Den Gulden Winckel. Jaargang 5

Van 't achterplankje

Eerste Verzen, door P.J. van Baarda. - Amsterdam, H. Meulenhoff.
‘Boort’. Eenvoudige Gedichten door C.A. Wienecke. - Amsterdam, W. Kirchner.

De beminnelijk-bescheiden titels, waaronder deze beide verzenbundels zich aanbieden, nopen den recensent als vanzelf tot een beminnelijk-toegevende critiek. Het liefst zou hij er maar een eerbiedig zwijgen toe doen; wellicht toch, zoo redeneert hij bij zichzelven, zijn deze keurig uitgegeven boekjes op aandrang en ten behoeve van familie-leden te zamen gesteld en dan past het een vreemde toch niet in zulk een intieme aangelegenheid zijn neus te steken. Daarenboven, als de heer Baarda zingt:

Mijn oogen heb ik niet toegedaan
en ik heb niet gesproken, -
- Purperbeglansd de zee - 't ruischt aan

- Majesteit -

- Oneindigheid -

God was mijn ziel - in heiligheid
is blanke wijdingslelie ontloken. -

dan is dat te ‘gewijd’ (men lette b.v. op den overgang: - Majesteit - Oneindigheid -) dan dat de eerste de beste recensent er met zijn grove vingers aan zou mogen plukken.

Toch heeft de heer Wienecke nog iets op den heer Baarda vóor: zijn zin voor het komische. - Of is hij niet Victor-Hugo-in-'t-grappige als hij zijn gedichtje ‘Het Kind’ aldus aanvangt:

Wie een kind ziet
moet aan God gelooven,
want dat is zulk een vreemd geval,
een kind bij dit al, dit al.¹⁾

Werkelijk, meneer Wienecke, een vreemd geval! En 't is heel begrijpelijk dat uw uitgever dit geval vreemd genoeg vond om het op zulk mooi oud-Hollandsch papier te doen drukken en het mij ter kennismaking toe te zenden, opdat ik, op mijn beurt, van dit werkelijk allerzonderlingst geval den bezoekers van ‘Den Gulden Winckel’ op de hoogte zou kunnen stellen.

G.v.E.

1) Spaties van mij.

[p. 29]

Amerikaansche humor verdietscht?
Een Huisboot op den Styx. Een humoristische kijk in de onderwereld, door John K. Bangs. Vertaald door Mejonkvr. D.J. van Heeckeren van Brandsenburg. - Breda, Naaml. Venn. Bredasche Boekh. en Uitg.-Mij. v/h. Broese en Comp.

VELE lezers van ‘Den Gulden Winckel’ zullen zich nog het artikeltje van den heer van Dokkum herinneren over het geestige boekje van den Amerikaan Bangs ‘A Houseboat on the Styx’.¹⁾

Wellicht is het meerderen gegaan zooals mij: ze hebben zich opgewekt gevoeld het geheele boekje te lezen. En wie het gelezen heeft, zal niet teleurgesteld zijn geworden; het oorspronkelijk bevat een reeks van keurig uïtgevoerde plaatjes, die de waarde van het boekje zeer verhoogen; we zien daarop veel personen van ouden en nieuwen tijd afgebeeld, die we in den tekst quasi-diepzinnig met elkaar hooren redeneeren, hooren vertellen, hooren gekheid maken. De plaatjes bevatten een echte staalkaart van kostuums uit alle tijden. De schrijver, die volstrekt niet een tendenz-boek wilde geven, kon voor zijne societeit der ‘Vereenigde Schimmen’ geen betere plaats gekozen hebben dan den Hades, waar reeds Lucianus, de Grieksche satyricus, zijn ‘Gesprekken der Afgestorvenen’ liet houden. Om geen mythologischen poespas noodig te hebben, heeft Bangs als vereenigingspunt voor de schimmen in het leven geroepen een moderne ‘houseboat’; het plotseling verschijnen en even plotseling verdwijnen van die boot gaf hem gereedelijk een begin en een eind van zijn boek.

Tusschen dit verschijnen en dit verdwijnen liggen tien hoofdstukken, die elk een afzonderlijk schetsje vormen. Het is te hopen, dat de schrijver zich niet door vriendendrang laat verleiden op dit terrein verder te gaan, want hoe geestig de hoofdstukken ook zijn, men zou spoedig des Guten zuviel krijgen. Reeds is de schrijver hier en daar in herhalingen vervallen; zoo is er wat te vaak op Shakespeare gehakt. Ook had het origineele denkbeeld om een gesprek te laten houden tusschen Noach en den spulleman Barnum in hoofdstuk XI niet reeds voorbereid moeten zijn in hoofdstuk IV.

