Den Gulden Winckel. Jaargang 1

Keur

Jacques Perk, Gedichten. Met voorrede van Willem Kloos, en versiering van J.G. Veldheer. 4e druk. - Amsterdam, S.L. van Looy.

‘Het zou oneerbiedige dienstijver wezen bij de aankondiging van dit boek nog iets te zeggen over de schoonheid. Het verschijnen van dezen bundel, aldus gewijzigd, is om zoovele redenen een heuchlijk verschijnsel.’ Aldus de kunstcriticus van de N.R. Courant. En deze kunstcriticus wijst nadrukkelijk op de voorrede van Willem Kloos.

De voorrede behoort als historische en aesthetische beschouwing over Jacques Perk's kunst tot de fijnste proza-stukken onzer Nederlandsche Letteren, en wanneer eenmaal in onze openbare en bijzondere scholen, ja, in al onze voorname instellingen van beschavende opvoeding de eenige methode van letterkundig onderwijs zal zijn aangenomen: die van aesthetische critiek en van opwekking tot het bewonderen der superieure hedendaagsche en vroegere schrijvers - alle andere, hoe schrander en vlijmend-vernuftig ook, zijn bedenkelijk als lokspijs voor ontvankelijke gemoederen - dàn zal men op geheele episoden van Kloos' voorrede, die bewondering inprenten. Zóó zijn de bladzijden over der Hollanderen dicht- en voor-de-vuist-spreek-aard, over Vondel en Bilderdijk en Potgieter; zóo de kenschetsing van de poëtisch-essentieele bearbeiding van Perk's verzen.

‘Ja, de verzen van Jacques Perk zijn teederlijk- en haast onnaspeurbaar-fijn doorwerkt in alle deelen, en toch tegelijkertijd breed-krachtig gedragen van innerlijken gang, van stil-trotschen zwier. Het als met duizende zenuwen trillende, gratievol met bevende, levende wendingen zich steeds verder uitslingerende rhythme gelijkt ook aan 't, door de natuurlijke groeikracht, subtiel zich verwindende, telkens weder plots wisslende geäderte in een versch - bloeiende, jong - sterke bloem. En van daar uit, en daar om heen, om dat netwerk heen, ranken zich en breiden zich weelderig verder de spontane verbeeldingen der werklijkheid, als de week - bollende, zacht - gekleurde, etherisch in de lucht omhooggebeurde blaadjes, bloeme - blaadjes, die elk van een magnifieke schoonheid zijn.’

In deze vierde editie verschijnt ‘Mathilde, een sonnettenkrans in vier boeken’ nu compleet, ‘zooals de schrijver, indien hij nog in leven was, zelf haar den druk zou hebben waardig gekeurd.’ Maar bovendien is hier een goede reproductie van een zeer mooi portret van Jacques Perk gegeven en heeft Veldheer zijn decoratief kunstvermogen van de allerbeste zijde doen zien. In weinig woorden: de drukpersen van Gaarlandt en Van Looy hebben een boek afgeleverd waarvan de vorm niet schrijnt met den inhoud, een schoone dichterziel in een dichterlijk-schoon lichaam.

Wanneer echter zal ons de Laura worden geop en baard, die dezen Petrarca bezielde?

Laatste Verzen van Guido Gezelle. - Amsterdam, L.J. Veen, 1901.

Nu eens met de bezieling der priesterlijke godsvrucht, dan weer haar ontleenend aan 'tgeen de buiten-natuur in alle seizoenen 't dichteroog biedt, soms uit het bezige leven, dan uit het bespiegelend zijn zangstof puttend, òf het Sint Jans vuur in vurig tempo bezingend, òf de De Slag van de Guldene Spooren doende opdaveren, zwaluwen en starren, musschen en neevlen, linde- en vlierboom, bloem en bladeren, zon en hemel, hun beweeg en kleuren afkijkend, ziedaar wat de ‘Laatste verzen’ van den West-Vlaamschen menestreel doen zien en hooren. Natuur- en hartbespieder, gevoels- en verstandsmensch beiden tegelijk is Guido Gezelle tevens beeldend zanger. Men ziet het bezongen object en hoort het klankschoon van de taal, waarin het zich uit.

