Groot Nederland. Jaargang 20

[p. 220]

De lieve wereld.
Koele beschouwingen over een warme zaak.

Ik herinner mij een gesprek, jaren geleden, vóór den oorlog, met een meneer, een Belg, die vriend noch vijand van mij was. Het ging over de Vlaamsche zaak, over het voor en tegen, over zoogenoemde Franskiljons en Flaminganten, en dies meer. Hij was noch 't een noch 't ander; hij stond er objectief en vrijwel onverschillig tegenover; maar, na heel wat heen en weer gepraat en, om aan het gesprek, dat hem begon te vervelen, een eind te maken, vatte hij zijn meening in deze lapidaire woorden samen:

- De Franskiljons, dat zijn de heeren; en de Flaminganten zijn de boeren!

Ik heb daar dikwijls aan gedacht, de laatste tijden. Inderdaad, de verhoudingen in België gaan zich met den dag scherper afteekenen. De steden, op een enkele, groote uitzondering als Antwerpen na, - zijn overwegend Franschgezind en schijnen het steeds meer te worden; het platteland wordt hoe langer hoe Vlaamschgezinder. Men kan zich, in afzienbaar verschiet, aan een scherpen, hevigen strijd verwachten; een strijd die het beperkte doel van Fransch-of-Vlaamsch-gezind zijn verre zal overschrijden; een strijd, die de strijders onweerstaanbaar mee zal sleepen in de internationale arena, waar de groote heeren de lakens uitdeelen en waar de kleine nog al eens onder den voet worden geloopen.

* _* *

Ik vraag mij dikwijls af, of de lieve wereld, zooals die thans reilt en zeilt, nog wel het redden waard is; en of het niet beter zou zijn als het gansche menschdom maar verdween om plaats te maken voor iets anders. Ik weet dat dit zuiver nihilisme is, maar ik kan 't niet helpen; het dringt zich aan mij op. Onlangs werd mij gevraagd of ik wou deel uitmaken van een comité tot bestrijding van de vivisectie. Natuurlijk wou ik dat. Ik stelde zelfs voor om de bakens te verzetten en de vivisectie nu eens toe te passen op een zeker soort van menschen,

[p. 221]

met het doel de kwalen van de dieren te genezen. Zonder de minste moeite, zou men overvloedig veel materiaal kunnen vinden, - menschenmateriaal, zoo heeft men het ons immers tijdens den oorlog leeren noemen, - waaraan de wereld heel wat minder zou verliezen dan aan een onschuldig konijn of aan een lieven, trouwen hond. B.v. om er slechts enkele te noemen: Landru, de ex-Keizer en zijn zoontje, Ludendorf met zijn staf, de O.W. ers en de naaktloopende luxe-vrouwen, een schep ministers, diplomaten en politiekers uit diverse landen enz. enz. à l'infini. Maar, in afwachting daarvan, en om op mijn onderwerp terug te komen, de strijd tusschen de zoogenaamde ‘heeren’ en ‘boeren’, die zich in België en meer speciaal in Vlaanderen voorbereidt, zal misschien nog wel eenige belangstelling waard zijn.

* _* *

Ik geloof niet, zooals velen beweren, dat het conflict door den oorlog zoozeer is verscherpt. Reeds vóór 1914 had de vroegere, begrensde Vlaamsche taalstrijd een breeder, nationalistisch karakter aangenomen. Het zaad was uitgestrooid en zou tot rijpheid gedijen met of zonder oorlog. Alleen hebben de oorlog - de eindelooze loopgraven-oorlog en de krijgsgevangenschap met hun gedwongen opeenhooping van individuën, de ontwikkeling van het proces waarschijnlijk bespoedigd.

Eigenaardig is het, dat het conflict zich slechts eenzijdig heeft ontwikkeld. De Vlaamsche gedachte heeft een fondamenteele wijziging ondergaan; het Franskiljonisme is stationair gebleven, verstard in aanbidding voor Frankrijk, weinig of geen toegankelijkheid toonend voor het goede en rechtmatige in de Vlaamsche Beweging. Die verstardheid belet den Franskiljons dan ook de toenemende ontwikkeling bij de tegenpartij waar te nemen. Wat echter bij de twee partijen onveranderd bleef, is 't volgende:

Men schijnt nog maar steeds voor geen zuiver Flamingant te kunnen gelden, als men, naast zijn liefde voor Vlaanderen, ook geen haat en minachting tegen Frankrijk koestert; en omgekeerd lijkt het niet mogelijk als Franskiljon heel veel voor Frankrijk te voelen, zonder daarbij een flinke dosis smaad voor Vlaanderen in het Vlaamsch over te hebben. Vlaanderen hartstochtelijk liefhebben en meteen Frankrijk waardeeren en bewonderen; dol zijn op Frankrijk en tegelijkertijd eerbied en liefde voelen voor Vlaanderen en het Vlaamsch,

[p. 222]

dat schijnen (natuurlijk in algemeenen zin gesproken, want er bestaan uitzonderingen) vooralsnog twee onmogelijkheden te zijn. Verhaeren's edel en grootmoedig ‘Admirez-vous les uns les autres!’ heeft bij ons geen weerklonk mogen vinden.

Het is een dubbele vergissing. De Vlaamsche zaak wordt niet gediend door dat schelden op Frankrijk, evenmin als de Fransche wordt bevorderd door minachting voor het Vlaamsch. Niet alleen waardiger, maar ook veel krachtiger zouden beide partijen staan, wanneer zij met nobel gebaar het goede in elkander erkenden en waardeerden. Sommigen doen het, maar hoe weinig!

