Den Gulden Winckel. Jaargang 2

[p. 53]

Herleving van dooden

Geschiedenis van het Herstel der Hierarchie in de Nederlanden. Door P. Albers S.J. Eerste Deel. Met eene Inleiding van Z.D.H. Mgr. H. van de Wetering, Aartsbisschop van Utrecht. - Nijmegen, L.C.G. Malmberg. 1903.

‘Soms kan één man middenpunt voor vele weifelende geesten worden. Zulk een man, onder wiens beleid men wonderen deed, bezaten wij (tijdens de Bataafsche Revolutie) welligt niet; en zoo wij hem bezaten, moeijelijker dan elders, zou hij zijn erkend voor hetgeen hij was. Want wij sloten ons niet gaarne aan; en vooral niet aan eene bewegende kracht. Ook wantrouwden wij; daar in ons oog een buitengewoon hoofd zoo ligt het onmogelijke scheen te beproeven.’ Dit woord van Thorbecke, geschreven in het jaar 1846, toen hij handelde over den Raadpensionaris, bleek in het jaar 1848 ook op hem van toepassing te zijn. Toch heeft hij in dit gedenkwaardig jaar het voorrecht gehad voor zijn land en voor zijn volk te werken als ‘eene bewegende kracht.’ De Gids van Maart 1903 brengt in een klein aantal (466-492) bladzijden het onwedersprekelijk bewijs, dat Thorbecke, en hij alleen, aan de Commissie voor de Grondwetsherziening geest en leven gaf, en dat slechts één van de vijf leden hem steunde, terwijl de drie overige te werk gingen als ‘inderdaad onbekwame, jaloersche, kuipzieke en valsche menschen.’ Het ‘Dagverhaal van Thorbecke’, loopende van 9 Maart tot 11 April 1848, in het Maart-nummer van de Gids ‘uitgegeven door Mr. W. Thorbecke’, geeft onthullingen en verspreidt licht op vele punten, die voor den onderzoeker nog in het duister lagen. Het behoort bij het werk, waarvan wij de aankondiging plichtshalve op ons hebben genomen. ‘Veel, zegt Groen van Prinsterer in de Nederlandsche Gedachten van 28 April '71, is in de Grondwet door Thorbecke gebragt, onder de leus van Het kan niet anders! Ook de Rechtstreeksche Verkiezingen.’ Hij had kunnen voortgaan met te zeggen: ‘Ook de Emancipatie der Catholieken’, want deze bracht Thorbecke in de Grondwet door het artikel, waarbij het recht van placet werd opgeheven (Art. 170, thans 173). In het eerste Deel van het werk over de Hierarchie, zoo als zij in Nederland werd hersteld in het jaar 1853, loopt het verhaal tot het einde van 1841, en eerst in het volgende Deel zal kunnen blijken of Pater Albers Thorbecke recht laat wedervaren. Bij onze bespreking van hetgeen nu reeds voor ons ligt, mochten wij echter niet nalaten op de groote daad van Thorbecke te wijzen.

Het werk van den geleerden ‘Professor der Kerkgeschiedenis te Maastricht’ is geschreven met het doel om antwoord te geven op een viertal vragen, welke door hem zelf op volgende wijze worden gesteld. ‘Welke pogingen zijn in het werk gesteld door de kerkelijke overheid, invloedrijke personen en de Nederlandsche regeering ter bereiking van dit doel: de wederoprichting van het gebouw der kerkelijke hierarchie, dat de geweldige omwenteling der zestiende eeuw had omvergehaald? Waar schuilden de klippen, waarop de onderhandeling telkens schipbreuk leed? Hoe is de kerkelijke organisatie ten slotte tot stand gekomen? Met welke gevoelens van liefde, onverschilligheid en haat is zij bij haar geboorte begroet?’ Belangrijke vragen niet alleen voor den Nederlandschen Catholiek, maar ook voor den Protestantschen Nederlander. Aanleiding tot de samenstelling van zijn werk vond de Schrijver in de aannadering van ‘den 4. Maart 1903’, den gedenkdag van het Herstel der Hierarchie op 4 Maart 1853.

PIUS IX

‘Met Gods hulp hoopt de schrijver (die) vragen te kunnen beantwoorden,’ en wij gelooven dat die betuiging in volle oprechtheid is uitgesproken. Met oprechtheid willen ook wij kortelijk over het verschenen gedeelte van het werk handelen, en hier niets achterhouden wat wij gelooven te moeten uitspreken omtrent de dooden, die in het boek van Pater Albers voor ons geestesoog herleven. De Aartsbisschop van Utrecht geeft in zijn schrijven ter ‘Inleiding’ van het werk den ‘Pater’ getuigenis dat ‘door (hem) met loffelijken ijver tal van oorkonden zijn verzameld en aan de vergetelheid ontrukt.’ Het Rijksarchief en het Archief van de Nuntiatuur, benevens de Archieven van het Nederlandsch Episcopaat, en de ‘kostbare Nagelaten Papieren van Dr. J.W. Cramer, - die ‘De Tijd’ stichtte en aan dat blad zijn kracht wijdde en een deel van zijn vermogen offerde, - zijn door den Schrijver dienstbaar gemaakt aan het hooge doel, dat hij nastreefde. Eene op-