[p. 18]

Gabriëlle, door Marie Marx-Koning. - Amsterdam, C.A.J. van Dishoeck, 1901.

De geheimzinnige E.S., schrijfster van het ontroerende werk ‘Stille Wegen’, uitgave van de Erven F. Bohn te Haarlem (1898), moet in zich voelen het verlangen, dat een gelukkig toeval haar in aanraking brenge met de wonder-teere sprookjes-weefster, de kloeke dichteres, en vlotte romancière, Marie Marx-Koning.

‘Eine schöne Menschenseele finden ist Gewinn’. Voor beide vrouwen zou het aanwinst zijn, elkaar te vinden. Een zoo opmerkelijke zielsverwantschap als tusschen deze

MARIE MARX-KONING

twee schrijfsters, behoort tot de hooge uitzonderingen. Beide dragen in zich een liefde-leven waarover zij sidderende handen schuttend uitstrekken, angstig dat haar hooge, reine sentimenten in botsing zullen komen met het laag-vloersche, nuchter beredder van het dagelijksch gedoe. In ‘Gabriëlle’ van Marie Marx-Koning en in ‘Stille Wegen’ van E.S., zijn eigen gewaarwordingen met eigen woorden vertolkt.

Een forsch-ontwikkeld en vernuftig taal-vermogen brengt er haar van-zelf toe, bij de weelde van zèlf-denken, van zèlf-waarnemen en zèlf-gevoelen geen armelijk leentjebuur te spelen, door gebruik te maken van pas-klare, banale, versleten uitdrukkingen.

In beide boeken klaagt een vrouwen-ziel, fèlbewogen, diep ontroerd door de raadselen van 't leven; angstig-bekommerd zijn beide, om de roerselen der menschelijke daden te onderkennen, waarheid en schijn te ziften.

Beide vrouwen striemen haren geest om te ontcijferen wat oogen haar niet laten lezen, wat monden haar niet openbaren. Hoe heftiger beider boezemstrijd, dès te inniger beider drang naar eenzaamheid, naar rust, naar ‘stilte die niet afknapt door geluiden’ naar de natuur, die zij beiden hartstochtelijk liefhebben.

Beiden zijn onverholen afkeerig van het knuslieverig doen van meisjes en vrouwen onder elkaar op kostscholen.

In beider brein een gestaag afmattend, denk-woelen. Beiden hebben het goede, het ideaal-schoone lief; beiden worden dikwijls bespot, miskend, uitgelachen of niet begrepen. In beiden de behoefte om lief-te-hebben, om goed-te-zijn, om te helpen, om te troosten; beiden komen herhaaldelijk onder de verdenking onverschillig, aanstellerig, zelfzuchtig, onhandig te zijn. Gepolitoerde gelegenheidszinnetjes, door menschen met conventie-sleur zoo makkelijk geuit, knijpen haar keel dicht, komen niet over haar schuwe lippen.

Voor beide vrouwen is het onbeschreven papier de magneet die haar trekt. In de eenzaamheid, of midden in den nacht, kriebelen zij talloos veel papiertjes vol. Zij schrijven verzen en prozastukken om volkomen naar waarheid haar stemmingen weer-te-geven. Beiden zijn mismoedig, verscheuren het geschrevene; schrijven opnieuw zoodra de verzoeking zich te laten gaan, te machtig wordt. ‘Gabriëlle’ en ‘Stille wegen’ hebben de overeenkomst geschreven te zijn door eer lijke, oprechte dúrfmenschen, door vrouwen, die zich wisten los-te-maken uit den omstrengelenden greep van maatschappelijke logens en huichelarij. Zou E.S. het bij haar ééne, kranige werk ‘Stille Wegen’ laten? Zoo iets is bijna niet denkbaar. Die vrouw heeft nog véél meer te zeggen. In haar eerste werk had E.S. zich - zooals Marie Marx-Koning het uitdrukt - ‘nog niet opgeheven in het Leven, zich zelf nog niet gevonden’. De auteur van ‘Gabriëlle’ heeft dit wèl, al zal zij dit, naar haar meening, eerst in het vervolg van haar boeienden roman openbaren.

