De groene linde. Jaargang 1

[p. 142]

Kempiese schetsen.

I.
Baas Klits.

Op de vesting waar hoge bomen boven zwarte grachten uitsteken, werd hij geboren, leefde daar en gaf er den Heer zijn ziel.

Bij zijn achtbare familie heette hij Pier Knorremans; maar voor gewone mensen ‘Klits’; voor volwassen jongens ‘Klits, Klets’; voor kwájongens ‘Klits, Klets, Klats’; voor guiten, deugnieten, gekscheerders en zatlappen ‘Klits, Klats, Klaats’.

Pier hield er dus een aantal welklinkende namen op na, maar tegen wil en dank, en peter en meter waren bij al dit dopen en herdopen niet aanwezig geweest.

Hij had ze ten geschenke gekregen van zijn dorpsgenoten waarbij Pier geboekt stond als een lastig man.

Immer dwaalde hij heel alleen 't dorp rond, vluchtte de mensen, die hem steeds den oorlog verklaarden en die zijn bloed - dat moest zwart bloed zijn - aan 't koken brachten.

Pier was als een razende hond voor ieder menselijk wezen dat in 't rustig vlekje op kleine benen liep.

Nauweliks was hij buiten zijn deur of hij lag overhoop met ieder, die in 't bereik zijner ogen kwam. Maar dat waren me ook ogen! Wat zagen z'er scheel en boosaardig

[p. 143]

uit; wat konden ze fonkelen onder dik-behaarde wenkbrauwen en over een bouwvalligen bril, die hing op een neus als een notendop en waarvan de beroeste benen achter de oorlappen haakten.

Die vlammende ogen lagen diep verborgen in een mager, benig gelaat. Op kaken en wangen groeide geelrood borstelig haar als stoppels, die in Augustus op een afgemaaid korenveld droevig in de lucht staan te staren. ‘'t Zijn allemaal levenmakers, zatlappen, leeglopers, mensenplagers,’ zei Pier als hij over zijn medeburgers sprak. ‘Dat ze naar de maan lopen; ik kan ze zien noch luchten; ze moeten van mij hun fikken afhouden.’

Zijn zusters dachten en praatten even als hij.

‘De wereld gaat om zeep’ meende Trien, ‘van dansen en toilet maken hebben ze den mond vol; dat kan zo niet blijven duren’.

‘Laat ons maar achter de kachel blijven zitten, dan haalt men zich ook niets op den hals’ haakte Floor er aan.

‘Ja’ zei Pier, ‘ze hebben me straks toen ik naar de tuin om groenten ging, weer uitgejouwd!... Die bengels toch!... Ik zal ze... Ze zijn opgevoed als bosuilen. Daar moet een einde aan komen; ik zal er nog een de benen kapot slaan.’

Waarom gevoelde dan Pier zoo'n haat tegen zijn medeburgers! Kwam het dat hij bezitter was van zoveel titels?

Knorremans' zusters hielden herberg.

Daags na de kermis kwamen ‘Nol uit de Koel’ en ‘Jefke Pauw’ 's morgens omstreeks zeven uur, door een heten nadorst gedreven, bij Pier al soezend en waggelend binnen gestrompeld en vroegen ieder een pot bier.

Daar de zusters ten kerke gegaan waren was Pier ‘huisbewaarder’ en moest, ofschoon met tegenzin, zelf de klanten bedienen.

[p. 144]

Hij kwam al knorrende met twee pinten voor den dag.

Nol proefde, trok een apengezicht, smeet glas en bier over de witgeschuurde tafel en morde: ‘d'es Klits van gisteren!’

‘Wat,... waat... Klits van gisteren?’ gromde Pier en hij klapte zijn vijf vingers op Nol's tronie; ‘Is m'n bier klits, dan is dit klets!’

‘En dat klats’ schreeuwde Jefke Pauw.

‘En dees moppen ‘klaats’ huilde ‘Nol uit de Koel’ en Pier rolde hals over kop de bezemstelen omhoog de tafel onder, terwijl de twee ander 'm smeerden.

Die gebeurtenis ging 't dorp rond.

Twee gendarmen, 't geweer met 'n koperen knop erop over de schouder en 't kaasmes op den naad der broek, gingen heldhaftig een onderzoek instellen en de zaak kwam eerlang voor den vrederechter.

Deze rechtsgeleerde, 't heilig gelegenheidsgewaad om 't lijf, ondervroeg de plichtigen.

‘Jefke is een ‘gepatenteerde’ zatlap, Mijnheer de ‘Zuus’, sprak Pier, voor 't groene laken met zijn pet spelend. Hij heeft me in m'n eer gekrenkt door te beweren dat ik ‘klitsbier’ verkoop. Dat mocht ik toch van zo 'n mager haan niet laten zeggen.’

‘Bedaar, Knorremans, gij zijt hier niet achter de schenkbank’ sprak de statige rechter streng.

