeer wel kunnen volstaan.

Van die voorrede gesproken: voor 't geen ‘de tachtigers’ van de hun voorgegane nietelingen zoo gunstig onderscheidt en hen tot de duizelig makende hoogte verheft waarop zij beweren te staan, moet ik deemoedig erkennen zelfs het rudiment van een orgaan te missen en dus mij geen oordeel te willen aanmatigen in hoeverre, gelijk de heer Van Elring verklaart, werkelijk Bilderdijk door de schittering zijner taal en de groote beteekenis van zijn metriek en versbouw een overgang vormt ‘van het gouden tijdperk’ naar bedoelde heeren.

Wel zou ik de stelling aandurven dat een Staring en een Ten Kate wat metriek en versbouw betreft voor ‘Nederlands grootste genie,’ als de schrijver Bilderdijk noemt, in geenen deele behoeven achter te staan.

Met bijzonder genoegen vond ik in de voorrede van den dichter Beets als van een ‘groot kunstenaar’ gewag gemaakt. Wanneer echter de heer Van Elring er bij voegt dat deze des ondanks ‘met de vingerspitsen niet tot de enkels van Bilderdijk reikt’, (wat in 't midden moge blijven), dan had hij, er wellicht billijkheidshalve bij behooren te voegen dat in teêre innigheid, goeden smaak en sense of humour op zijne beurt Beets een paar hoofden boven genoemden reus uitsteekt. Edoch, wat heeft men ten slotte aan al deze beweringen en vergelijkingen? ‘Nous ne demandons aux poètes qu'une chose: c'est de nous plaire, de nous émouvoir, de soulever notre âme.’ Dit heeft Bilderdijk, dit heeft op zijne wijze ook Beets gedaan. De laatste zou met alle hulde, den eerste gebracht, van ganscher harte hebben ingestemd, mits die geen kunstmatige, allicht door velerlei bijbedoelingen in gang gebrachte drijfveeren achter zich hadde; hulde, niet zoozeer door viri laudati als laude dignissimi gebracht. En hij zou, ik twijfel er niet aan, den heer Van Elring voor zijne bloemlezing de hand hebben gedrukt.

I. ESSER.