Groot Nederland. Jaargang 20

[p. 122]

Literatuur
Buitenlandsche literatuur.

A. Chevalley, Le Roman Anglais de Notre Temps. London. Humphrey Milford, 1921.

Het is opmerkelijk, dat van de Engelsche romanschrijvers van een vorige generatie, Galsworthy hier te lande de meest bekende is geworden en van de jongeren Frank Swinnerton, Hugh Walpole en Compton Mackenzie - als men tenminste in de winkelkasten een spiegeling van den algemeenen smaak mag zien, een reeks namen van valsche beroemdheid buiten beschouwing houdt en voor de welgekozen boekerijen van de enkele kieskeuriger en dieper belangstellenden de gordijnen hangen laat. Hoe ongelijksoortig de vergelijking ook zijn mag: in die vier meest geziene namen vindt de algemeene lezer juist verwantschap met zijn gewende Hollandsche lectuur; ten deele, als bij Galsworthy in het fijne, menschelijke en evenwichtige realisme, dat bij Swinnerton misschien nog nader bij onze nationale burgerlijke romankunst staat en zich, als deze, onder sterke Fransche invloeden ontwikkeld heeft, ten deele, als bij H. Walpole en Mackenzie in een meer oppervlakkige, toebereide lectuur, die de noodige internationale populaire gebreken ruimschoots bezit. Het is verder opmerkelijk, dat ook in deze recente Fransche studie juist twee schrijvers misdeeld lijken, die ook in ons land minder doordrongen: van de ouderen Joseph Conrad, die door Chevalley beneden Galsworthy gesteld wordt, van de jongeren D.H. Lawrence.

Conrad en Lawrence - bien étonnés de se trouver ensemble - zijn geen evenwichtige schrijvers in den Fransch-Nederlandschen romantrant - maar de oudere heeft gestalten en landschappen geschapen uit een duisternis en een licht, die nimmer aan Galsworthy verschenen en Lawrence heeft tenminste in zijn moeder uit ‘Sons and Lovers’ een van de sterkste en innigste figuren gegeven uit de jongere Engelsche romankunst. In Conrad en Lawrence werkt overigens sterker dan bij de reeds genoemden de groote invloed, die de jonge Engelsche generatie onderging: de Russische.

‘Madame Bovary’ en ‘De Gebroeders Karamazov’ zijn twee mijlpalen ook in de Engelsche literatuur, - waarop Hugh Walpole ter verduidelijking eens de jaartallen 1890 en 1914 aanbracht.

Behalve over deze beide onderschattingen en daaraan verwante zaken valt er over weinig met Chevalley te twisten. De helft van zijn 250 bladzijden is gewijd aan de laatste dertig jaar, zijn oordeel blijkt zorgvuldig getoetst aan de beste Engelsche critiek, het ontleent herhaaldelijk omschrijvingen en aanmerkingen aan recente Engelsche samenvattingen als b.v. H. Williams' handige

[p. 123]

nasla-werk ‘Modern English Writers’ en Cunliffe's ‘English Literature During the Last Half Century’, maar het heeft daarop wat de jongsten betreft vooreerst den voorsprong in jaren die hier veel waard is. Chevalley's oordeel blijft, na verwerking van zijn bronnen, persoonlijk; hij trekt de groote lijnen van ontwikkeling en beinvloeding scherp en juist en zijn houding tegenover de allerjongsten maakt dit werk, dat de dienstbare taak van handboek op zich genomen heeft, tot een zeer goeden grondslag voor een moderne Engelsche roman-boekerij. F. Swinnerton, J.D. Beresford en O. Onions krijgen een zeer juiste appreciate H. Walpole en Compton Mackenzie een zeer juiste desappreciatie en de namen der naar voren gebrachte allerjongste romancières als Sheila Kaye Smith, Rebecca West, Katherine Mansfield, May Sinclair, Dorothey Richardson, Romer Wilson, Clemence Dane, Virginia Woolf en van jongere auteurs als G. Cannan, James Joyce e.a., spreken bijna allen voor een zuivere en goed georiënteerde belezenheid. Chevalley geeft tenslotte een verhelderend inzicht in de Engelsche literaire toestanden, dat door een zoo betrouwbaar en vooraanstaand criticus als J. Middleton Murry in ‘The Nation’ volkomen aanvaard werd.

‘Het voornaamste gebrek is: een algemeene zwakheid van compositie en van concentratie - (bewuste pogingen tot versterking hiervan worden juist de laatste jaren veel sterker) - een al te groote overvloed, over-werking, over-productie’. Daartegenover: ‘welk een schat van observatie, welk een rijkdom van onderwerpen, typen, werkwijzen; welk een als het ware fotografische getrouwheid’ - àmoi! Chevalley, Chevalley, chevalier van het realisme met den twistappel in het blazoen! - ‘in de meeste van deze werken, zelfs in de minder goede!’

