Groot Nederland. Jaargang 20

Literatuur

Fredrika Bremer, door Johanna Naber. Haarlem, H.D. Tjeenk Willink & Zoon, 1921.

In dat aardig, ouderwetsche groene omslagje is hier weer een van Johanna Nabers Beroemde Feministen-boeken. Dezen keer tracht zij het portret te teekenen van de Zweedsche voorgangster in de Vrouwenbeweging, Fredrika Bremer, van welke wij, oudere menschen, ons nog wel de veelgelezen bandjes in de ‘boekenrekjes’ onzer ouders en magen herinneren. Als wij die bandjes, bij gebrek aan beter, te voorschijn brachten en er in bladerden, zetten wij hen dra weer weg. Ze leken zoo'n beetje saai en dierbaar, edelaardig en tam, voor ons, die reeds van den Boom van het Realisme hadden gegeten. En toch hadden die ‘romans’ nog wel den algemeenen titel: Teekeningen naar het Dagelijksch leven, en wij verwonderden ons, dat ‘het dagelijksch leven’ in het jaar '30 er blijkbaar zoo anders en nog vervelender uitzag dan het onze.... Sedert werden wij veel wijzer, en thans lezen wij met een zeker verteederd genoegen dit leven van een merkwaardige vrouw, uit haar brieven saamgesteld. Zij behoort gewis niet tot de grootsten, zij is van den tweeden of zelfs derden rang, maar wat een rustig doorzettende ontwikkeling in en van dit leven, dat ganschelijk één was met een geestelijk streven, welk een fijne, cerebrale hartstochtelijkheid, die op den duur alle zinlijkheid scheen te kunnen vervangen en zich zelf klaarlijk uitzegt in dit woord van Fredrika Bremer, eenige maanden vóór haar dood geschreven: ‘Vrouw als ik ben en van ganscher harte vrouw... een eigen thuis en de liefde van den besten man, waren mij nooit genoeg geweest,

[p. 128]

als die mij hadden moeten weerhouden van werkzaamheid ver over de grenzen van dat tehuis. Ik prijs en dank God, omdat hij mij door een zeker voorgevoel daarvan er voor heeft bewaard, een goeden man ongelukkig te maken door zijne huisvrouw te worden.’

Ziehier wel in allen eenvoud van gewone realiteit een protestantsche ‘werkheilige’, voor wie gewis een belangrijk deel des levens en der wereld verborgen bleef, om haar het geestelijke algemeene des te scherper te doen zien. Johanna Naber vertelt van haar, rustig en eenvoudig, als haar trant is, met een gevoel van groote sympathie en zlelsverwantschap. Men kan het zich dieper, karakteristieker, levender denken, zeer zeker, maar ik meen toch, dat juist deze stille, grijze toon de eigen sfeer der Zweedsche schrijfster en daarmee den indruk barer persoonlijkheid wonderwel teruggeeft, en derhalve het beste is, dat wij hier wenschen kunnen. In iets grooters en diepers zou de levende figuur allicht komen te verdrinken, al werd ons haar wezensbeteekenis dan ook duidelijker geopenbaard.

F.C.

Een Pionierster - Mina Krüseman en haar verhouding tot Multatuli, door J. van Ammers-Küller. J.M. Meulenhoff, Amsterdam, 1921.

De firma Meulenhoff geeft ook ‘Kleine Boeken’ uit, nog kleiner dan die van Querido. Hebben deze het formaat van een ordentelijk kruideniersboekje, die van Meulenhoff doen zich meer voor als zakkalendertjes of notitieboekjes, en men ziet niet waarvoor dat noodig is. Wijders hebben zij een lapje Indische sarong om 't lijf en een te grooten gouden stempel op 't voorhoofd en zijn verguld op snêe.... alles nog al burgerlijke luxe, zou ik zeggen. Bovendien oefent dat kinderachtig formaat zekeren invloed op den inhoud, dien zij op verwarrende wijze schijnt te verkleinen en minder belangrijk te maken. Men verwacht inderdaad eigenlijk niets dan korte notities in deze boekjes en dat doet toch wel zonderling aan, als die inhoud een door Boutens vertaald drama van Sophocles is, of ook een studie over Mina Krüseman.

Het is belangwekkend, na de Zweedsche feministe, ook de Hollandsche te zien en gewaar te worden, hoe 't vaderland hier als elders achterlijk bleef in ontwikkeling. Jo v. Ammers vertelt levendiger dan Joh. Naber van haar ‘heldin’ en haar verhouding tot Multatuli, die een nieuw pijnlijk bewijs levert van dezes innerlijke verscheurdheid, tegenstrijdigheid, onevenwichtigheid, waartegen zijn redelijkheid machteloos bleek. En merkwaardig is ook te zien, hoe bij deze onvervaarde, bijna roekeloos strijdende en strijdbare vrouw, Mina Krüseman, het oogenblik kwam, dat haar humoristische zin haar verliet en zij ‘bitter’ en ‘cynisch’ werd ‘tegen alles en iedereen.’ Men zou echter nog wat meer willen weten van Mina Krüsemans later leven en verdere ontwikkeling. Of was na deze Vorstenschooljaren het voornaamste geleefd? Dat ware dan niet minder triestig dan het Multatuli-geval, (ook al blijft Mina Krüsemans groote verdienste voor de Nederlandsche vrouwenbeweging) als men bedenkt, hoe het Fredrika Bremer gegeven was te sterven ‘comblée d'ans et d'honneurs,’ terwijl deze Nederlandsche vrouw al bij haar leven vergeten werd.

F.C.