De groene linde. Jaargang 2

[p. 61]

Boekennieuws.

Mannenwetten, roman in twee deelen van Gustaaf Vermeersch, - Bandversiering van Herman Teirlinck - Uitgegeven door C.A.J. Van Dishoeck te Bussum in het jaar MDCCCCV. - Prijs ingenaaid, 5,50 fr.; gebonden 8 fr.

Berta, een meisken van een jaar of achttien, is met haar moeder van Staden naar Brugge komen wonen en wint daar nu den kost met op 't kantkussen te werken. Met de Brugsche foore doet ze een vrijer op, Seppen. Ze wordt er door verleid en bevalt, onder schrikkelijk lijden, van een zoon. Seppen erkent wel zijn vaderschap, maar toont niet veel lust om te trouwen; op den doopdag ontstaat er ruzie tusschen Seppen's ouders en Berta's moeder en ze scheiden woedend van malkaar. Berta en heur moeder dragen een jaar of vijf lang den zwaren last van de opvoeding van 't ziekelijk kind - en dan, wordt het op zekeren dag door Seppen gestolen, Berta spant een proces in, verroert hemel en aarde; niets gekort: volgens de wet (de Mannenwet?) is 't kind het eigendom van den vader. Berta is radeloos van wanhoop en verdriet. De troost komt van ‘meneer den onderpastoor’:

- ‘Mijn kind! de menschen zijn machteloos om je wonden te genezen. Hij alleen, die ze geslagen heeft, kan dat. De wetten die door de menschen gemaakt zijn’ (de mannenwetten?) ‘gaan onder alle opzichten mank, doch Zijn wetten zijn ondoordringbaar en alles komt ons ten goede. Bidt opdat Hij je niet tot de wanhoop laat afdalen, en als je dan redeliker zijt vergeet dan niet dat vele wegen leiden naar Zijn doel en dat Hij je 't voedsel zal geven dat je kranke ziele behoeft. Als je kind zal groot zijn dan zal hij het onrecht inzien, en hij zal vrijelik naar jou komen, die zooveel voor hem geleden hebt, en geen menschelike wetten zullen hem kunnen weerhouden:

Nóg liepen de tranen uit Berta's oogen, doch reeds blonken ze door 'n vreemde ieverglans, als zag ze verre visioenen; nog zwoegde heftig heur borst, doch van binnen lei zich reeds de kalmte van een overgankelike hoop.’

Ik weet niet of Vermeersch katholiek is of liberaal of socialist. Een feit is het evenwel dat hij zichtbaar bemoeid is om aan den kristelijken godsdients de plaats te geven die hem toekomt en die hij in 't leven der

[p. 62]

Vlaamsche bevolking werkelijk inneemt. Dit blijkt uit het zooeven meegedeeld slot van zijn roman; dit blijkt uit de heele rol van den onderpastoor, de rol van een troostenden, raadgevenden, opbeurenden, liefdadigen priester; dit blijkt misschien ook uit karakter en gedrag van Berta, de hoofdheldin. Ik zeg: misschien. Want ik vrees dat sommige lezers op dit punt twijfelachtig het hoofd zullen schudden. Het geval is immers het volgende. Berta, is door geboorte en opvoeding eigenlijk een kind van den buiten; tot heur dertiende jaar woonde ze te Staden; sedert vijf jaar woont ze te Brugge, maar, onder het streng toezicht van heur moeder, blijft ze thuis en heeft weinig betrekkingen met de stad; ze gaat 's zondags naar de hoogmis, en, - wat stadsmenschen weinig doen - ze gaat naar de vespers; meer nog, ze gaat naar een klooster een retraite volgen; en al de wapens, waarmee ze de zonde in de gedaante van Seppen bevecht, zijn godsdienstige wapens - en tóch valt ze. Dit zal wellicht bij sommige lezers de volgende redeneering verwekken: ofwel was Berta werkelijk, innerlijk godsdienstig, en dan schijnt uit haar lot te blijken, dat geen godsdienstig verweer voor zonde kan behoeden; ofwel was heur godsdienstige doening maar gewoonheidsslenter, een kleed dat ze naar 't voorbeeld van moeder en van alle menschen zoo maar om het lijf droeg, maar dan wordt de kristelijke Vlaamsche bevolking gelasterd, want die is godsdienstig, niet uitwendig alleen, maar inwendig.

Gustaaf Vermeersch behoort tot de richting van Van-Nu-en-Straks en Vlaanderen. Hij heeft zich de taal en den trant van die richting eigen gemaakt en die ten dienst gesteld van een oorspronkelijk talent dat vrij wel zijn, tot nogtoe moeilijk bepaalbare, eigenheid handhaaft naast de speelsch-zwierige reusachtigheid van Streuvels en de stemmingsteere, overfijne voornaamheid van Teirlinck. Vermeersch heeft voorzeker een scherpen, persoonlijken kijk op de dingen rondom hem. Doch het komt me voor alsof hij de knepen nog niet volledig meester was om zijn zieningen zichtbaar te maken voor anderen. Hij geeft er zich mogelijk nog geen rekenschap van dat het niet voldoende is, of liever dat het verloren gewerkt is, al de deelen van een huis achtereenvolgens op te sommen en door een paar hoedanigsheidswoorden te kenschetsen, om dat huis-op-zijn-geheel beeldelijk te komen doen staan voor het oog van den lezer. Een dichter die wil dringen in het gebied van den schilder, mag niet uit het oog verliezen dat de middelen waarover hij beschikt geheel andere zijn dan die van den schilder, dat hij beschikt over woorden die op malkaar volgen in den tijd terwijl de schilder beschikt over lijnen en kleuren die nevens malkaar liggen in

[p. 63]

de ruimte, en dat het bijgevolg voor hem steeds een stout bestaan is zich met zijn ongeëvenredigde middelen te wagen aan voorwerpen die van natuurwege dienen behandeld te worden door zijn kollega-met-hetpenseel. Doch hierop wil ik thans niet aandringen. Wat echter ontegensprekelijk een gebrek is in zijn roman, is het overdadig inlasschen van beschrijvingen die niet organisch opgenomen zijn door het geheel, en die in dat geheel niet kùnnen opgenomen worden, omdat zij z'n organisme zouden storen. Ze zijn doelloos, 't zijn parasieten.

