Den Gulden Winckel. Jaargang 1

[p. 2]

Kinderlectuur

'n Lezend Kind!

Photogr. Adr, Boer, Baarn.

Heerlijke uren, die uren van alleen-zijn met een boek. Hoe gretig volgen de oogen met blij-gragen blik de regels; hoe teekenen de emoties, die 't boek te weeg brengt, zich af op het gelaat. Hoe ver, ver weg zijn de gedachten van het gewone nabije leven! Met welk een scherpte staan de helden en heldinnen van 't verhaal voor den geest van den lezer, die het geheele milieu van het verhaal, alles tot in kleinigheden, ziet voor zijn geestesoog. En als het boek uit is, dan leeft 't kind er nog mee voort, dan komen de figuren en gebeurtenissen telkens terug in zijn geest; zoo'n enkele maal heel kort mijmert hij met strakke oogen, zonder te zien, over 't lot dier fictieve personen en als ze zijn sympathie konden verwerven, dan is er in zijn hart een rijk gevoel van mooi-vinden, van bewonderen, een innig verlangen naar 'n ook-zoo-zijn. O, wat er dan omgaat in 't hoofd en hart van het kind, dat is stouter en grootscher, reiner en onzelfzuchtiger, beter en heiliger dan de opperste dichtergedachte.

Er zijn boeken, die aan den kindergeest voorbijgaan als de sneltrein een klein station: oproepend 'n oogenblikje de aandacht, - doch er zijn er ook, die 't kind aangrijpen, het ontroeren, het vasthouden zijn gansche leven lang.

'n Lezend kind!

Zoo, als het zaad, dat de nijvere landman over den akker uitstrooit, weldra zal opschieten en geven zal den overvloedigen oogst, - zoo als de regendruppel valt op het verdorde bloempje, dat zich opheft, krachtiger dan voorheen, verkwikt als het is door dien regen, - zooals het woord van welgemeenden lof vervroolijkt het aangezicht van den armen verschoppeling, die daardoor verkregen heeft hernieuwd zelfvertrouwen, - zooals de hand eener liefhebbende moeder vertroosten kan het hoofd, waarin het bruist en woelt van miskenning, wroeging en verloren idealen, - zooals de rustige galm van 't kerkorgel weer opwekt de lang vergeten gevoelens van afhankelijk- en klein-zijn bij den moeden zwerver, - zoo kan het boek zijn voor allen, volwassenen en niet-volwassenen, zoo kan het zijn voor het kind en..... zoo mo^et het vaak zijn voor 't kind.

Vaak, doch niet altijd.

Want 't boek moet ook vermaken, het moet niet alleen tot 't kind spreken van levensernst en levenswijding, het moet ook schenken vroolijkheid en blijmoedigheid, opgewektheid en levenslust en echte, zuivere, onvervalschte kindervreugd en kinderpret. Het moet niet alleen zijn: ‘de eerste schrede op den weg der University Extension, - die zéér mooie uiting van den geest eener eeuw, die de schatten des verstands en des wetens niet langer het uitsluitend eigendom acht eener bevoorrechte kaste’, zooals Mevrouw van Kol dat aldus uitdrukt, neen, het moet meer zijn dan dat, het boek moet het kind ook doen lachen, ook brengen op die hoogte van opperst genieten, waar volstrekt niet gedacht wordt aan ‘de schatten des verstands en des wetens.’ Want ook moeten onze kinderen, vroolijke kinderen zijn!

Och, dat men 't toch goed begrijpe, dat ieder, die zich tot kinderen richten wil, duidelijk inzie, hoeveel moeite het ons volwassenen kost om op te klimmen tot het kind, hoeveel zelfverloochening en kennis, echte concrete kennis er noodig is, om zich psychisch aan te passen aan de ziel van het kind.

En daarnaar moet het kinderboek met allen ijver trachten.

