Den Gulden Winckel. Jaargang 3

Multatuliana

Verspreide en onuitgegeven stukken met bibliographie door Dr. A.S. Kok en Louis D. Petit. Baarn, Hollandia-Drukkerij

MULTATULI! De wereld is nog niet over hem uitgepraat. Maar, wat moeten hem zelf de ooren getuit hebben!

Er is strijd geweest over zijn filosofie, zijn maatschappelijk radicalisme, zijn zedelijkheids begrippen, zijn particulier leven, en men weet nauwelijks waarover 't meest. Er was een tijd, dat iedereen zich met hem bemoeide - ook omdat hijzelf niemand met rust liet; dat de couranten al wat er van zijne hand in 't licht kwam, overnamen, bespraken en bevochten; dat schrijvers naam maakten, door hunne aanvallen op Multatuli. Zijn lezingen werden gretig bezocht; hij genoot de eer, dat zeker volksblad een lezing met fragmenten uit ‘Vorstenschool’ ‘beneden de aandacht van een beschaafd publiek’ noemde. En een andermaal, dat een commissaris van politie hem vooraf kwam waarschuwen, dat hij in dienst zou tegenwoordig zijn, zoo Multatuli in zijn voordracht ‘de publieke zedelijkheid’ aanrandde. En nog onlangs wekte het op straat venten van ‘De Kruissprook’ een oploop.

Veel tijdgenooten haddenhunne kinderen niet nadrukkelijker tegen hem kunnen waarschuwen, wanneer hij de anti-christ zelf was geweest.

Zulk een verbod prikkelde; 't heeft zijn populariteit bij het jonge geslacht bevorderd. Zijn pittige en altijd frissche Ideeën.... de Havelaar... Woutertje, een verhaal waaraan wij ons nooit konden verzadigen - buitenshuis werden ze verslonden. En ondanks waarschuwing of verbod drong de, nu klassieke, Juffrouw Laps de huiskamer binnen.

Geboortehuis van douwes dekker, Korsjespoortsteeg te Amsterdam, thans genummerd No. 20
(Reproductie naar eene teekening in de Amsterdammer uit het jaar 1887).

De jongelingsschap der Hoogere Burgerscholen hoorde de bazuin die de muren van het Jericho van deftigheid en droogstoppelarij moest doen vallen. Bij intuïtie schaarde zij zich rond de vaan des oproers, die hij ophief.

Hoe ieder in zijn tijd zich met hem bemoeide en hoe er ‘quaesties’ rezen over door hem los weggeworpen woorden, daarvan geeft de verzameling van den heer Kok menig voorbeeld. In zekeren

[p. 175]

brief sprak hij over de ‘autobiographie van den gevierden Cremer’, die ‘de meest afschrikkende voorbeelden oplevert van de ellende, waarop zoo'n levensinrichting uitloopt.’ Dit wekte een storm.

Een briefje van multatuli

Het ‘Nieuws van den Dag’, noemde het of onbegonnen, of laf, of gemeen, zulke dingen te zeggen zonder deugdelijke zekerheid, vooral waar het een doode betrof. Ettelijke brieven bevat het boekje over dit onderwerp. In zijn hooghartigheid liet Multatuli zich door een jongeren vriend verdedigen, en, onder den drang van den directeur Funke was de Nieuws-redactie wel zoo goed, hare woorden in te slikken.

Van de Havelaarzaak heeft het publiek alles moeten weten. Zelfs werd in 1879 door het Soerabaiaasch Handelsblad een ‘publicatie’ van Douwes-Dekker overgedrukt, die als een tegenhanger kon gelden van de bekende toespraak tot de hoofden van Lebak. Ze werd herdrukt in de brieven door de Wed. Douwes-Dekker-Hammink-Schepel in het licht gegeven en deed later nog eens de ronde door de pers, toen de heer van Kol haar op een reis in de Minahassa toevallig in handen had gekregen.

Zulke voorvallen teekenen.

En daarom kan een boekje als de heeren Kok en Petit aanbieden, op de belangstelling van Nederland rekenen. De heer Kok deelt menig onbekend stuk mede; de heer Petit heeft met niet minder liefde en zorg zijn bibliographie samengesteld.