Het vertalen van Bangs' Houseboat biedt eigenaardige bezwaren. Een deel der optredende personen zijn algemeen eigendom der beschaafde wereld, zooals Napoleon, Münchhausen, Homerus, Nero, Confucius, Shakespeare, Diogenes, Cassius, Darwin, Noach, Sem, Barnum, koningin Elisabeth, Xanthippe, Cleopatra enz., een deel echter zijn voor de Engelsch sprekenden min of meer bekende figuren, maar voor anderen minder, zooals Dr. Johnson en Boswell, de rechtsgeleerde Blackstone, kapitein Kidd, een deel zijn hoofdzakelijk Amerikaansche beroemdheden, zooals de humorist Artemas Ward (pseudoniem van Charles Farrar Browne). Al deze personen, Homerus en Confucius evengoed als Shakespeare en Johnson, spreken Engelsch en maken Engelsche woordspelingen. Trouwens het meerendeel der optredende personen zijn Engelschen. De Engelsche afkomst van het boek verraadt zich daardoor in een vertaling allicht. Dit kan een vertaler of vertaalster evenwel niet verweten worden. Wel mag men eischen, zooals bij elke vertaling: 1^o. dat geen woorden geheel verkeerd vertaald zijn; 2^o. dat alles in goed, vloeiend Nederlandsch geschreven is en er geen Anglicismen in voorkomen; 3^o. dat de woordspelingen, die dit boek in menigte bevat, door echte Nederlandsche woordspelingen zijn weergegeven, of zoo dit laatste in een enkel geval ondoenlijk mag zijn, in een noot de Engelsche woordspeling verklaard wordt.

In dit laatste geval moet de Hollandsche tekst natuurlijk zoo gewijzigd zijn, dat er toch een geregeld doorloopende zin of reeks van zinnen ontstaat, zij het dan ook zonder woordspeling.

Hoewel de vertaling over het geheel vrij is van bepaalde Anglicismen, treft men er hier en daar toch zeer ongewone Hollandsche constructies aan en vooral onduidelijkheden. Er is wel eens gezegd, dat de beste proef om te weten, of een boek al of niet vertaald is, zou zijn te zien of het verband tusschen de opvolgende zinnen altijd duidelijk is. Ieder, die nu de vertaling van de ‘Houseboat’ leest, zal telkens stuiten op elkaar opvolgende zinnen, waarvan de een op den ander slaat als tang op varken. De oorzaak is, dat de vertaalster de woordspelingen niet door woordspelingen vertaald heeft. Om eenige voorbeelden te geven; op blz. 76: Dr. Johnson heeft gezegd, dat hij over het punt in kwestie een andere opvatting had, waarop een uit het gezelschap hem vraagt deze mede te deelen. Johnson antwoordt: ‘Wel - ik weet niet, of zij de moeite waard is uitgesproken te worden’. Hierop valt een ander in: ‘Zij kan waard zijn per goederentrein verzonden te worden’. Zelfs een slordig lezer zal hier even ophouden en denken: ‘Wat moet dat beteekenen?’

Het Engelsch heeft hier evenwel een woordspeling, wel is waar nog al gezocht, dit stem ik toe. Er staat: ‘I don't know, if it be worth expressing’. Deze uitdrukking ‘worth expressing’ kàn ook beteekenen: ‘waard om per expresse of als ijlgoed verzonden te worden’ en op deze beteekenis doelt het wederwoord: ‘het is misschien nog wel waard als vrachtgoed verzonden te wor-

1) Een overdrukje er van is bij de uitgave der vertaling met kwistige hand verspreid.

[p. 30]