‘Maar ervoor’ zei iemand onder het nieuwsgierig publiek.

Er werd gelachen en de deurwaarder moest tot stilte vermanen.

Jefke Pauw was aan 't woord. ‘Die oude knorpot, Mijnheer Zuus, heeft de handen naar mij durven uitsteken toen ik hem maar een onnozel woordje zei; dat kon noch mocht ik verdragen en ik heb hem mijn vijf geboden op zijn cijferplaat geplakt dat de groote wijzer op zes-en-dertig sprong’.

‘Ge hadt maar niet moeten beginnen, dugrinsijzer.’

[p. 145]

‘Nol uit de Koel’ was beschaamd. Hij zweeg dat hij zweette. Z'n moeder had hem erg bekeven ‘dat was nog nooit in de familie voorgevallen, op het bankske te moeten zitten.’

De rechter vroeg het ‘avies’ van den burgemeester, die naast hem de rol van openbaar ministerie al sluimerend uitoefende.

‘Laat dat zoo maar, Zuus, 't zijn kermis-fratsen.’

En de man der wet was dien dag goed geluimd - gisteren had hij veel wild geschoten - liet het zo, knikte en velde het vonnis over de drie zondaars.

‘Aangezien Pier Knorremans in deze gemeente, en zelfs wijd en zijd bekend is als een kittelachtig en onverdraagzaam mens en hij bijgevolg naar verdiensten behandeld werd;

Aangezien ongetwijfeld, daags na 'n kermis veel klits- en kletsbier in alle herbergen van 't dorp te koelen staat;

Aangezien Arnold en Jozef 's morgens rustige burgers zijn;

Aangezien dit; aangezien dat.... Spreek ik allen vrij.

Maar past op, dat gij hier niet meer verschijnt, want dan zal ik u door de gevangenisdeur duwen!’

Zij kwamen er goedkoop van af; doch bij Pier was dit ‘goed afkomen’ slechts schijnbaar, want door dit voorval werd en bleef hij gedoopt met lieve naampjes.

Dit zou hem 't hart breken en een nagel voor zijn doodskist worden.

Sindsdien maakten de onschuldige woordjes ‘klits en klets’ een bloedschokkenden indruk op hem; onophoudelik kraaiden z' in zijn ooren en dat martelend kraaien vervolgde hem overal!

Kwaadwillende wezens, die dat wisten - en allemaal wisten ze het - herinnerden hem zijn ‘klits bier’ riepen hem

[p. 146]

achterna met de tergende bijnamen van ‘klits, klets’ en maakten van zijn korten voornaam ‘Pier’ 't ratelende: ‘Pirrr, Pirrrr.’ En zoo kwam het dat Pier onmogelik met iemand gemoedelik kon leven,

Gooide een voerman een te harden ‘klits, klets’ uit zijn zweep, Pier vond terstond dat die boerenkinkel hem een deel zijner toenamen naar het hoofd slingerde en dan was 't kermis.

Het klein gespuis was er vooral op uit Pier te ‘judassen.’ Dat kwam na school voor Pier zijn woning al klitsende en kletsende doorgestoeid en dan begon een leventje.

Pier schoot de sarrende en vluchtende bengels achterna; doch dit volkje bewoog zich op sneller benen.

Die van 't college onderscheidden zich vooral in dit torten en plagen; die waren ‘haantje vooraantje’ in kluchtige tooneeltjes die elk jaar in 't begin van Oktober op de bewuste vesting afgespeeld werden.

De groentjes, die het inzicht hadden vaders broeken op de beïnkte banken van 't college te verslijten, werden plechtig den dag zelf hunner intrede voorbij Knorremans woning geleid.

‘Jaag die mussen daar eens weg’ riep dan heimelik bij gepasten stond een oude of een versaangekomen makker.

‘Pirr! Pirrr! Pirrrrr!’ klonk het schril door de geelgebladerde bomen der eenzame vesting.

Gelijk een spin, die wild toeschiet op een armzalig vliegje, zo even in haar net verward, sprong Knorremans uit zijn schuilplaats, zwaaiende met al wat hij in handen kreeg: riek, gaffel, pook, bezem; en daarmede kreeg de eerste de beste - 't was altijd een nieuwe - hete plekken geslagen op zijn krimpend lichaam.

De bewaker van het College moest dit geschil slechten, maar dan volgde een schandalige kibbelpartij die gans de buurte bijeen tromde.

Pier hield voet bij stuk en overlaadde iedereen met hoogen langdravende dreigementen en verbeelde stokslagen.

