Groot Nederland. Jaargang 19

[p. 318]

Literatuur

Albertine Draayer-De Haas De Gelukzoeker. Rotterdam. Nijgh en van Ditmar. 1920.

In elk geval is dit boek weer literatuur. Het leeft van het begin tot het eind met een eigen leven, dat het aanhoudend interessant en ontroerend maakt Dr. Herman Lanz' droevigen tocht door liefdeland te volgen. En men te gelooft in dien tocht, omdat men in hemzelf gelooven wil en in alle menschen, die hij op zijn weg ontmoet. Terwijl vele der nieuwe romans nauwlijks anders zijn dan maar half gebakken stemmingsbeeldjes of zoo ongeveer gedramatiseerde levensbeschouwingen, enkel belangwekkend als uiting van den zielstoestand hunner makers, gaat hier de schrijfster voor ons bijna geheel schuil achter haar fictieve wereld, die ons aandoet als een andere ware werkelijkheid. Het verhaal is over 't geheel vrij slordig, hier en daar zelfs slecht geschreven, doch mevrouw Draayer voelt desniettemin wat taal is en weet er mee om te gaan, al kan de volzin haar meest te weinig schelen. Het plastische is namelijk vooral sterk in haar boek, en dit beteekent vanzelf de expressiviteit van het woord, meer dan de verzorgdheid van het rythme van den zin. Zij kan de meest heterogene figuren levend maken en voelt zich blijkbaar in alle toestanden en kringen thuis: een waarachtig episch talent. Tegen haar bijpersonen kan men dan ook nauwlijks iets inbrengen, zelfs de meest sommair geteekende zijn nog te onderkennen, als Lanz' eerste schoonmoeder en zijn tweede schoonvader, de officier. Hoogstens zou ik een schuchter bezwaar willen maken tegen de teekening van Mary, niet als het typisch officiersdochtertje, maar tegen haar middelbare acte en langjarige practijk als leerares. Is het mogelijk, wil ik vragen, dat een strenge studie van jaren zóó weinig op een mensch doet, als hier wordt ondersteld? En waar haalde dit meisje dan de volharding en het minimum begrip voor deze zaken vandaan, als er zoo absoluut niets dan oppervlakkigheid en dorre maatschappelijkheid in haar huist? En hoe heeft zij ooit les kunnen geven? Het heeft den schijn of ter wille eener zekere tendenz, de schrijfster ook deze personage wat te kort deed. Terwille eener tendenz.... want zonderling genoeg voelt men die in dit schijnbaar zoo volkomen objectief naturalistische boek. Heeft het er inderdaad niet een beetje van of Dr. Herman Lanz onder moest gaan, omdat hij zijne erste vrouw niet apprecieerde? Of zijn langzaam verval te wijten is aan zijn miskenning van wat hij essentieel scheen te behoeven: een als een moeder voor hem zorgende vrouw in een veilig huwelijksmilieu? Het ware misschien voor de huwelijksmoraal te wenschen als men daarop aan kon, dat mannen, die hun vrouw verwaarloosden en verlieten, den eigen ondergang bewerkten. Doch men kan er niet op aan, en het pleegt zulken Dr. Lanz-en vaak heel goed te gaan, zelfs nadat zij hun eerste vrouw voor een aanmerkelijk deel zelf in het graf hebben gestooten. Zoo immoreel is de wereld wel, en een schrijfster als mevr. Draayer verlaat

[p. 319]

ongemerkt het pad der waarachtige epiek, als zij de zwakke levensvatbaarheid, onder uiterst ongunstige omstandigheden, van haar held zoo nauw oorzakelijk aan zijn roekeloos vergooide eersten echt wil koppelen. Misschien bedoelt zij dat ook niet, of niet zoo erg, doch het maakt dien indruk. Terwijl toch klaarblijkelijk voor onze rede het verval van dien eens veelbelovenden jongen man moet geweten worden aan zijn buitenmodelsch ongeluk in de liefde, gevoegd bij zijn al te weeke afhankelijkheid en gebrek aan energie. Waarmede dan echter weer niet te rijmen valt het feit, dat hij acht maanden lang het uithield aan dat schunnige blaadje, waarvan de schrijfster ons zulke smakelijke bijzonderheden meedeelt. Over 't geheel is deze episode van Dr. Lanz' leven eenigszins duister, en twijfelachtig blijft het, waarom hij nu zoo ineens omlaag moet, terwijl hij met zooveel nieuw animo (aan het Handelsblad nog wel!) een nieuw leven begon....

Summa summarum lijkt dan ook het geheel van dit levensverloop weinig overtuigend en, men zou zeggen, met te zeer vooropgezette bedoeling behandeld. Waarom moest die Dr. H. Lanz nu zoo bepaald naar den kelder? vragen wij ons ontevreden af. Wat hij beleefde en leed, was al erg genoeg, en niet méér zijn schuld, dan ons aller leven onze schuld is. Hem deswege nog bijzonder hard te vallen, lijkt onmenschelijk en (erger) onwerkelijk. En bederft aldus een beetje dit boek van onmiskenbare realiteit en stevig, klaar talent. Als zoovele Hollandsche schrijvers, blijkt ook deze schrijfsters sterker in de beelding der bijzondere momenten des levens, dan in de duiding van een geheel. Maar waarom ook wil zij iets ‘duiden’, vraagt men zich af, terwijl het enkele beelden der momenten ons al zoozeer voldeed? Ik denk, dat dit nog eenigszins de oude naturalistische formule was, waarvan de schrijfster zich niet los kon maken en die een volledig beeld, een afgemaakte ‘studie’ eischte, liefst de verwording van een familie, of gezin of desnoods enkelen mensch door de omstandigheden. En zoo moest dan Dr. Herman Lanz door zijn liefdesomstandigheden omstandig ‘onder gaan’, zeer tot schade van zijn overigens boeiende levendheid....