den’. Zoo zijn er vele plaatsen in het boekje, waar ik vermoed, dat de vertaalster niet eens begrepen heeft, dat er een woordspeling was; bijv. blz. 57: Homerus beklaagt zich, dat er op de Houseboat wel een afzonderlijke biljartzaal, een rookkamer en een speelzaal is, maar dat hij hier niets aan heeft; daarentegen is er geen afzonderlijke Poets' Corner. Homerus zegt in 't Engelsch: I do not smoke, I can 't play billiards, and I do not know a trey of diamonds from a silver salver (trey of diamonds = harten drie; a salver = een presenteerblaadje). Jonkvr. v. Heeckeren vertaalt ‘ik ken geen ruiten drie uit een zilveren schenkblaadje’. Hoe de vertaalster dit wil opgevat hebben, weet ik niet. Slechts vermoed ik, dat ze niet begrepen heeft, dat hier een woordspeling was. Een ander woord voor een schenkblaadje is ‘tray’, dat evenzoo wordt uitgesproken als trey (drie in 't kaartspel). Op blz. 17 zegt Shakespeare, dat hij moe is van het werken; ‘I've been hard at work on a play this morning’. Op de dubbele beteekenis van play = tooneelstuk en play = spel zinspeelt Nero, die onmiddellijk antwoordt met een gewone Engelsche spreekwijze: ‘All work and no play makes Jack a dull boy’. Nero vervangt in zijn aanhaling, alsof hij onderwijl merkt, dat de toespeling anders niet opgaat, het om het rijm vereischte ‘toy’ gauw door ‘play’. Deze quick-wittedness bij Nero doet Shakespeare dan ook de verzuchting slaken, dat hij wou, dat hij er eerder aan gedacht had om een tragedie op Nero te maken. Shakespeare's uitroep: ‘You are a bright spirit!’ beteekent dan ook m.i. niet: ‘Je bent een schitterende geest’, maar ‘Je bent een vroolijke snaak!’ of iets dergelijks.

Zoo zou ik alle woordspelingen kunnen nagaan, om te laten zien, dat ze bijna nooit vertaald zijn, wat in een boekje als de Houseboat een onvergeeflijke fout is. Ziet men hier geen kans toe, dan moet men zich van het vertalen van het boek onthouden.

Eenige andere fouten dien ik nog kort te vermelden. Het Engelsche flights of steps (blz. 31) vertalen wij in 't Hollandsch niet door ‘reeksen traptreden’. ‘Fried pyramids’ zijn geen ‘bevroren pyramiden’, maar ‘gebakken pyramiden’. De fout hindert hier niet, omdat het eten van bevroren of gebakken pyramiden al even ongerijmd is. Maar wel maakt de volgende fout een zeer belachelijken indruk. Op blz. 72 is ‘jackass’ vertaald door ‘jakhals’. Elke grammar maakt ons toch al gauw bekend met het verschil tusschen een jackass en een jennyass. Ook had de vertaalster op den goeden weg geholpen kunnen worden door te letten op het balken en op de lange ooren, waarover daarna gesproken wordt. Bovendien worden dezelfde dieren even later, waar het voor een woordspeling noodig is (die natuurlijk ook verwaarloosd wordt) ‘donkeys’ genoemd. Het gesprek gaat er over, of de apen een taal bezitten. En als een uit het gezelschap dan over de moeilijkheden van het juiste accent van de taal van den ‘jackass’ spreekt en hem dan gevraagd wordt of hij meent dat ook de ‘jackass’ kan spreken, antwoordt hij: ‘If monkeys, why no donkeys’. Zoo iets biedt den vertaler groote moeilijkheden, maar wanneer deze begint met niet nauwkeurig te lezen, komt er onzin. De schrijver reserveert het woord ‘donkey’ voor de woordspeling aan het slot en noemt daarom het beest eerst bij een anderen naam. Om niet alleen maar af te keuren maar ook zelf een vertaling te leveren, wil ik aangeven, hoe men hier had kunnen te werk gaan. Ter wille van de woordspeling aan het slot moeten de ‘ezels’ vervangen worden door ‘schapen’ en in het begin kan het schaap genoemd worden ‘ram’, wat ongedwongen geschiedt, omdat men in plaats van de lange ooren nu ook moet spreken van ‘ramshorens’ en verder over de dikke wolvacht enz. Op de vraag: ‘Dus ge gelooft, dat ook de rammen spreken?’ kan men dan laten volgen: ‘Als apen het kunnen, waarom dan geen schapen?’ Zelfs al verliest men iets van de geestigheid (ezels zijn voor dit doel aardiger beesten dan schapen) men moet toch in dien trant de woordspelingen tot haar recht laten komen. Daar dit bijna nergens in het boekje gedaan is, zal iemand, de vertaling lezende, bij lange na niet denzelfden indruk krijgen als wanneer hij het oorspronkelijk las.

Wat de uitvoering betreft, druk en papier zijn goed, maar de plaatjes, welke het oorspronkelijk boekje zoo aantrekkelijk maken, hebben bij de reproductie zeer veel van hun fijnheid verloren.

Leeuwarden.

L.A.J. BURGERSDIJK Jr.