Gedreven door natuurlijke neiging of misbruik makend van het gemak waarmee hij het doet of onder den dwang van die beide krachten tegelijk, zet zich Vermeersch aan 't beschrijven van alles wat hem daartoe 'n gunstige kans biedt: hoeken en kanten van Brugge bij maan-en bij zon, bij morgen- en noen- en avondbelichting, bij goed weer en slecht weer; kantwerksters in alle houdingen, zittend en staand en gaand, zwijgend en koffie-pratend en vooral kijvend; de kantkussens zelf, en de patronen en de blommen en de spelden en al wat tot den stiel behoort. Ik beweer niet dat het niet juist opgemerkt is of niet raak verwoord, maar veel van die beschrijvingen zijn geheel of ten deele ondoelmatig, staan buiten het logische plan, hebben weinig of geen betrekking met de wezenlijke kern. Ze zijn er zoo onnoodig en zoo te-veel als een derde arm, hoe volmaakt op-zich-zelf ook, voor den mensch. Daar is b.v. het tweede hoofdstuk van het 1^e deel, waarin de gang van de werksters naar de koopvrouw verhaald wordt, dat met den roman: ‘Mannenwetten,’ geen uitstaans heeft en zonder letsel achterwege kon blijven. Of is Vermeersch mischien bezweken voor de bekoring om de kantwerksterswereld, die hij in Klosjes, Klosjes (zie Vlaanderen) al eens met zooveel geluk had beschreven, nu eens in al haar volledigheid af te handelen?

Men ga nu, om Gods wil, niet denken dat ik dit boek opzettelijk wil bedillen en kleineeren. Indien het geen merkwaardig werk was, zou ik zooveel inkt niet willen verspillen, om er de gebreken van aan te toonen. Het is 'n boek vol, weliswaar onverkwikkelijke, pijndoende, wellicht eenzijdige, maar toch ware, goed-geziene en goed-geteekende werkelijkheid, een boek met goede bedoelingen en wijze levens lessen, 'n boek dat eer doet aan de jonge kunst van Vlaanderen en van Vermeersch nog veel schoons laat verwachten.

J.D.C.

Oud en Nieuw. - Keus van Nederl. Leesstukken door Joris Delaere, leeraar aan de Normaalschool te Thorhout.

Deze bloemlezing van den heer Joris Delaere, verdient heel zeker den

[p. 64]

luiden welkom waarmede ze in de onderwijswereld werd onthaald. Vooruit en vooral laat het gebruik van die bloemlezing een ruime, breede vrijheid aan den leeraar, in zake keus en methode. Vervolgens zijn al de stukken door den band goed gekozen, en beantwoorden ten volle aan het pedadogisch doel dat hun keus verwekte. Hier en daar vraagt men zich wel eens af, met welke bedoeling een of ander nummer (zie bvb. n^rs 28, 40, 65) werd opgenomen; maar die kleine vlekjes zijn ruimschoots vergoed door de weelderige keur van schoonheden uit Gezelle, De Mont, Cuppens, Vanhaute, Van Langendonck, Rodenbach, Streuvels, Verriest, Dostel, De Clercq enz., om maar van de jongere kunst te spreken, die in het boek ruimschoots vertegenwoordigd staat.

Dit eerste deel, van een werk waarvan de voortzetting heel zeker vol verwachting wordt te gemoet gezien, behelst alleen verhalen en beschrijvingen. De volgende deelen die dus hoogere lyriek en hooger proza moeten omvatten, zullen een smaakvoller en vollediger keus nog toelaten, uit het werk van hen die tot nog toe al te zeer uit en buiten ons Katholiek onderwijs gebleven zijn.

A.B.

Licht en Leven, gedichten van L. Adriaensen S.J.A. Siffer, Gent, 1905.

Hierover schrijft A.D.M. in Biekorf:

Het opschrift van L. Adriaensen's verzenbundel diende te zijn ‘mengelingen.’ Dit boek bevat immers eene verzameling gedichten van allen aard en trant zorgvuldig bewaard en opgesloten sedert een aantal jaren en eindelijk geboekt en uitgegeven. Fraaie kinderlegenden, romantieke beschouwingen, min of meer welgelukte omwerkingen van uitheemsche proza- of dichtwerken, schoone helklinkende Kempische liederen, eenige diepgedachte bespiegelingen, vertrouwelijke aanroepingen tot God en Onze Lieve Vrouwe, zelfs hier en daar moderne zinnebeeldige zielsvertolkingen en tot slot twee drie gelegenheidsstukjes. ‘Licht en Leven’ zijn nochtans te vinden in de verzen die doorgaans licht en levendig van trant en niet zelden kloek van spieren en rijk van klanken.

Leuven. - Drukkerij Bomans en Vanbrusselen, Parijsstraat, 8r.