* _* *

Vroeger was men een goed gangbaar Vlaamsch-gezinde, wanneer men trouw de Vlaamsche taalcongressen bijwoonde, wanneer men brallend meezong van den Leeuw die niet getemd kon worden of van de Leeuwen die dansen (wel grappig die dansende Leeuwen!) en aldus zingend in den stoet meeliep achter de mooie, wapperende Vlaamsche vlag met zwarten leeuw op gouden veld.

Ook nu ‘doen’ dergelijke optochten het nog wel; maar, naast dat uiterlijk en uitbundig vertoon, heeft het Vlaamsche gevoel oneindig veel gewonnen in breedte en diepte. Er is iets doorgedrongen tot de groote, Vlaamsche menigte van het plattelandsche volk, een bij sommigen nog obscuur, bij velen reeds zeer klaar bewustzijn van hun nationale zelfstandigheid en waardigheid. Het heeft, geloof ik, zijn stuwkracht gekregen door de intellectueele proletariërs van te lande. De hoofdonderwijzer, de pastoor-deken, de notaris, de ontvanger van het dorp zullen misschien Franskiljon zijn of onverschillig staan tegenover de Vlaamsche zaak; maar de hulponderwijzer is bewust Vlaamschgezind, de onderpastoor is bewust Vlaamschgezind, de kantoorbediende is Vlaamschgezind. Die komen, meer dan hun overheden, in directe aanraking met de boeren, de werklui, de minderen; en van hen, druppelsgewijze, gaat de invloed uit.

* _* *

Van hen en van de drukpers.

Vroeger las de Vlaamsche landman geen couranten. Er waren er geene tot zijn beschikking, of wat er ook al kwam bleef zóó laag bij den grond, of was zóó onbeduidend en zóó kleurloos, dat er in 't geheel geen kracht noch invloed van kon uitgaan. Nu is er wel geen

[p. 223]

plattelandsbewoner van het verst-afgelegen gehucht meer, die niet zijn week- of- dagblaadje leest. Bijna al die kleine periodieken, hoe verschillend ook van politieke richting, voelen en voeden het nationaal Vlaamsch bewustzijn en hun invloed is niet minder sterk dan de meer direkte propaganda van de daar straks genoemde elementen. Dat alles samen heeft zich gevormd tot een diepen stroom, die nu nog voortvloeit in stilte, maar die wel in staat zou kunnen blijken heftig op te stormen als het oogenblik daar eenmaal voor gekomen is.

* _* *

Dan komt er nog iets bij.

De politieke gezindheid, in de groote steden, is overwegend socialistisch of liberaal. De politieke gezindheid, in de kleinere plaatsen en op 't platteland, is daarentegen overwegend Katholiek. Totnogtoe hebben de socialisten zich tamelijk afzijdig gehouden in den strijd tusschen Franskiljon en Vlaamschgezind. De liberalen, echter, kozen meestal den Franschen kant. Als men daarbij rekent dat er ten allen tijde een latente hostiliteit bestaan heeft tusschen stad en platteland, dan vertoont het conflict zich wel in al zijn duidelijke scherpte.

* _* *

De strijd gaat op het oogenblik voor of tegen de vervlaamsching van de Gentsche hoogeschool. Ik wil mij niet gaarne profeten-kunst aanmatigen, maar het zou mij wel verwonderen als de Franskiljons het hierbij op den duur niet moesten afleggen. De wind waait op het platteland uit den hoek der vervlaamsching van Vlaanderen en de vermoedelijke zege der Vlaamsch-voelende Vlamingen, zal slechts het begin zijn van den grooten strijd, die het geschil voor België op internationaal gebied moet verplaatsen.

* _* *

Ik heb moeite om te gelooven in het staatkundig bestaan van een België, waarin de twee rassen: de Walen en de Vlamen, autonomisch van elkaar zouden gescheiden leven. Het lijkt mij niet aan te nemen dat de eenen niet naar en door Frankrijk zouden aangetrokken worden, en de anderen naar en door.... Duitschland! Ja, naar Duitschland! Germanen tegen Latijnen! Ik zie in den volgenden oorlog (of zijn er wellicht nog goede schapen van menschen op de lieve wereld,

[p. 224]

die werkelijk gelooven dat dit de laatste oorlog is geweest?) ik zie, zeg ik, in den volgenden oorlog, Frankrijk met de Walen en de vlaamsche Franskiljons aan eene zijde; en Duitschland met een deel van Vlaanderen aan de andere zijde. Het komt mij voor, dat het niet anders mogelijk is; dat de macht der feiten en gebeurtenissen er onontkoombaar heenleidt.

* _* *

Concludeeren doe ik niet. Dat kunnen anderen die er zin in hebben. Velen in België, moest mijn voorspelling uitkomen, zullen er een gruwelijke ramp in zien. Anderen zullen denken, dat het zoo goed zou zijn.

En misschien zal het noch goed noch kwaad zijn; want met den volgenden oorlog zie ik iets anders opdoemen: een sociale omwenteling, die dan eindelijk eens lúkken zal, zooals ze lukte, als men het zoo noemen mag, in Rusland, en die in het ‘beschaafde’ westelijk Europa een nieuwe waardemeter brengen zal voor alles wat we totnogtoe gewend waren als vast en onvermijdelijk en onvergankelijk te beschouwen.

En dan zal meteen de Vlaamsche kwestie wel opgelost zijn.

Cyriel Buysse.