Een vervolg waarnaar ons verlangen uitgaat.

PARVUS.

[p. 19]

Voor-Hal. Verzen van Carel Scharten. - Haarlem, Erven F. Bohn, 1901.

Wondere harptonen uit een wonder-mystischen boezem ruischend van wondere snaren. Nú in trillende woord - beving, dán in fijn klank - geril, steeds in breede symboliek - akkoorden. Een vervluchtigend taal-aroom uit verzen - bloemen wolkend en dauwend op ragfijne rhythmen, raaflend bij grove handraking als 'n webbe door machtige zwaarte.

Een Voor - Hal naar een Hal, imposant - staatlik en breedelik open op de bloesem - waranden der Zeeënwijde Dietsche Dicht - landouwen.

Taal - toover - geschitter in deez:

O Lente - uchtend, boe moet ik Uw klare
lichtheid en zoelte in dit vers bewaren?
O wijd - me - omvloeiende, vlied niet voort
uit me u te omhelzen verlangend woord!
O licht - vloed - vervulde, on - tastbare
door woorden dor, wil luw - vol varen
in hen, tot rhythmen zoel ze bewegend,
- als dofgroen geblaârte, in den avond door - regend,
tot glanzende en ruischende schemer - verrukking
wordt na zon - hettige dage - drukking -
O wil hen doorluwen tot lévende opvloeiing
nòg eens in dit vers van uw lichtende bloeiing,
Zóó vol wond're zoelheid, dat ik Uw wezen
Met mensch'lijke stem te beroeren vreeze.....

Verzen van Giza Ritschl. - Amsterdam, P.N. van Kampen & Zoon.

Uit de rijmregels van dit boekje murmelt een fontein van weedom, die in droomerigen stralenval neerdropt, en somwijlen een poëtisch geluid doet hooren. Men luistert naar de ver van haar moederland levende vrouw, die ‘de mooie hollandsche taal’ lief heeft gekregen, en wier visioenen uitgaan naar het rood, wit en groen der Hongaarsche Vlag nu haar levenslot haar gebracht heeft onder de kleuren van de Nederlandsche.

Hollandsche Bellettrie van den Dag. Kronieken van Charles M. van Deventer. - Haarlem, H.D. Tjeenk Willink & Zn., 1901.

Er kan niet te veel goeds van deze ‘Kronieken’ worden gezegd. De schrijver is zijn onderwerp, zijn stijl, zijn gedachten - veld, zijn critisch wapen meester. Hij doceert cierlijk, betoogt handig, en trekt vernuftig besluiten.

Hij geeft van de voorname jongeren der generatie van '80 een letterkundige ontleding, model van littéraire critiek: niet - weifelend, niet - duister, maar beslist en helder, schrander en scherpzinnig. Even frank als Busken Huet, in zijn trant, zijn eigen critisch betoog aanvangend, afrondend en besluitend, heeft hij op dezen minder scherpte en bijgevolg meer hart vóor. Een school - uitgaaf dezer Kronieken - hier en daar voor het doel bekort - zal het wonder der belangstelling verwekken in de littérair - stugge breinen onzer aankomende jongelingschap op onze instituten van M.O.

Verzen van Marie Marx - Koning. Met portret. - Amsterdam, C.A.J. van Dishoeck, 1901.

Verdwijn nu langzaam onder sneeuwen vachtjes
Gij dorp van dwazen, dorp van dorre zotjes,
Die graagjes knagen magre dagen - botjes;
Tevreden sjouwen sjoofle levens - vrachtjes;

Devootjes - doen voor zelfgemaakte godjes:
Fatsoen, positie, geld om kleeren - prachtjes.
Diep in mijn binnenst vind ik booze lachjes
Om àl hun doen... Om àl hun schijngenotjes.

Ach, werden maar die lachjes blanke vlokjes,
Vergevend wevend wijde liefde - deken
Zooals God neervlijt nu op huize - hokjes
Waarin ze nooit van hooge dingen spreken;
Waar groote laster gaat op fluister - sokjes
Tot lieve harten er van droefheid breken.