Er zijn menschen, die terecht zeer kieskeurig zijn, waar 't betreft den omgang hunner kinderen. Nauwlettend waken zij tegen verkeerd gezelschap, minder geschikte kameraden en zoo meer. Doch bij diezelfde personen bespeurt men vaak een groote zorgeloosheid ten opzichte van de lectuur hunner kinderen. En dat mag toch niet zoo blijven. Kinderen, zegt men wel eens, zijn kunstenaars, en als Hooft gelijk heeft in zijn uitspraak: ‘Kunst is bootserije’, dan zijn de kinderen volmaakte artisten, want nabootsen, nadoen, navolgen, ze doen het buitengewoon graag. Geen wonder, dat de opvoedkundigen spreken van de macht van 't voorbeeld. Welnu, waar vindt 't kind zooveel voorbeelden als in het boek, dat het leest en herleest? En is 't daarom geen zaak van ernstige ouders, om kennis te nemen van de lectuur hunner kinderen? Bovendien, hoe groot wordt niet het terrein, waarop zich de gesprekken tusschen ouders en kinderen bewegen, indien er is een gemeenschappelijke lectuur!

Maar er is veel, wat de ouders daarin verhindert en 't is dan ook goed, dat er gidsen zijn en voorlichters, die den ouders de keuze gemakkelijk maken en hen in staat stellen, om, zonder af te gaan op klinkende reclame, lectuur te kiezen.

[p. 3]

In de eerste plaats, zij in dit verband de aandacht gevestigd op een hoogst nuttige instelling. Er bestaat n.l. sedert eenige jaren een Commissie voor Kinderlectuur, in 1890 in 't leven geroepen door het Nederlandsch Onderwijzers-Genootschap, door onderwijzers dus, die bij de keuze van boeken voor de schoolbibliotheek gaarne eenige voorlichting hadden. In het Schoolblad, het Orgaan van het N.O.G., verschijnen op ongeregelde tijden de beoordeelingen der Commissie, 'n Duizendtal van zulke beoordeelingen zijn in 1899 onder den titel: Wat mogen onze kinderen lezen? bij Ten Brink en De Vries te Amsterdam verschenen.

Deze Commissie bestaat thans uit: Mej. v.d. Bergh, en de heeren A.J. Straatman, J.W. Hartgrink, K. Andriesse en Th. J. Thijssen.

Uit het reglement dezer commissie blijkt, dat men er naar streeft 'n juist en billijk oordeel te verkrijgen. Elk boek toch wordt door twee leden gelezen; deze brengen in de Commissievergadering een schriftelijke beoordeeling uit, welke zij, zoo noodig, mondeling nader toelichten. Komt de Commissie ten aanzien van een bepaald boek niet tot overeenstemming, dan worden twee andere leden met de beoordeeling belast. Kan het eindoordeel dan nog niet worden opgemaakt, dan wordt het boek ook het vijfde lid ter lezing gegeven. Het eindoordeel wordt steeds, na gehouden besprekingen bij meerderheid van stemmen op de vergadering vastgesteld.

Bovendien heeft de Commissie het recht zich die boeken aan te schaffen, waarvan de uitgevers niet genegen zijn een gratis-exemplaar af te staan. Gelijk men ziet rust dit werk op soliden basis en menige school-en kinderbibliotheek heeft reeds geprofiteerd van den arbeid dezer Commissie.

In de tweede plaats levert 't voor ouders een groot gemak op, dat er series boeken verschijnen, bibliotheken onder redactie van één persoon. 't Gelijksoortige wordt bij elkaar gevoegd en afgaande op den leider en op de beginselen volgens welke hij zijn bibliotheek redigeert, kunnen de koopers gemakkelijker en geruster tot een keuze komen; voornamelijk wordt hier 't oog gevestigd op de Nieuwe Bibliotheek voor de jeugd onder redactie van J. Stamperius, de Biblotheek voor jongens en meisjes onder redactie van Joh. H. Been, de Volkskinderbibliotheek onder red. van Nellie enz. Zoo is er, en dat is een gelukkig verschijnsel, heel wat critiek, scherpe critiek gekomen en zijn er tevens heel wat positieve eischen uitgesproken, waaraan de Kinderlectuur moet voldoen. Men is ook op dit gebied krachtig aan 't werk getogen; door scherp te hekelen wat verkeerd was, ja zeker, doch er zijn ook mannen en vrouwen opgestaan, menschen van de daad, die door voorbeelen hebben gezegd: Kijk, zoo moet de Kinderlectuur worden, zoo dient het boek voor de jeugd te zijn.

