Groot Nederland. Jaargang 20

Literatuur

Uit Sowjet Rusland door Henriëtte Roland Holst. Brusse's Uitgev. Mpij. Rotterdam, z.j. (1921).

Van dit ontroerende boekje door Henriette Roland Holst na haar terugkeer uit Rusland geschreven, is wel het allermooiste de innige, trillende menschelijkheid, waarin zij de zoo verscheidene indrukken van haar reis ontving en waaruit zij hen weergeeft, argeloos en open. Men vindt geen directe propoganda in dit werkje, noch eenig tactisch revolutionnaire voorstelling of beredeneering van feiten en toestanden, noch achterhoudendheid, noch sectarische heftigheid, en zoo is het niet in te zien, waarom niet ieder van dit kleine geschrift houden zou, als van een anderen ontroerenden zang van deze dichteres, die haar leven lang

[p. 755]

van edeler menschelijkheid droomde en nooit daarvan de verwerkelijking vond. Ook niet, helaas, in Sowjet Rusland, waar toch, hier en daar, op enkele momenten en plaatsen, de werkelijkheid aan haar droom van zachtheid en aloverschijnende menschenliefde zeer nabij kwam.... En zij zocht dit overal en het was eigenlijk alleen wat zij zocht en begeerde: een staatswezen, dat goed zou zijn voor allen, maar toch 't meest voor de armen en kleinen, een wijde, milde ouderlijke zorg, zonder omslag van vormen en chicanes, vol begrip van het oneindig verbijzonderde leven en toch vast schematisch, opdat de orde gehandhaafd blijve.

Dit wil zij in en door het communisme, en in Rusland vond zij het inderdaad, zij 't sporadisch en uiterst broos. De sterke zorg voor de kinderen vond zij er, den moedigen wil zich te geven voor een betere wereld, het jeugdig enthousiasme, eenvoud bij daadkracht.... maar ook wat al dit goede reeds met ondergang bedreigt: het gulzig egoisme van den enkeling, de kanker der bureaucratie, omkooperij, sleur, hardheid en vooral de onmacht om genoeg te doen en tengevolge daarvan verwaarloozing op allerlei gebied, anarchie en despotisme onafscheidelijk verbonden, gebrek, ellende en levenswanhoop, terwijl reeds hier en daar het oude slechte leven zijn schandelijke vormen herneemt....

‘Geestdriftig gestemd.... keer ik niet terug. Het heroische avontuur der wereldrevolutie eischt te veel bloed en tranen, zijn wegen en zijn verloop zijn te tragisch, zijn blij-einde verschemert te ver weg.... om den mensch, die de jaren zijner jeugd achter zich heeft gelaten, nog tot “geestdriftigheid” te kunnen vervoeren.

Niet geestdrift zoozeer leerde ik in Rusland, als wel geduldige standvastigheid. In de nederlaag, in de reeks van nederlagen, vast te houden het vertrouwen in de eindelijke overwinning, het wrange van teleurstelling en ontgoocheling te verdragen met een ongeschokt gemoed; door het op- en neervloeden van den strijd te gaan rustig als een, dien de goden een heerlijk geheim hebben toevertrouwd: dit is de gemoedsgesteldheid - leerde ik daarginds - die het communisme van zijn belijders eischt en waartoe het ze opvoedt.’ Sprak niet aldus in alle tijden de geloovige van zijn vertrouwen op God en in een beter leven hiernamaals? Het hiernamaals is nu naar de aarde verplaatst. Is het daarom meer nabij en minder een schoone waan?

F.C.

Mensch? door J.M. Hondius. Van Munsters Uitgeversmpij. Amsterdam, z.j. (1921).

Van ‘schoone wanen’ gesproken.... In een ‘Opmerking vooraf’ zegt de schrijver, dat deze, zijn Mensch is zoo ‘als er zoovelen zijn in het Europa van nu,’ en men kan enkel hartelijk hopen, dat 't niet waar is. Eerst scheen het of deze Mensch een Hamlet zou zijn, wien zelfbewustheid en denken alle dadenleven onmogelijk en over 't geheel de wereld onbewoonbaar maken. Maar zoo erg is 't gelukkig niet. Vooral aangemoedigd door Lao Tze, dien te vermaarden chinees, wil deze Mensch weer worden als de koeien, die zich met niets bemoeien. Natuurlijk wil hij liefde zonder ‘lijfsverlangen,’ als wijlen Frederik Van Eeden gezegd heeft, maar hij wenscht zelfs het denken uit te schakelen en is doodongelukkig, als dat blijkt niet te kunnen. Hij wil worden even onbewust en gelukkig

[p. 756]

(deze laatste qualificatie blijve voor zijn rekening) als een dier of zelfs een plant en meent naievelijk dit doel nog vóór (en niet door) zijn dood te kunnen bereiken. Daarom wil hij eerst niet meer schilderen, dan niet meer schrijven, weldra niet meer praten. Als de heer Hondius hem daarin navolgt, zal zijn oeuvre gemakkelijk te overzien zijn. Of de schrijver en schepper van dezen vraagteekenmensch inderdaad iets ziet en voelt van de ‘wonderen’ waar hij van gewaagt, valt niet uit te maken. Hij maakt ze ons in elk geval niet waar en Lao Tze en Van Suchtelen en Van Eeden en zulke anderen schijnen in deze creatie nog meer dan gepast mee te doen. Het eenige duidelijke is, dat de schrijver nog volstrekt niet weet wat hij wil, ofschoon hij blijkbaar iets wil, dat tegelijk hooger leven en versterving zijn zou. Ach, de droom van een communistische samenleving is misschien niet minder dwaas. Het komt er maar op aan wat zoo iets van den droomer zelf maakt.

F.C.

Guilliam Ogier. De Gulsigheidt. Herdrukt, ingeleid en aangeteekend door Dr. Willem van Eeghem en versíerd met houtsneden door Henri van Straten. Voor de seven sinjoren uitgegeven door ‘De Sikkel’ te Antwerpen en ook verkrijgbaar bij van Loghem, Slaterus en Visser te Arnhem, 1921.

De belichaming van deze lange zeelt aankondigingen is een bijzonder smakelijke, ja sappige philologische liefhebber-uitgave van een Vlaamsche klucht uit de eerste helft der 14e eeuw. De ‘aanteekenaar’, Dr. Willem van Eeghem, noemt den dichter van het zotte geval ‘onzen heel zeker meest eigenaardig-Vlaamschen tooneelschrîver,’ en - deze qualificatie naar vele zijden vele ruimte latende - ware het onheusch Dr. van Eeghem tegen te spreken, vooral nu zijn ijver en geestdrift deze uitgave mogelijk maakten, waarvan druk en formaat zoo keurig en aantrekkelijk royaal, en welks houtsneden zoo geestig zijn. Of tenslotte zulk een boekje belangrijker is voor de litteratuur of voor de historie, is niet gemakkelijk te zeggen, waar men voor deze beide ook litteratuur-historie zetten kan en ze dan samen heeft. Dat er in dezen ouden Vlaam, gelijk in zoovelen oude Hollanders, realistische zin stak, is onmiskenbaar, evenmin als men zijn ‘tooneelbloed’ miskennen kan, al lijkt het alles nog maar in primitieven staat aanwezig.... juist zooals bij het volk zelf, dat, naar bericht van den dichter, dit tooneelwerk zeer en langdurig heeft genoten.... Voor ons schijnt toch wel het voornaamste dat er dit aardig schriftuur van kwam.

F.C.