Den Gulden Winckel. Jaargang 3

Folklore.

Kinderspel en Kinderlust in Zuid-Nederland door A. de Cock en Is. Teirlinck. Bekroond door de Kon. Vlaamsche Academie voor Taal- en Letterkunde; 3e deel, 284 bladzijden. - Gent, A. Siffer.

IN de September-aflevering van den vorigen jaargang van dit blad hebben wij een aankondiging geplaatst van de eerste twee deelen van dit werk. Thans reeds is een derde deel verschenen, even uitvoerig als de twee voorgaande. Het handelt over Werpspelen, en over Vinger-, Hand-, en Vuistspelletjes. Eenvoudige afbeeldingen en muzieknoten, ofschoon minder overvloedig dan in de beide vorige deelen, dienen tot toelichting. De mazen van de zegen waar de schrijvers mee visschen zijn zóó klein dat er letterlijk niets door ontkomen kan; de kleinste vischjes vangen zij in hun netten op en brengen zij op den oever van hun lettergaarde. ‘Ondeugende jongens werpen met steenen naar elkander, naar voorbijgangers, naar dieren, naar fruit’, zeggen zij, en dan gaan zij ‘de echte kinderspelen met steen als werptuig beschrijven.’

Partijtrekkend voor onze jongens, moeten wij tegen deze kenschetsing van ondeugende even protest aanteekenen. Er zijn inderdaad jongens die geen hond of kat kunnen zien loopen of zij smijten er naar, en daarvoor hebben zij soms de steenen al bij voorbaat in den zak. Zij kunnen geen vrucht aan een boom zien hangen, al is 't ook maar een oneetbare kastanje, of die vrucht moet er eerst af. Wij zouden deze krachtuiting liever niet als een ondeugd beschouwd zien, maar als een oefening in handigheid, als een atavistisch overblijfsel in den mensch, overgeërfd uit den tijd toen hij nog in wilden toestand verkeerde en dikwijls met aanwending van list en behendigheid in zijn levensonderhoud moest voorzien, wat hem menigmaal, vooral in de ruwere luchtstreken, zeer moeilijk gevallen moet zijn.

Tegenwoordig wordt het sommige apensoorten als een verstandelijke verdienste aangerekend dat zij vruchten met een of ander voorwerp van den boom gooien. Er moet ook een tijd geweest zijn dat een mensch die dat het best kon; die op grooten afstand een dier wist te dooden opdat het hem tot voedsel zou kunnen strekken; die de vijanden welke tegenover hem en de zijnen stonden het best kon raken,... vóóraan zijn plaats innam en tot de voorsten gerekend werd. Zoo zijn uit de knapen die zich in hun jeugd trouw geoefend hadden in het mikken en daarbij een scherp oog hadden en een sterken arm de... Vorsten ontstaan.

Uit: ‘Kinderspel en Kinderlust’.

Wij mogen wèl geleerd zijn en ‘de schriften onderzoeken’, maar we moeten toch de natuur en wat zij ons brengt niet op zijde zetten. Kinderspelen - zij mogen dan voor andere menschen hinderlijk zijn en voor glasruiten gevaarlijk, zijn dikwijls onbewuste oefeningen in kracht en handigheid.

De schrijvers halen Guido Gezelle aan, die in zijn ‘kleurrijke taal’ aldus vertaalt wat Kiliaan geschreven heeft: ‘Een spel waarbij ze eenen scherveling, een schelferken of een steentje doen schijveren over de vlakte van 't water, tellende intusschen hoeveel sprongen het doet, eer 't ondergaat. Den dien schelden ze overwinnaar, die de andere overtreft door 't getal sprongen, die zijn werptuig gedaan heeft.’

Juist: den dien schelden ze overwinnaar! waarbij wij Noord-Nederlanders moeten opletten dat we het woord schelden hier niet in de ongunstige beteekenis gebruiken.

Er bestaan Grieksche en Latijnsche beschrijvingen voor dat stipstappen, zooals de heeren de Cock en Teirlinck het steentje-zeilen, het keilen, het slifferen officieel noemen. ‘Die beschrijvingen, zeggen zij, pleiten voor de oudheid van het spel;

[p. 158]

Pollux en Minucius Felix leefden omtrent 200 jaren na Christus!’

Nu, dat zeer eenvoudige natuurspelletje zal ook wel vóór Christus gespeeld zijn, waarschijnlijk zoo lang als er platte steentjes en water, en menschen met armen aan het lijf, op ons wereldrond gevonden zijn.

De schrijvers geven meer dan 150 benamingen voor dit spel. Zij beginnen, alfabetisch, met aandeloppekes maken, dat zij verklaren als aande-loopekes - eende-sprongetjes. Men ziet dus: wel een gelegenheid voor taalstudie in dit met zooveel zorg bewerkte boek.

Ook aan het werpen met muntstukken worden een groot aantal bladzijden gewijd, al weer met tal van benamingen. Kruis of munt heet ook Haan en plaat, Kop en wee, Kop of letter, Leeuw of letter, Wapen of letter, Meunte of misse... en wat de volksspraak verder verbasteren of verzinnen mag.

Uit: ‘Kinderspel en Kinderlust’.

Het werpen met kersesteenen wordt ook onder de kinderspelen gerangschikt, doch wij mogen niet nalaten hierbij aan te teekenen dat het ten noorden van de Moerdijk ook door groote lieden gedaan wordt.