‘De critiek.... is niet streng, noch exclusief, omdat zij, behalve in bepaalde tijdschriften, naar den smaak is van het publiek en dienstbaar aan het succes.’

‘Vele romans - zelfs de in zeer beschaafde kringen meest bekende en beroemde - zouden wij feuilleton- of treinlectuur noemen.’ ‘Een ander gevolg van de geforceerde productie is de snelle slijtage van den roem. Een groot Engelsch, romancier is nauwelijks op het vasteland bekend of hij is, in Engeland, reeds geen macht meer waarmede men rekent. Andere namen boeien de menigte reeds.’

Een onmetelijk publiek - beschaafd genoeg om geen sentimenteel feuilleton meer te kunnen genieten, maar te zeer in beslag genomen of te oppervlakkig om in lectuur iets anders te zoeken dan verpoozing zonder inspanning - geeft werk aan een onmetelijk aantal auteurs en verbruikt ieder jaar duizende ponden ‘literatuur’.

‘Zeventien millioen Engelschen van de veertig lezen, ruw gerekend, minstens een roman per maand’. Als men zich al verbaast over de Engelsche oppervlakkigheid in smaak, in auteurs, in critiek, meent Chevalley, is men er dan wel bewust van hoe oppervlakkig en overtalrijk onze auteurs zouden gaan produceeren bij een dergelijke cliëntèle?

Men moet, naast dit publiek en deze auteurs, den kleineren kring van beiden vooral in het oog houden.

C'est par ignorance que nous confondons et mettons sur le même plan tous les romans anglais. Nous attribuons à tous les caractères du plus grand nombre, sans nous souvenir que le petit nombre des romans anglais égals aux meilleurs

[p. 124]

des nôtres, quoique différents, dépasse à lui seul notre production totale.’

Het zal er dus hier vooral om gaan die enkele belangrijker Engelsche romanschrijvers meer aandacht te verzekeren.

J. Galsworthy: To Let. London. W. Heinemann. 1921.

Met ‘To Let’ is de Forsyte-Saga aan haar eind gekomen. In The Man of Property is dit hardnekkige geslacht der Forsytes voor het eerste verschenen, in de ‘Indian Summer of a Forsyte’ uit de ‘Five Tales’ en ‘In Chancery’ zag men de generaties uitsterven en zich verjongen, in ‘To Let’ is de breuk tusschen Soames en Irene - in dat voortreffelijke slot van het eerste boek schijnbaar voorkomen - een stugge familie-veete geworden. Irene scheidde en huwde, Soames hertrouwde (‘In Chancery’). Tusschen hun beide eenige kinderen Jon en Fleur komt het in ‘To Let’ tot een liefde; Galsworthy citeert. ‘Romeo and Juliet’ op zijn titelpagina: de oude veete van het bloed verhindert ze tenslotte.

Jolyon sterft. Het oude huis op den heuvel is ‘to let’, Jon kiest de zijde van zijn moeder, Fleur Forsyte trouwt toch, willekeurig, een ander. De draden hangen klaar voor een nieuw weefsel: maar Galsworthy verzekerde dat dit het laatste was. ‘To Let’ heeft de vele goede eigenschappen van zijn schrijver. Soames, eenzaam en onverzettelijk, gebonden aan zijn oude liefde tot Irene, waarom hij met al zijn instinct van eigenaar bleef strijden, wordt, onder deze laatste ervaringen niet anders, maar steeds dieper begrepen en in al die kleine, onthullende nuances van menschelijkheid, waarin Galsworthy meester is, leeft ook de rest van dit oude en jonge geslacht.

Het boek heeft tevens al Galsworthy's zwakheden. Allereerst die van menigen over generatie's voortgezetten roman: de aanvang is stroef van toevalligheden en noodzakelijke wederaanknoopingen; een stijgende dramatische ontwikkeling ontbreekt. De onmogelijkheid van Jon's en Fleurs huwelijk - de oude kern waaruit zich ook deze handeling ontwikkelt, - lijkt niet gemotiveerd, niet levenskrachtig genoeg. De man zal zijn vader en moeder verlaten en zijn vrouw aanhangen. Jon's liefde is daartoe niet sterk genoeg. Het is waar: hij en Fleur zijn van het bloed der Forsyte's, maar drang en verzet daarvan zijn veelal zoo zwak en zoo meewaarig gezien, na de zachte idylle der eerste hoofdstukken. Galsworthy's visie dringt niet van uit de kern van zijn wezen tot in de kern van zijn wezens. Hij heeft, in zichzelf, iets te beschermen, te verschuilen; hij heeft een laatste egoisme, hij mist de laatste overgave, de dramatische kracht.