Is het wonder, dat we hier in de eerste plaats denken aan de helaas te vroeg ontslapen Tine van Berken?

Zij toch heeft door haar werken getoond, hoe een boek voor de jeugd moet zijn. Van haar vooral weten wij, dat kinderboeken-schrijven vraagt een eersten-rang-talent, wat betreft de zegging, een zuiver-helder weten, wat betreft de beschrijving van toestanden en gebeurtenissen en een buitengewone liefde voor al wat jong is.

Jong, dat zijn haar boeken vooral en dat zullen



ze nog lang blijven. Jong, gezond, verstandig, waar, natuurlijk en origineel, ziedaar wat schoone rij van eigenschappen, die alle een sieraad zijn van haar werk. Hier mag zeker nog wel in herinnering gebracht worden, wat aan haar graf van haar werd getuigd: ‘Hare werken zullen opbloeien tot een plant en langen tijd nadat haar omhulsel

[p. 4]

in de koele aarde zal zijn vergaan, zullen de kinderen haar in haar boeken blijven liefhebben.’ De meest bekende harer werken zijn: Het klaverblad van vier, De familie Berewoud, Mijn zusters en ik, De dochters van den Generaal, Kruidje roer me niet, Mijn Roman.

'n Andere vrouw heeft niet minder gedaan ten bate van onze Kinderlectuur; we bedoelen Nellie van Kol.

Geheel de arbeid van deze hoogbegaafde vrouw spreekt van een reine roeping; zoo ook haar werk in de richting hier bedoeld. Het artikel in de Gids van October 1899 is zoo rijk aan mooie denkbeelden, zoo vol schoone gevoelens, dat we onmiddellijk doordrongen worden van de waarheid: Hier is een liefdevol hart aan het woord. Doch ook een helder verstand; want, al mogen we 't niet in alle opzichten met haar eens zijn, zooals boven even bleek, wij meenen met haar, dat goede Kinderlectuur, als geheel beschouwd, moet wezen: naar het beginsel - religieus d.i. vroom, naar de strekking - evolutionnair d.i. ontwikkelend, naar den inhoud - universeel d.i. alzijdig en naar den vorm - helder.

Hoe geheel stemmen wij in met deze schoone bladzijde uit haar Gidsartikel:

‘Ik zou wenschen, dat de kinderliteratuur ware een hooge, slanke toren, hoog oprijzend in reine lucht; een toren met veel vensters, uitkijkend naar alle hemelstreken, - vensters van klaar en onbedriegelijk glas. En ik zou wenschen, dat sommige dier vensters waren mikroskopen, om te zien al het schoon, dat aan ons bloote oog ontsnapt; en dat andere waren telescopen, uitzicht gevend in de ruimten om en boven ons; en nog andere wonderkijkers, voortooverend het kinderoog het leven van andere volken in andere landen, en andere kinderen in andere standen, en nog andere liefdekijkers, levende beelden vertoonend van menschen, groot door goedheid, waardig bemind te worden, en die liefde loonend met machtige prikkeling ten goede; en enkele vensters wenschte ik tooverkijkers, vol spiegelbeeldjes van fantazie en poëzie, sprookjes en legenden van alle volkeren en natiën, maar zorgvuldig en met wijsheid gekozen. En om dien toren wenschte ik aeoolsharpen, dragend op wiek van sephir en donderstorm tot aan het kinderoor, wat de menschheid zachtkens beroerde, haar deed juichen en



weenen en ja... ook wat haar razen deed en toornen, en opstaan tegen het onrecht. Alle denkbare gaven der ziel: die van bewonderen, liefhebben, strijden en streven; die van medevoelen, medejuichen, medeweenen; die van samenleven en samenstreven, - ik zou ze gevoed en ontwikkeld willen zien door de kinderlectuur.’ Dat is 'n bladzijde, om altijd te onthouden. Daarin ligt 'n geheele theorie van het Kinderboek.