Zeer uitvoerig zijn de schrijvers over de Balspelen, en zij geven er de toepasselijke deuntjes bij met talrijke varianten, waarvan menig lezer dezer regels er nog uit zijn jeugd kennen zal, zooals:

Karolijn zat achter 't gordijn.
Wat doet ze daar?
Ze kamt heur haar;
Ze wascht heur handen;
Ze droogt ze weer af, enz.

En dan van:

Flikker de flakker,
Van voetjes te trappen.

Voor menigeen herinneringen!

Bij het Raketspel wordt een plaatje gegeven naar Jacob Cats, en eenige bekende regels uit den Spieghel van den O. en N. Tijd worden er bijgevoegd, evenals hier en daar andere toepasselijke aanhalingen. Wij missen hier uit de kindergedichten van Hieronimus van Alphen: Terwijl ik bezig met raketten aan 't venster was - van den waarheidlievenden Cornelis, die een glas brak.

Het bikkelen, pikkelen of hilten - zooals 't bij ons ook genoemd wordt - krijgt een flinke beurt, die als handleiding voor dit spel kan dienen. Bolspelen, als kegelen, zijn ook niet vergeten; en dan hebben we nog te vermelden de spelletjes met de handen, als het maken van schaduwbeelden, en het af- en overnemen van een touw op de handen; maar de vermelding dat er kinderen zijn die hun vingers doen kraken of, als zij dorst hebben, uit de hand drinken, had wel achterwege kunnen blijven. Van natuurswege zijn er altijd kinderen geweest die met sommige van hun lichaamsdeelen spelen, al is 't maar dat zij den grooten teen in hun mond steken of scheve gezichten trekken.

De rijmpjes van Duimelot en Likkepot, en Fikkefak had hem thuisgebracht, van Ga na de markt en koop een koei, en al die oude bekenden, blijken wèl verspreid te zijn en naar omstandigheden ingericht. In Roomsche streken waar vroeger weverijen waren, geeft men een stukje van de lever voor den zieken wever, en een stukje van 't oor voor den zieken pastoor.

Uit: ‘Kinderspel en Kinderlust’

De schrijvers spreken ook van spelen die verdwijnen; het Beugelen, het Dokken en het Kolven, die bijna uitgestorven zijn. En zoo hebben wij ook het vroeger zeer algemeene knikkeren zien heengaan. Daartegenover wijden zij een paar bladzijden aan het ‘Voetbalspel en andere ingevoerde uitheemsche balspelen.’ Zij voegen er dadelijk bij: ‘Wij beschrijven ze echter niet, wij meenen dat het geen Vlaamsche kinderspelen zijn; het zijn en blijven aristocratische spelen, bij ons Vlaamsch volk zelf onbekend.’ Zij noemen de uit Engeland naar ons overgewaaide spellen op, en erkennen tevens dat het voetbalspel zich begint te verspreiden onder

[p. 159]

het volk. Bij ons is dit tegenwoordig anders. Twee jongens die een eenigszins rond voorwerp op de straat vinden, al is 't maar een aardappel of een kastanje, beginnen er tegen te schoppen en voetbal te spelen. Maar het geleerde werk van de beide Vlamingen, die het voetbalspel nog niet erkennen, moet al geschreven zijn in de 19de eeuw, want zij spreken (III. 77) van de eerste helft onzer eeuw. De Brusselsche ‘Ketjes’ die het toen reeds speelden, zullen nu wel navolgers gevonden hebben.

Zijn er dus kinderspelen die gaan en anderen die komen, en blijkt hier ook het overoude vergankelijk te zijn, dan geeft dit verschijnsel ons aanleiding den wensch te uiten dat dit ook het geval moge wezen met een zeer groot aantal van de dwaze, zinne- en zoutelooze rijmpjes welke bij die spelen gezongen, gestameld, gemurmeld, geneuried of opgedreund worden. Bij den kerkdienst der Nederlandsche Hervormden is ook eenmaal een algeheele wijziging gekomen in het godsdienstig gezang, en niettegenstaande grooten tegenstand heeft het verstandiger, duidelijker, begrijpelijker nieuwe lied gezegevierd. Weinig jaren geleden is dat in vele kerken nogmaals geschied. En het is zeer te wenschen dat ook voor onze kinderen Hervormers mogen optreden, die, door wat beters en verstandigers te geven, hun de dwaasheden, zoo niet erger, uit den mond nemen, gelijk het boek van de Vlaamsche onderzoekers ons er eenige openbaart. Het moge dan aan taalgeleerden overgelaten en hun als een groote verdienste aangerekend worden wanneer zij de deuntjes der kinderspelen opsporend, hun loop over ons wereldrond ontdekken en bloot leggen, dien in kaart brengen zelfs, de verbasteringen ontcijferen, de eigenlijke beteekenis uitvinden, en het spoor der volkeren over den aardbol aan het licht brengen. Tot hetgeen wat wij bedoelen, behoort het volgende, dat te Maldegem bij het pikkelen gezongen wordt:

Hijster de klijster
De broddeldewijster,
Het eerste gebots,
Het tweede gezots,
Het derde pispot,
Het vierde pallematijn,
Het vijfde heere wa blieft 'r u,
Het zesde: Anneke bid,
Het zevende aan,
Het achtste uit.

J. HUF van BUREN.

Uit: ‘Kinderspel en Kinderlust.’