[p. 147]

De verbaasde ‘surveillant’ - meestal een pas gebakken - dacht een dwaze voor te hebben en trachtte dan Knorremans te bedaren - of tegenover een kwaadgeestig man te staan en dan sprak hij van ‘ongehoorde feiten’ van ‘onbeschoft mens’ van ‘wet en recht’ hetgeen Pier nog meer deed huilen en sneller zwaaien; en de snaken, die het vuurtje hadden aangestoken, joegen nog altijd - in 't geniep lachende - troepen halstarrige vogels uit de goud-bruine bomen-kruinen. Eindelik moesten de zusters, Trien en Floor hun verstoorden broeder het huis binnentronen.

Tot zelfs in zijn eigen huis, in de herberg zijner eerbiedwaardige zusters, waar hij 's avonds een aarden pijpje van plaatselik maaksel doórrookte, kwam de boosheid der mensen hem tergen.

Rikske en Jentje spraken eens over weer en wind bij Pier.

‘A propoe’ zei Rikske, die schoenmaker van ambacht was, ‘ik kan van avond lekker smullen. Een fijn soupeetje! Ik heb te mijnent in den tuin tien vogels geschoten en hadden de kinderen op straat niet ‘Pirrr’ geschreeuwd, ik had er een hele boel.’

Pier fronst de wenkbrauwen.

‘Van tuin gesproken’ liet Jentje volgen ‘ik heb dit jaar mooie aardappelen, als knollen.’ Jentje vormt met zijn lange vingers een grote o.

Pier blaast!... knol was nog een dier woorden die hem erg op de zenuwen werkten.

‘De aardappels,’ hernam Rikske ‘zijn duur en de varkens goedkoop. 't Mijne heb ik verkocht, want het was 'n vervelend beest, het ‘knorde’ zonder ophouden.’

Knorremans wiegelde op zijn stoel alsof hem spelden in de benen staken.

Jentje en Rikske dronken hun pint leeg en keerden huiswaarts.

't Was tijd, er had een bloedig gevecht kunnen geleverd worden.

[p. 148]

Dergelijke snuisterijen werden vele avonden Pier heimelik thuis gedaan.

Hij zou er van sterven, dageliks kreeg hij 't op de zenuwen; hij werd bleek, vermagerde.

Dikke rimpels vergroofden zijn gelaatstrekken.

't Was blijkbaar, dat een geheime ziekte - zoo geheim als hij zelf - hem in 't lijf zat.

Hij voelde zich mat en slaperig, legde zich te bed hele uren, lange dagen. Werd hij wakker dan knipperden zijn ogen alsof ze het daglicht niet meer verdragen konden.

Soms ontwaakte hij verschrikt... dan dwaalde voor zijn dromenden geest een spook met 'n klitsende en kletsende zweep.

Een koortsige angst greep hem bij de keel, zijn boezem hijgde en zwoegde; hij sprong dan overeind op zijn bed, spitste de oren als een schuw haas en hield zijn adem in.

Toch kwam er niets... Soms smeet hij de lakens weg, balde de vuisten en spande zijn witkwijnende ogen wijd open.

Zijn zusters, aan wie hij zijn dromen vertelde, moesten voor zijn genoegen de vesting opgaan om de schavuiten die ‘mussen’ uit de bomen joegen en paarden ‘klatsoerden’ te achtervolgen en oorvijgen te geven.

Een benauwd zweet parelde op zijn geel voorhoofd....

‘Broer, drink nog 'ns uit het fleske van den doktoor’ zei Trien zacht ‘dat zal u verfrissen, dat zal u goed doen.... toe broer...’

‘Weg... met uw lommel’ antwoordde Pier bars, de ogen weer toenijpend.

Het zou niet lang meer met hem duren en de zusters ontboden een priester bij zijn ziekbed.

De komst van den paster trof hem... Een rekken en een krimpen deed het bed akelig kraken.

Het laatste oogenblik van zijn bestaan rees angstvol voor zijn ogen... zijn borst ging snel op en neer...

[p. 149]

Tot het bewustzijn teruggekeerd, legde Pier met snikkende stem de belijdenis af zijner zonden.

De biechtvader sprak hem troostvolle woorden toe, die de zieke maar half scheen te horen. Na een wijl vervolgde de priester: ‘Kwam het er op aan,... zoudt ge ook met moed sterven?’

Geen antwoord!... een doffen zucht... Nog eens herhaalde de herder: ‘Kwam het er op aan?...’

Ditmaal merkte de zuster op: ‘Och, Heer Pastoor, hij hoort het al niet meer.’

Rechtop vloog Pier en snauwde zijne zuster toe: ‘Du ezel, moet ik niet!...’ Roerloos viel hij neder... de veer van Pier's binnenwerk was knak doorgesprongen. Van de plagerij zijner medeburgers was hij voor altoos verlost.

De schrijnwerker kwam den volgenden dag met de doodkist en wilde er Pier zachtjes inleggen.

Doch de hoge rug belette het toemaken, en de man kwaad en ontevreden, gromde: ‘Na zijn dood is Knorremans nog even dwars, nog dezelfde stijfkop.’

Jaak Boonen.