Men is van Galsworthy's menschen gaan houden, juist door de schuwe hulpbehoevendheid van ieder creatuur die hij steeds en steeds weer voor ons ontdekt, door deze eigenaardige teruggetrokkenheid, die zich en anderen bezeerd weet door alle harde grepen der maatschappij, haar kwellende wetten, haar verdrukkende onrechtvaardigheden en die toch haar stille, warme menschelijkheid blijft handhaven. Maar men moet wel willen inzien dat deze teruggetrokkenheid, deze laatste angst tenslotte die van Galsworthy zelf is. De sociale misstanden, de menschelijke verhoudingen drukken hem zoo zwaar dat zij haast onverzettelijk lijken. Zijn personen worden daardoor vaak toegepaste ideeën. Zijn levensop-

[p. 125]

vatting is tenslotte verteederd en verdrietig. Ik herhaal: Hij mist de kracht tot hoogere, dramatische rechtvaardiging, die elke gestalte naar de eigen wetten vormt in den strijd tusschen eigen wezen en het eeuwige. Hij pleit steeds vrijuit een algemeene, maar ook veralgemeenende goedheid, die vaak meer de abstracte gevallen dan de menschen ziet. Hij mist de vervoering, den greep, de tot de kern der menschen doordringende en weerkaatsende scheppingskracht. De wereld is, zonder fel licht en slagschaduw, voor hem gehuld in een schemering, waaruit hij geen weg meer weet, maar waarvan hij vele stemmingen diep doorleefd en weergegeven heeft. Wat hij herhaaldelijk en ook in dit boek aan schoonheid bereikt, dankt hij aan zijn steeds fijner en gevoeliger zin voor atmosfeer, aan zijn vaardige ontwikkeling en belichting van situaties, - waarin echter alweer vaak de wederzijdsche karakters iets levenloos, iets stilstaands, houden - en vooral aan de intuïtieve, doordringende détails, de gelukkige toetsen, die meer voor zijn personen doen dan menig hoofdstuk.

D.H. Lawrence: The Lost Girl, Women in Love. London. Martin Secker. 1920, 1921.

Lawrence is en blijft een van de merkwaardigste verschijningen der jonge Engelsche literatuur. In 1913 publiceerde hij, als derden roman, ‘Sons and Lovers’. De vraag, blijft, na zijn beide laatste boeken, of hij daarmede zijn hoogtepunt niet voor goed bereikt heeft.

Henry James heeft, in een opmerkelijk opstel, in 1914, de nieuwere Engelsche romans hetzelfde gebrek aan compositie en concentratie verweten als Chevalley. Een artikel in de ‘Nation’, dat daarop volgde, wordt door Cunliffe geciteerd. De schrijver hiervan noemt de moderne romans:

‘Social documents, imaganitive history, crusades, biology or natural science.’ Hun opeenhooping van materieele gebeurtenissen is ‘the inevitable result of the autobiographical obsession obtruding upon the critical, the measuring, the selective faculty. The energy of an unconscious self-expression is too much for them.’

En daarmede zijn wij in het hart van D.H. Lawrence, in het hart van den Engelschen roman geraakt; en tevens plotseling in een vrij universeelen literairen tooverkring gebannen. Lawrence heeft ze eens geheel overschreden: in de liefde waarmede hij zijn doode moeder herschiep in ‘Sons and Lovers’. Sindsdien wacht men dezelfde bezieling.

Stuwkracht bezit hij: zijn proza behoort tot het felste en scherpste; een oververhitte verwarring van sensualiteit en mystiek is zijn ernstigste belemmering. Komt hij tot een eenheid dan heeft deze al de duurzame eigenschappen van een door zoo hoogen gloed getemperd werk; blijft hij geobsedeerd dan verwacht men uit deze obsessie toch steeds weer een nieuwe zuiverheid.

‘The Lost Girl’ lokt tot vergelijking met Bennett's Five-Towns-omgeving. Alvina Houghton groeit op in de kleinburgerlijke omgeving van een Midden-Engelsche mijnstad. Een fantastische en zich ruineerende vader voert de sfeer

[p. 126]

op; Lawrence's scherpe analyse van Alvina's amoureuze aarzelingen, uitbarstingen en verdoovingen teekenen haar voldoende - er wordt nog steeds strijd gevoerd om dergelijke teekening, in Engeland - en een plotseling verschijnende troep variété-artisten brengt Alvina in de macht van een Italiaan, juist als men meent dat zij in de grauwe stad zal opgaan. De laatste hoofdstukken (Alvina is Cicio's vrouw geworden) in een der schraalste en meest heidensche dorpen der Appenijnen brengen Lawrence - zoon van mijnwerkers - in de sfeer die hem het meest vertrouwd is: die van een primitieve, elementaire menschelijkheid. Bovendien levert hij hier een fijne nuanceering tusschen het Engelsche en het Latijnsche temperament: het waren vooral deze vijftig laatste bladzijden die de hoop in dezen auteur wakker hielden.

