Den Gulden Winckel. Jaargang 1

[p. 167]

Vlinders

Marie Eugenie Delle Grazie

EEN Oostenrijksch beoordeelaar heeft haar, het onder de Oostenrijksche Monarchie in het Slavoonsche Hongarije geboren Zondagskind, een ‘sterke persoonlijkheid’ genoemd en wanneer wij over een jongevrouw, die twintig jaar lang de pen voert en sinds 1882 de wereld-letterkunde verrijkte met twee heldendichten, deze kenschetsing vernemen, bezitten wij den stempel harer werken die kracht heet. In den afgeloopen winter heb ik mij gelaafd aan haar geweldig epos Robespierre, (ein modernes Epos, 2 Bände), waarvan de ‘Prolog’ in 1893, in het Colosseum te Rome geschreven, naar kleur en toets aan Hamerling's Ahasver in Rom herinnert. Gelijk deze heldendichter van de oververzadiging van Nero's Rome een spiegelbeeld ziet in zijn levenstijdperk, evenzoo ziet delle Grazie in de heroën en de offers van 1789, in de worsteling van geweld en vrijheid, en in de zege der verdrukten de typen van haren tijd en klinkt haar profetische dichterstem:

Die Ihr im Namen des erworb'nen Rechts
Da herrscht und richtet, und vor Eure Waffen
Das Elend fordert, wie vor ihre Bestien
Den Neuen Gott einst die Cäsaren Rom's -
Habt Acht! Schon füllt auf's Neu' sich die Arena,
Und die Gezeichneten steh'n unter Euch,
Gezeichnet, um zu siegen einst wie Jene,
Die hier verblutet.....

Unter schweigenden

Ruinen dann erwacht Ihr, wie der Dichter.

Bij dergelijken gedachtenvorm - dien ik in de inheemsche moderne letteren terugvind bij onze novellisten Marie Antink en Augusta de Wit - is het niet vreemd een man te vermoeden en vrij algemeen was dan ook in de Oostenrijksche en de Duitsche Letteren in 1883 de meening, toen zij haar epos ‘Hermann’ liet verschijnen, dat Marie Eugenie een man was. Een schrijvend, dichtend, droomend, mijmerend man; een denker, die zich in den loop der tijden een karakter vormde en niet heen en weer zwarrelde op den adem zijner luimen als een wimpel aan een scheepsmast; aan zoodanig man deed hare forsche, kloeke taal denken en niet aan een nerveus artist die de tarantella danst op de muziek zijner woordkunst; zij geleek den denker die het ros zijner fantazy breidelt door den stang van zijn verstand. Zulk een schrijver zal, heftig aangegrepen door sommige verschijnselen der buitenwereld, die groepeeren in zijn binnenst en dan ze herscheppen in beelden, als de boetseerder de kneedbare stof. Zoo ontkomt hij den brutalen dwang der realiteit, hare onzegbare grofheid, zonder zich te verwarren in het strakke net der ijle fantazy. En toch, ondanks die zelf-ontleding, blijft voor hem het mysterie van het scheppingswerk bestaan, gelijk voor alle andere beeldende kunstenaars.

Dit aandeel van het geheimzinnige heeft delle Grazie in de volgende woorden ontleed:

‘Als spiegelbeelden van de verschillende phasen waaronder mijn wezen zich vertoont, kunnen mijne

MARIE EUGENIE DELLE GRAZIE

gedichten (Gedichte 1882; 3^e druk 1895) gelden. Ik mag ze derhalve met eenig vertrouwen als waarheidsprekers oproepen, omdat zij het schuldelooste, ingeboren deel van mijne ikheid zijn; de teekens van een werkzaamheid, die hare laatste geheimen beneden den drempel van het bewustzijn verbergt en achter de deelen van een snelgevoerd associatieproces aan het onderzoek ontsnapt. De meesten zijn, na korte stemmingspijnen, steeds geheel àf voor mijn bewustzijn getreden, zoo plotseling dikwijls en in zulk bindend samenstel dat er slechts enkele malen van wording bij mij sprake kan zijn. Eenige zijn rechtstreeks tot mij gekomen bij werkzaam gemijmer en helder en innig heb ik ze tot in de geringste deelen

[p. 168]

gezien en doorvoeld. Daardoor was de bearbeiding in wakenden toestand niet meer dan werktuiglijk, evenals een goed schilder wel in staat is, een beeld dat hem bekoort, uit het geheugen na te teekenen, en een musicus een eenmaal gehoorde melodie in noten te plaatsen. Zoo zijn verschillende zangen uit mijn “Robespierre”, mijn mysterie “Arme Seelen”, de verzen “Teufelstraume” en “Ruhm” en de IV^e acte van mijn drama “Schlagende Wetter” ontstaan. Het eigenaardigste van mijne kunst blijft mij daarom raadselachtig. Dat deel behoort aan donkere en oorspronkelijke machten, wier werktuig te zijn vaak iets zaligs, meest iets smartlijks en zeer zeker nooit iets persoonlijk-verdienstelijks is.’ - Beter dan door vernuftige bespiegelingen van anderen geeft de dichteres zelve hier een sleutel tot de fijngedreven smeedwerken harer krachtige kunst.

PIET VLUCHTIG.

Oude boeken

‘Geen veld is dor waar dichtkunst zich vertreedt; Het bloempje wast waar slechts haar voeten drukken!’