Doch niet alleen in theorie, ook in de practijk heeft Mevrouw van Kol bewezen, dat ze wist wat een kind toekwam. De Bibliotheek voor Jongens en Meisjes, (uitg. S.L. van Looy te Amsterdam) vroeger onder haar redactie staande, bevat boeken van meer dan gewone waarde. Thans is de leiding dezer Bibliotheek in handen

[p. 5]

van Hendrik Eben (Joh. H. Been) en heeft Mevr. v. Kol de redactie op zich genomen van de Volkskinderbibliotheek (uitg. Masereeuw en Bouten te Rotterdam) waarop we nader terugkomen bij de afzonderlijke boekbesprekingen.

'n Derde persoon, voor wien, waar sprake is van Kinderlectuur, de aandacht gevraagd mag worden en die uit hoffelijkheid het laatst genoemd wordt is: J. Stamperius.

Zijn nieuwe Bibliotheek voor de Jeugd (uitgave L.J. Veerman te Heusden) heeft zich een goeden naam verworven. In de nieuwste stukjes zijn gelukkig ook de illustraties veel beter en zoo kunnen ook deze werkjes, heel wat kinderen nuttige en aangename uurtjes verschaffen. Reeds zijn 15 Series verschenen; de meest bekende zijn: Het Veerhuis aan de Ooster-Schelde, De Sasmeester en zijn Pleegzoon, Frans Naerebout, Drie Kwajongens en de oude Veldwachter, alle door J. Stamperius; verder: Van drie Jannen door L.A.B. Ulehake, Nog niet te laat door C.J. Kieviet, en Vóór den grooten mast door K. Andriesse.

De Heer Stamperius stelt voor elk verhaalde volgende eischen:

Het moet boeiend zijn.

Het kinderboek moet voedsel geven voor hoofd en hart. Een schat van nuttige kennis kan er door worden aangebracht.

Het kind moet nooit in verzoeking gebracht worden het kwaad toe te juichen, omdat het in behaaglijken vorm is voorgesteld.

Eerbiediging van ieders godsdienstige begrippen worde in acht genomen.

Uit dit alles moge blijken, dat er vooruitgang te bespeuren valt. En dat is gelukkig, want wat het kind leest is een hoogst belangrijke kwestie, die van groote beteekenis is voor het verdere leven van het kind.

Wij, volwassenen, kennen bij ervaring de oogenblikken, nooit talrijk genoeg, van verheffing boven het gewoon-alledaagsche, boven het gelijkvloersche menschengedoe. Wij kennen allen de uren van hooger leven in ons, toen we werden aangeraakt door het heilige, het schoone, het goede; heerlijke rust-oogenblikken op onze reize op de aarde, dat we doordrongen werden met het reine gevoel van gelukkig-zijn, van rein-zijn, van vroom-zijn. Oogenblikken, dat we in hoofd en hart gevoelen een kracht, in staat om bergen te verzetten, een vertrouwen, gereed om de grootste onheilen af te wachten, en een overtuiging, die ons met wellust het leven doet beschouwen als een grootsche taak, die 't onze plicht is te vervullen met opgewekten zin en blijden moed.

Ziet, dat voelen de kinderen zoo concreet nog niet. Doch men bedenke wel, er is tusschen den mensch en het kind geen verschil in aard, alleen een verschil in graad, en zoo kan 't kind dit alles ook onbewust doormaken.