[p. 54]

merking, tevens eene aanmerking, zij ons hierbij vergund. Pater Albers heeft nagelaten gebruik te maken van hetgeen Groen uit het rijk Archief zijner herinnering heeft medegedeeld in de Nederlandsche Gedachten. Bij de andere gedrukte bronnen, door hem opgenoemd, had bedoeld werk hem kunnen leeren hoe door Groen wordt geoordeeld over Koning Willem I, door zijn voormaligen Kabinetssecretaris, die 's Konings vertrouwen in bijzondere mate genoot. De studie van hetgeen hij in zijne laatste levensjaren mededeelde over zich zelf had den schrijver kunnen leeren, dat de Mey van Streefkerk nooit ‘kabinetssecretaris’ is geweest, zoo als door hem wordt medegedeeld op bladz. 92, maar ‘secretaris van staat’, dat wil zeggen: Minister des Konings, staande aan het hoofd van het Departement: Secretarie van Staat, en belast met de taak van Secretaris van den Kabinetsraad. Op bladz. 249 wordt de titel juist opgegeven, maar op bladz. 353 wordt wederom gezegd: ‘de kabinetssecretaris?’ Deze dwaling is wel geen punt van hoog belang, doch het zou den Schrijver niet hebben geschaad, zoo hij van nabij Groen had leeren kennen, die als Kabinetssecretaris den Koning vergezelde op de reize door de zuidelijke provinciën in den zomer van 1829, waarover door den Schrijver wordt gehandeld op bladz. 302. Zeldzame, waarlijk ongewone kracht over de stof oefent Pater Albers uit, en hoewel de handelende personen, en de opgeroepen getuigen, en de geraadpleegde getuigenissen, in drommen op hem aanstormden, hij heeft een geordend geheel weten op te bouwen, dat bewijs levert van des meesters kunst. Binnen het nauwe bestek van enkele kolommen druks kan de opgave van den rijken inhoud van Deel I geene plaats vinden. Alleen kan hier de aandacht worden gevestigd op de hoofdpersonen van het drama, dat voor onze oogen wordt opgevoerd. Een drietal figuren treden op den voorgrond, te weten Willem I, Capaccini, des Pausen Gezant, en Willem II. Een goed deel van het verhaal schildert in levendige kleuren den strijd en de worsteling, man tegen man, van onzen eersten Koning met den schranderen diplomaat, die uit Rome kwam om de belangen der Kerk bij Willem I voor te staan. De lezer ziet twee spelers voor zich, die hunne krachten toonen in het edele Koningsspel. Aan de eene zijde staat Willem met zijne opvatting van de Staatsmacht, aan de andere zijde Capaccini met zijn geloof aan het Kerkrecht. De Koning had reeds met den Paus eene overeenkomst aangegaan, het Concordaat van 1827 was gesloten; alleen de uitvoering leverde nog bezwaren op, en er werd lang en breed gehandeld over de agreatie der Kanunniken. De Koning eischte deze als een recht, met andere woorden: aan den Souverein zou de bevoegdheid blijven om een door den Bisschop benoemden Kanunnik al of niet te agreëeren, ‘in dien zin, dat wanneer de agreatie niet volgde, de benoeming niet geldig zou zijn’. Daar de Kanunniken, in Kapittel vereenigd, voortaan den Bisschop zouden kiezen, wilde de Koning zeker zijn van de kiezers, en aldus invloed uitoefenen op de Bisschopskeuze. Daartegen verzet zich de Internuntius, en hij strijdt voor het onbelemmerd recht van den Bisschop. De ‘audiëntie van 3 Juni 1830’ is in het bedrijf, waarmede ‘het afwisselend drama der onderhandelingen’ eindigde, een tooneel, dat onze aandacht ten volle verdient. ‘Den 3^den Juni, zegt de Schrijver (366), had de internuntius audiëntie. Dit onderhoud is te belangrijk om het hem niet zelf te laten verhalen. Deze samenspraak, zoo schreef hij, is mij een doodstrijd geweest. De Koning heeft mij bestreden met de kracht van den meest geoefenden en bekwamen diplomaat. Ik heb moeilijke en hachelijke audiënties gehad, maar die van dezen morgen tart alle beschrijving. De Koning heeft

Mgr. BOTTEMANNE

mij zeer harde en onaangename dingen gezegd, maar ik heb hem antwoorden gegeven, zooals hij er tot heden nog van niemand heeft gehoord. Wat hij over de bul en mij zal beslissen, weet ik niet; maar ik ben er zeker van dat hij mij in zijn hart zal hoogachten. Het gesprek begon op de meest voorkomende wijze, over mijn ziekte en de achting, die hij mij toedraagt. Met lofuitingen heeft hij mij overladen. Daarna ontspon zich een onderhoud over de wijze van regeeren in de meest algemeene termen, zooals Flavius Josephus er een beschrijft. Dat duurde omstreeks een kwartier. Ziende dat ik niet begon over de bul, ging Z.M. er het eerste toe over en zeide, dat de agreatie der kanunniken de grootste moeilijkheid opleverde, maar dat ze tot de rechten der kroon behoorde. Ik zette opnieuw bedaard en met de grootste helderheid het recht van den H. Stoel en de

[p. 55]

bisschoppen uiteen. Dat pleidooi duurde anderhalf uur.