Maar het is ook waar, dat zonder iets, dat zich ontwikkelt en verwikkelt, haast geen roman te schrijven is. Dan blijven het losse schetsen.... en dat is wel naar, maar toch beter dan een verband en diepere eenheid, die er op stuk van zaken geen blijken te zijn.

F.C.

Reimond Stijns. Arme Menschen. Jozef Simons. In Hoogere sferen. De Sikkel. Antwerpen. Em. Querido. Amsterdam z.j.

Met alle respect voor den ondernemingsdurf en gulheid, waarmee deze beide uitgeversfirma's de Vlaamsche letterkunde weer op de beenen trachten te helpen door tal van verscheiden uitgaven, vraagt men zich toch af, of hier niet te veel.... van het middelmatige (of minder) geboden wordt. Wat moeten dit huilerig verhaal van Stijns en de twijfelachtige geest van Simons eigenlijk beteekenen? Is er in Vlaanderen een publiek van litteraire analphabeten, aan wie deze boekjes het A.B.C. van de letterkunde kunnen leeren? Of waar anders vindt dit zijn aftrek en plaats? Als treinlectuur, als kinderboeken? Indien men dit wist, ware er tenminste een basis voor het oordeel te vinden. Maar zoo in 't algemeen als literatuur komt het niet in aanmerking.

F.C.

[p. 320]

Alie Smeding. Menschen uit 'n stil stadje. W.L. en J. Brusse. Rotterdam. 1920. 2 dln.

Men kan tenminste niet zeggen, dat Alie Smeding lichtzinnig of materialistisch voor het groote publiek schrijft, op cynische wijze de kunst exploiteert in de hoop op gewin. Wat zij hier geeft, is voor den gewonen lezer in den tegenwoordigen tijd haast onleesbaar van taaie taalkneding, van woorden en zinnenpersing, vaak op die Querido'sche manier, die gretig en heftig de woorden maar opstapelt naar klank of vage beteekenis.

‘Toen de zonneglijing als opgeslurpt verzwond en de dan melkig-witte lucht zoo langzaam overwonnen van 't aankruipende grauw, dat dreigende over de straten spande, dat als 'n zware last vastzoog op mensch en dier....’

‘En als dan die drukking in 'n aanschroevende benauwing te persender werd....’

Ziedaar, voor de hand weggenomen, het begin van een hoofdstukje. Die ‘zonneglijing’, die ‘opgeslurpt’ wordt, 't ‘grauw’ dat als een ‘zware last’ ‘vastzoog’; die ‘drukking’, die ‘persender’ werd ‘in een benauwing’ en nog wel een ‘aanschroevende’.... al dit valsche, verwarde, te vele, dat toch, door 't blijkbaar zelf gevoelde, wel eenige atmosfeer geeft.... is karakteristiek voor deze schrijverij, die nog erg lijdt aan eigen overvolle onvoldragenheid, een benauwenis van indrukken, waar de schrijfster zich enkel hortend en stamelend van bevrijden kan. Wat er onder die bedrijven van den ‘volzin’ wordt, kan haar hoegenaamd niet schelen, wijl zij voor haar artistiek besef eigenlijk niet schrijft, geen zinnen bouwt met rythme en woordgeluid, doch kneedt, beeldt, vormt aan de kleihaer figuren, ganschelijk verloren als zij is in de algemeene sfeer van het doode Zuiderzee-stadje, dat zij zoo wel kent. En wie moed en geduld heeft haar te volgen, kan ook in die sfeer afdalen en de beeldjes zien, die zij opzet, want Alie Smeding bezit in haar onguur procédé vrijwat beeldende kracht. Van binnen uit, in dialect, al maar mopperend of zeurig overleggend of tobberig peinzend of gniepig lasterend, laat de schrijfster al deze kleine menschjes uit 't stille stadje voor ons leven.... zooals ook de eerste Tachtigers, een De Lang, een Van Groeningen, een De Hartog deden. En het resultaat is zeer goede, naturalistische Kleinmalerie, levende menschbeeldjes, zonder veel anderen dan den uiterlijken band van 't stil stadje naast elkaar gezet, zoover ik zien kan: het werkelijke, onromantische, onwezenlijke alledagsleven van 't berooide, zorgelijke visschersvolkje achter den zeedijk.

Dat is dan alles zeer levend, zeer echt, maar voor ons, die den Tachtiger elementairen levenslust ontgroeiden, ook tamelijk vervelend en onbelangrijk. Maar dat neemt intusschen niet weg, dat Alie Smeding beeldend talent bezit en op den duur, dieper bezonken, ook meer wezenlijke, synthetischer kunst zal kunnen leveren.

Als begin, als eersteling, is dit boek in twee deelen al een heel respectabel stuk werk, schoon het dan ook wat ouderwetsch aandoet. De toegewijde aandacht waarmee zij hier haar kleine wereld heeft bekeken, al die Fenne's en Kee's en Barts en Tijmens en Driesen, belooft iets voor later, als zij de diepere samenhang zal leeren zien, waarmee ongetwijfeld ook deze oppervlakkige leventjes aan 't groote leven zijn verbonden. En dan zal zij tevens ook zeker de noodzakelijkheid hebben erkend te schrijven en niet enkel te.... ver-woorden. Intusschen blijft hier haar boek als een begin en een belofte.

F.C.