Dit satyrisch klinkdicht, waarin zoo kunstvol het menschonteerend en van innerlijke wanbeschaving tuigend tongesijfel van liefdelooze Christelijke dorpelingen wordt gesteld tegenover het sneeuwweefsel, blank, schuldeloos, betoovrend - rein, door God over het onrein menschendak gespreid - dit sonnet is een van de tien à twaalf meesterstukken (ik reken daartoe nog Zondagmorgen, Zomeravond, Wijl het moet, Oude Brieven, Badplaats, Armoede, Begeerte, Aarzeling), die het keurig gedoste bundeltje bevat. Bloemlezers zullen wèl doen direct aan dichteres en uitgever verlof te vragen, om deze pracht - lelie te lezen en over te planten in hun hof:

Laat schettren fel uw helle licht - trompet,
Gij nacht - verwinnaar! Stralen - majesteit!
Zie land en water siddrend neergespreid
In 't vonkend vuur dat uit uw wagen spet!
Zie 't alles wachten! Open, hémel - wijd
De wijde wereld, onder blinkend net
Van dauw! - Zóó wacht eens jongen Vorsten tred
Een blijde feeststad, tot zijn komst bereid.

Traag kroop de zware, zwarte winter - nacht:
Een log, lui beest, dat maar niet wijken wou.
Een wolkenvracht gedachten, dreigend grauw
Drong om mij heen... 'k Heb Zon, naar U gesmacht!
Mijn oogen, wijd in mijn beschreid gezicht,
Gaan gulzig drinken van uw glorie - licht.

[p. 20]

Edmond van Offel: Evert Larock. Eene Studie. - Antwerpen, De Vos en Van der Groen.

Een klein, cierlijk uitgevoerd met 'n houtsnêeportret getooid schriftuur; een laatste hulde door een poeet-schilder aan den Vlaamschen kunstgenoot, wiens openbare werkkring zich nauwlijks over een dozijn jaren mocht uitstrekken.

Voor 't oog van de Wereld, door Suze la Chapelle-Roobol. - Haarlem, Erven Loosjes.

MEVROUW La Chapelle-Roobol heeft een vlotten, prettigen verhaaltrant. Jammer, dat zij niet meer werk maakt van haar stijl. Die stijl heeft niets oorspronkelijks; de schrijfster schrijft wars van eigen vinding en pent er lustig op los. Beelden en vergelijkingen oud als de weg van Kralingen, zegswijzen banaal en tot den draad toe versleten zijn het materiaal dat zij bezigt, om rap en lenig haar verhaal in elkaar te knutselen. Het echtpaar Voornhof in ‘Voor 't oog van de Wereld’ ten tooneele gevoerd, zou men kunnen aanduiden als Roetzwart (de man, Alex de predikant) en Lelieblank (Martha, zijne wettige huisvrouw).

De personen opgevoerd in dezen ‘au courant de la plume’ geschreven roman, hebben het nog al eens met elkaar aan den stok. Zij zijn herhaaldelijk schier stikkend van drift en kokend van woede. Een handige truc der schrijfster, die den lezer echter bevredigt nòch voldoet, bestaat hierin dat de kemphanen au moment suprême recht - voor - zich - uit of ruggelings met starende blikken ‘de kamer verlaten’.

In moderne literatuur gaat het toch niet aan, om de moeilijkheden zóo, naar ouderwetsche opvatting te omzeilen of weg te moffelen.

Kostschoolmeisjes loopen weg en klappen de deur met nijdigen bons achter zich dicht, maar menschen, wier gemoedsleven zóó fel bewogen wordt als in dit verhaal van Suze la Chapelle - Roobol, moeten zich kordaat uitspreken en niet het ‘moment psychologique’ ontwijken door de kamer te verlaten.

De schrijfster van ‘Voor 't oog van de Wereld’ gaat niet met gesloten oogen en ooren door het leven. Zij ziet goed en hoort scherp. De in- en uitwendige kantjes ontgaan niet aan naar geoefend waarnemings-vermogen. Juist dáárom had zij de belangrijkheid van haar jongsten roman kunnen verhoogen wanneer zij haar personen in de gelegenheid had gesteld zich zonder eenig voorbehoud te geven, in lief en leed, in vreugde en smart.