Geven die brieven een nieuw beeld van den schrijver? Dr. Jan ten Brink verwachtte veel van den verzachtenden invloed van den tijd om van vergoding en verguizing zooveel te doen verdwijnen, dat het ware beeld van den mensch en den schrijver kon worden geschilderd. Nu, die tijd is thans

[p. 176]

wel aangebroken en wien de stof aantrekt vindt in ‘Multatuliana’ eenigszins een handleiding.

Zij zijn verzameld door een vriend, die Douwes-Dekker zag in zijn grootheid en zijn zwakheid.

Ze schitteren hier en daar van de spattende vonken uit het zichzelf verterende vuur, dat zóó hevig in 's mans ziel brandde, dat de fijngevoelige instrumenten die de gemeenschap met de buitenwereld onderhouden, voortdurend in de war raakten.

Nu toonen deze herinneringen het laatste meer dan het eerste. Natuurlijk! de ‘Multatuliana’ zijn slechts een aanvulling tot betere kenschetsing; van een biographie hebben zij niets en zij pretendeeren ook niet, dat te zijn. Men ziet hier vooral belicht: zijn zucht naar het ongewone, verrassende, die hem tot dikwijls dwaze aanvallen als op Plato, Kant, Spinoza, Moleschott verlokte; dat aanhoudend met zich-zelf-bezig-zijn, overgevoelig bij alles wat hij deed, schreef of sprak - zooals bij die Congresvoordracht, toen hij, na afloop, een langen brief van toelichting schreef over allerlei nietige taalquaestietjes; zijn prikkelbaarheid: ‘ik ben altijd een goed mensch geweest’, schrijft hij wanneer het bepraten en bevitten van zijn particulier leven hem ergert.

‘Een sterk karakter is hij nooit geweest’ schreef de Spectator. Dat lijkt wel zoo. Hij verwacht alles van buiten; maakt oproer tegen het gezag waaraan hij zich heeft onderworpen en waarvan hij leven wil: ‘Gelijk men mij beloofd had.’ - ‘Waarvoor maakt men 't mij zoo moeilijk?’ - ‘Mijn kinderen zijn me ontgroeid, ontrukt.’ En dan zijn zonderlinge bekeering - voor een tijdje - tot het katholicisme in de (vergeefsche) hoop daardoor de hand te werven van de dame die hij in '42 of '43 te Batavia ontmoette! 't Zweemt naar Voltaires.... inconsequentie op zijn sterfbed, maar de aandrift was edeler. Hier vooral is gelegenheid voor een biograaf, te verklaren, te belichten. Vergeet niet dat Multatuli ambtenaar was, d.w.z. slaafs opgeleid. Stel daartegenover Amerikaansche geestkracht en zelfvertrouwen - maar de vergelijking is onhoudbaar! In de lijst van zijn tijd, met zijn land tot achtergrond moet zijn beeltenis staan.

‘Een Nederlander met genie, met kracht, met moed, met hart!’ schreef de heer J.A. Bientjes van hem, in een stuk, hier aangehaald. ‘Niet te verwonderen, als zulk een man een verbazenden invloed uitoefent op zijn medeburgers.’

‘Mir ist - zoo getuigt Wilhelm Spohr, Multatuli's Duitsche vertaler - Mir ist Multatuli die persönlichste Persönlichkeit, die ich kennen lernte, und was so wunderselten ist, ich sah hier wie sie sich durchsetzte dem Leben gegenüber.’

Door alles heen zichzelf. Is dat zwakheid?

Tegenstrijdigheden, slechts ten deele door Dr. Swart Abrahamsz verklaard. Een voorloopige kenschetsing van Dekkers levenswerk gaf Allard Pierson in zijn uitroep: Gezegend zijn de groote ontevredenen; gezegend de ‘wangeluiden’, geworpen in het koor der voldaanheid en der verheerlijking van eigen tijd. In elke eeuw spele door het ‘pean’ van den zegestoet het ‘miserere’ van pelgrims die zich in tegengestelde richting bewegen.

DROOGSTOPPEL'S IDEAAL
‘Wat had er heel wat anders kunnen groeien uit den talentvollen knaap, wanneer hij onder strenge tucht en gezonde lichaams-diaethetiek wat langer en beter onderwijs had kunnen genieten...’
Dr. Th. Swart Abrahamsz., E. Douwes Dekker.
Eene Ziektegeschiedenis.
(Reproductie van een plaat in de Nederlandsche Spectator)

HEYN VAN CORTRYCK.