‘Women in Love’ heeft ze niet verminderd, maar men wacht een komenden roman ‘Aaron's Rod’ af, alvorens de vrees te formuleeren dat Lawrence een hoopvol en zeer interessant schrijver zal blijken, met zijn meesterwerk achter zich. Er worstelt hier een intense visie met ontelbare psychologische, analystische en sociale invloeden om in het leven van enkele jonge mannen en vrouwen de primitieve krachten terug te winnen uit de veelzijdige moderne verdeeldheid. Tusschen vormloosheid en oververhitting treffen dezelfde zuiverheden. Van een handeling kan men moeilijk spreken.

Lawrence is vier en dertig, hij is een van de meest vulkanisch-geaarde krachten onder de jongeren. Een van de ook door Chevalley gestelde problemen doemt hier op: zal dit groote talent de mogelijkheid hebben zich te ontwikkelen, of zal het door forceering versplinteren?

Gordon Bottomley, Gruaich; and Britains Daughter. London Constable 1921.

Toen met den tweeden bundel der ‘Georgian Poetry’ in 1915, Gordon Bottomley's ‘King Lear's Wife’ meer algemeen bekend werd bleek Engeland een sterk talent meer te bezitten onder de schaarsche schrijvers van het romantische drama in verzen. Met ander dramatisch werk gebundeld verscheen dit ruige voorspel tot de Lear-tragedie verleden jaar in boekvorm en reeds thans bevestigt een tweede bundel dat deze dichter van het drama in verzen - hoogste vorm misschien van alle literatuur - de volle aandacht verdient. Als in ‘King Lear's Wife’ waar de duisternis van uit onze herinnering aan Shakespeare opnieuw begon te leven van enkele derzelfde figuren, zoo vallen ook over ‘Gruaich’ de Shakespeareaansche schaduwen: want zij is Lady Macbeth die, jonger, op den vooravond van haar huwelijk uit een kaal Schotsch kasteel vlucht met een jongen bode van den koning, met Macbeth. Het is, om kort te zijn, reeds zeer veel zeggend, dat twee jongere drama's in verzen zich kunnen handhaven met twee van Shakespeare's drama's op den achtergrond. Bottomley's vers werd geboren uit de reactie die ook Masefield, Brooke en Lascelles Abercrombie een ruiger vers deed schrijven; zijn handeling speelt in primitieve omgeving en tusschen strenge, felle figuren, zijn visie is krachtig. Dit neemt niet weg, dat Bottomley vooralsnog dichter bij het literaire dan bij het groote drama staat; de eigenlijke dramatische kracht die in de gestalten als het ware bij elk het geheime, onafhankelijke noodlot stelt, de gave der eigenlijke schepping,

[p. 127]

voelt men wel bewust gezocht, maar daarom, nog niet aanwezig. Bottomley slaagt er evenwel reeds in sfeer te scheppen; hij tracht vers en karakter tot het wezenlijke te beperken: de tastbaarheid van zijn bedoelingen is aan de eene zijde verheugend, aan de andere doet zij vreezen voor al te veel opzettelijks en voor een al te groot verlies aan kracht door geforceerde beheersching. Bottomley blijft, sinds Yeats, het opvallendste talent op dit afgelegen en moeilijk te benaderen gebied.

J.F.W. Werumeus Buning.

In de laatste maanden verschenen, onder andere:

Romans etc: J. Branch Cabell (Am.) ‘Jurgen’ (Lane); H. Walpole ‘The Young Enchanted’ (Macmillan); Sheila Kaye Smith ‘Joanna Godden’ (Cassell); F. Swinnerton ‘Coquette’ (Methuen); Romer Wilson ‘The Death of Society’ (Collins); Viola Meynell ‘Antonia’ (Secker); Compton Mackenzie ‘Rich Relatives (Secker); J.D. Beresford ‘Revolution’ (Collins); G. Cannan ‘Pugs and Peacocks’. Virginia Woolf ‘Monday or Tuesday’ (Hogarth Press); W. de la Mare ‘The Memoirs of a Midget’ (Collins).

Verzen:, A. Methuen ‘An Anthology of Modern Verse’ (Methuen); J.C. Squire ‘Selections from Modern Poets’ (Secker); L. D'o Waters ‘Irish Poets of To-Day’ (Fisher Unwin) L. Untermeyer ‘Modern American Poetry’ (J. Cape).