DEZE hoogdichterlijke gedachte van Bilderdijk, ter inleiding van het meest ondichterlijke onderwerp: ‘De ziekte der geleerden’, heeft zeker ook in vroegere jaren tal van dichters naar de pen doen grijpen om bij uitstek prozaische stof poëtisch te bearbeiden. Wat heeft men al niet in dichtmaat gewrongen! Een vrouw nog al: Adelgunda Alberthoma, geb. Ilberi berijmde den ganschen Heidelbergschen Catechismus (Groningen, 1739). Honderd jaar vroeger was dezelfde stof bewerkt door Rudolphus Meijer, een rijmelaar, die zijn lijvig boek zelf prijst als ‘seer nut, stigtelijk en vermakelijk allen Catechumenis’.

Van Abraham Peyster bestaat een berijmd handboekje voor dienstboden, getiteld: Model der Vrijheid in Dienstbaarheid, in 1718 te Rotterdam uitgegeven, terwijl in 1598 te Hoorn een rijmwerk verscheen, getiteld:

Thoveren, wat dat voor een werck is. Maar de kroon spant toch zeker een Spraakkunst ‘heel in rijm’, waarin o.m. een aantal declinatiën en conjugatiën in verzen (?) voorkomen.

Het curieuse en zeldzaam voorkomende kwarto boekje heeft tot titel: ‘Korte wegwijzer, ter Spel-Spraak- en Dichtkunden. Tot gemak voor 't geheugen van Ouden en Jongen, in Neederduitse Dichtmaate, op 100 Bladzijden gesteld; door Jan van Belle. Te Haarlem gedrukt, bij Izaak van der Vinne, Boek- en Papierverkooper in de Warmoesstraat, 1748’.

Genoemde schrijver was schoolmeester te Haarlem, waar hij in 1754 stierf. Hij was zoo kiesch op de Nederduitsche taal, dat hij zijne dochter bij de Remonstranten deed doopen, die, volgens zijn zeggen, de Taal zuiverder uitspraken dan de Gereformeerden. Als een bijzonderheid vindt men omtrent hem nog vermeld, dat hij op zijn terugreis uit Frankrijk, juist aan den Moerdijk kwam (14 Juni 1711), toen Johan Willem Friso daar ‘met zijn geliefden Moör’ verdronken was, wat hem bij het stille weer zeer verwonderde (Ms. gedicht in de Sted. Bibl. te Haarlem).

Ziehier een drietal declinatiën op rijm; wij kiezen een mannelijk, een vrouwelijk en een onzijdig zelfst.nw.

Nom:	De Stier (óf Bul) zou met zijn' hoornen steeken.
Gen:	Des Stiers geweld is op Zaandam gebleeken.
Dat:	Den Stiere word een' Vaerze toegebragt.
Acc:	Den Stier heeft Pier geslaagen, niet geslagt.
Voc:	O Stier! (óf Bul') in woede zeer te schroomen!
Abl:	En, van den' Stier is eerst het Kalf gekomen.
Nom:	De królse Kat was heel belust na Spek.
Gen:	Der królse Katte aardskaterlijk gebrek.
Dat:	Der królse Katte een Kater toegezonden.
Acc:	De królse Kat beet een van onze honden.
Voc:	O królse Kat! gekroopen uit het gat.
Abl:	Van królse Katte, óf, van de królse Kat.
Nom:	Het franse Pad is te Amsterdam befaamd.
Gen:	Des fransen Pads uitroeijing is beraamd.
Dat:	Den fransen Pade is hoog Bevel gezonden.
Acc:	Het franse Pad heeft de Onderschout verbonden.
Voc:	O franse Pad! berugte Dieven-nest!
Abl:	Van 't franse Pad niets goeds, veelminder 't best.

Dit zijn drie uit een 25-tal znw. op rijm gedeclineerd, welke de schrijver besluit met een vers aldus beginnende:

Zie hier, mijn Kind! een vijf en twintig droomen.
Als Spooken uit mijn Herssenpót gekomen.

Nadat onze Dichter in kreupele verzen nog velerlei heeft gerijmd, roept hij aan 't eind van het eerste gedeelte uit:

‘Mijn' Dichtpen, nu bijna bek-af, eist rust’,

en zegt dan in den ‘Aanvang des tweeden Deels’: (bladz. 80).

‘De rust baart lust; nu heb ik wat geslaapen,
En vind mij, door verfrissinge, als herschaapen,
Naa 't nuttigen, ik meen van 't zelfde Nat
Dat Noag dronk en hem bevangen had’.

Aldus door een teuge wijns opgefrischt, spreekt hij, steeds voortrijmelende, over allerlei voorbeelden van Berijmens en komt zoo in 't derde deel tot de Klinkdichten of Sonnetten. Onze schrijver levert er drie van eigen maaksel. Het eerste noemt hij: Zesvoets Klinkdicht, óf zogenaamde Bagatel mijner Jongkheid. Het

[p. 169]

tweede: Ander zesvoets Klinkdicht, vervaardigd tót het, dóch onvoltrokken gebleeven, Huwelijk van.. met.. Het derde: Vijfvoets Klinkdicht, gemaakt in mijnen Ouderdom. Het Farizeeuwse Wijf Het slot van zijn curieus boekske schijnt hij aan Abraham den Aartsvader van Arnold Hoogvliet ontleend te hebben. Deze eindigt:

‘Nu is mijn taak volwrocht, mijn dichtwebbe afgeweven,
'k Heb twalef boekjes van Helt Abraham geschreven’;

terwijl van Belle besluit:

‘Ik heb hiermeê mijn Rokken afgesponnen:
Wie weet òf iets, óf niets 'er meê gewonnen’.

Blijkbaar had hij dus niet veel hoop dat de uitgever zijn Rijm-werkje, hetwelk hij zelf zeer hoog schatte, honoreus zou beloonen. Hij had anders wel iets extra's verdiend, ware het alleen maar om zijn dichtgeest door een ‘Noagsdronk’ te kunnen verfrisschen.

F. BEZEMER.