Behoef ik nog te zeggen, dat hier het kinderboek een roeping te vervullen heeft? Ja, dat moet het boek vooral doen: schenken aan het kind stemmingsvolle oogenblikken, momenten van ontroering, uren van rein genot. Dat is het eerste, het tweede en het derde. Eerst daarna komt al het andere. Al het andere!

Want het boek heeft niet alleen bij te dragen tot de gevoelsopvoeding van het kind, ook de verstandelijke vorming is een deel van zijn taak. En zeker niet het geringste.

Het boek toch moet geven de détailschildering van de in groote lijnen op de school geleerde kennis. Het moet als 't ware het onderwijs in Geschiedenis, Aardrijkskunde, Natuurkennis enz. verdiepen, het in bijzonderheden uitwerken en zoodoende het kind voorbereiden voor de populair-wetenschappelijke lectuur, die 't naar we hopen, later te lezen zal krijgen. Daarom juist is 't zoo goed op de school reeds den kinderen te wennen een boek te lezen, een gedachtengang dus 'n

[p. 6]

tweehonderd-tal bladzijden te volgen.

Zeer nuttig zijn in deze richting de ‘volkenkundige’ boekjes van N.v. Hichtum als: Kudlago, Sip-su, 'n Kaffersche Heldin enz.; eveneens mogen niet onvermeld blijven de prettige natuur-historieboekjes van Heimans en Thysse en de vele geschiedkundige verhalen.

Zoo heeft het Kinderboek dus een schoone taak te volbrengen: het moet kweeken bij het kind bewondering voor wat rein, groot, waar, schoon en heilig is; het moet bovendien kennis geven, die belangstelling wekt en verlangen naar meer, naar juister en beter weten. Het moet, doch waartoe langere omschrijvingen: het moet het kind gelukkig maken.

Doch dit kan alleen, indien ook de ouders hun plicht in dezen doen.

Van elk kind kan het bekende gezegde van Vondel gelden: ‘Wat op 's herten grond leit, dat welt hem na de keel.’ O, het kind praat zoo gaarne, over de dingen, waarvan het vervuld is; en dan is 't een groote teleurstelling, indien daar alleen maar met een: ‘zoo, zoo, ventje,’ op geantwoord wordt.

Daarom gij, ouders, leest met uw kinderen. Spreekt met hen over hun lectuur, laat ook vooral uw kinderen spreken, spoort hen aan te uiten, wat zij meenen en gevoelen en als gij dan zoo schouwt in de ziel van uw zoon of dochter, dan zal 't u gaan als de Dichter en ge zult herhalen bij u zelf menigmalen:

God was dit hier zoo schoon! Dat wist ik niet.

Photogr. Adr. Boer, Baarn.

Dan vooral ook zult ge in staat zijn de eventueel slechte gevolgen van de lectuur uwer kinderen te keeren. Dan kunt ge, elk in uw gezin de hand aan den ploeg slaan, om van uw kinderen te maken blijmoedige menschen, met zin voor 't leven, met lust in den arbeid, met smaak voor de kunst, met eerbied voor den medemensch, en met het vaste geloof, dat ‘de weg des rechtvaardigen naar Boven leidt.’

Want het boek vermag veel, maar meer, veel meer nog de liefdevolle leiding van verstandige ouders.

In de volgende bladzijden hebbe men geen gids te zien, voor hen, die kinderlectuur zoeken. Zij bevatten een lijst van de boeken, die bij de Redactie ter beoordeeling in dit kindernummer zijn ingekomen en die wij om de een of andere reden aanbevelenswaard achten. Bij 't overlezen der beoordeelingen zal men wel bemerken welke boeken vooral onze sympathie hadden: 't zijn dezulken, waarvan we eenig resultaat verwachten in de richting hierboven aangegeven.

Ten slotte de wensch, dat dit Kindernummer moge medewerken om goede lectuur te verbreiden onder onze spes-patriae en daardoor 'n steentje mag bijdragen om aan enkele kinderen te geven den rijksten schat, dien zij altijd zullen mededragen: een zonnige, gelukkige jeugd!

L.C.T. BIGOT.