‘De Koning begon te merken dat hij niet verder kwam, en nam nu zijn toevlucht tot bedreigingen. Toen hij echter onder andere zeide, dat de Paus ondankbaar en valsch tegen hem was en weigerde hem eenig genoegen te doen, terwijl hij toch zóóveel gedaan had voor den Paus en de Kerk, verloor ik mijn geduld en antwoordde dat niet de Paus, maar ik zoo standvastig mij bleef verzetten, omdat ik den Paus niet mocht verraden. Toen hij daarop terstond liet volgen, te Rome de agreatie te zullen vragen, zeide ik, dat hem dit natuurlijk vrijstond, maar dat ik den Paus zou bidden en smeeken, de agreatie niet toe te staan. ‘Op dat laatste woord werd de Koning zóó boos, dat hem het schuim op den mond kwam. Ik antwoordde vrijmoedig, dat hij de heer was en mij kon wegjagen; dat ik er niet aan hechtte, nuntius of internuntius te zijn, zoo als ik hem bewezen had, toen hij mij tot nuntius wilde verheffen; maar dat ik mij liever zou laten ophangen, dan den Paus en de belangen der Kerk te verraden. Monsieur, antwoordde de Koning, si vous êtes obstiné, je suis Frison, et je suis plus têtu que vous. Je le sais bien, Sire, zeide ik, mais ici il ne s'agit pas d'obstination, il s'agit de droit et de raison’.

Nog eenigen tijd duurt de twist voort, en Capaccini verhaalt verder (368): ‘Werkelijk was ik zóó vurig geworden, dat ik niet juist meer weet, wat ik heb gezegd. Alleen herinner ik mij, dat de Koning ten slotte bedaarde en mij vroeg, om toch te zoeken naar een middelterm, waardoor zijn wensch en die des Pausen kon worden voldaan. Ik vroeg Z.M. eerst om verontschuldiging, wanneer ik in het vuur der rede wat vrij mocht hebben gesproken. Ik merkte, dat het zweet mij in dikke druppels van het voorhoofd stroomde.... Ten slotte kon ik niet meer van vermoeienis, wijl ik nog zeer zwak was sedert mijne ziekte. Ik vermoed dat mijn bleek gelaat den Koning medelijden inboezemde, want hij drong er op aan, dat ik wat zou rusten. Na eenige minuten werd het onderhoud hervat en liep bevredigend af’.

De uitbarsting van de Belgische Revolutie op 25 Augustus 1830 was oorzaak dat ‘de onderhandelingen over de kerkelijke organisatie voorloopig een einde namen. De Belgische opstand eischte alle beleid en zorg der Nederlandsche regeering (385)’. Daar men oordeelde dat ‘het leven van Capaccini in Holland nergens veilig was’, werd hem geraden naar Londen te gaan. Die reis ondernam hij echter niet, want op 4 October werd hij door den Prins van Oranje ontboden, en den volgenden dag vertrok hij met den Prins naar Antwerpen om dezen te steunen in de pogingen om België te behouden. De voortgang van den afval der Zuidelijke Nederlanden was oorzaak dat Capaccini naar Rome terugkeerde. Toen Willem II de regeering had aanvaard, wilde hij uitvoering geven aan het Concordaat, en daarom ‘werd te Rome besloten dat Capaccini, destijds ondersecretaris van staat, als buitengewoon gezant en gevolmachtigd minister naar Holland zou vertrekken. Reeds den 19^den Mei 1841 stapte (de Prelaat) af in den Haag en overhandigde den 22^sten zijn geloofsbrieven aan den Koning (431)’. In het laatste Hoofdstuk (XIX) van het boek handelt de Schrijver over hetgeen Capaccini met de goedkeuring van den Koning voor de Catholieken in Nederland wist tot stand te brengen. ‘Na de volbrachte zending, zegt Pater Albers, vertrok de internuntius, einde November (1841), over België naar Rome en droeg de overtuiging mee, onnoemelijk veel te hebben bijgedragen tot het welzijn der Nederlandsche Kerk. Het naderend herstel der hierarchie, dat thans nog door eene afgunstige partij was tegengehouden, had reeds zijn morgenschemering vooruit gezonden’. Dit slotwoord van Deel I maakt ons verlangend naar de verschijning van Deel II, en ons oordeel over het geheele werk hopen wij in de aankondiging van dat tweede deel onbewimpeld uit te spreken.

Mr. G.J. GRASHUIS.

Zeist, 22 Maart 1903.