Groot Nederland. Jaargang 19

[p. 137]

't Hervonden pad.

Et retrouva

Les sentiers roses de l'aurore...

De innerlijke verschuiving geschiedde, terwijl hij zich bewoog door de middagdrukte der groote koopstad. Hij was derwaarts gekomen om zich te kwijten van een opdracht, waarmede de handelsfirma, die hem bond in dienstbetrekking hem had belast. Na het in volgorde uitspreken der tevoren bereide zinnen, begeleid door een reeks tooneelmatige gewoontehandelingen, kon hij het hooge gebouw met de verwarrend-vele vertrekken bevrijd en leeg verlaten om in een neiging tot het tegengestelde de rijk-rumoerige verkeerswegen te betreden.

Hij merkte zich in het besef te bevinden niet langer één der velen te zijn. Zij waren tot één geworden en hij was de ander, die naast hen voortging. Hij wist zich ondoordringbaar: de langs hem opwaaiende geluidsvlagen vielen machteloos terug en onder zijn straf-gerichten blik braken de bonte vlakken der gezichtsbeelden uiteen. Hij ervoer het luwen van wind langs zijn vreemd-neerhangende handen en verstard gelaatswezen niet langer als streeling en het uitzicht in ruimte bij het begaan eener breede rivierbrug bracht geenerlei bevrijding. Hij ontwaarde louter den éénen eigen weg, den streng-bepaalden, schoon tegelijk verijlenden droomweg, dien hij te gaan had zonder afwijken en waarop géén ander hem gemoeten zou.

Aanvankelijk bleef alles buiten de gevoelsgeheimenissen. Doch allengs leerde hij de nieuwe vreugde van het onttogen zijn aan hetgeen eens als werkelijkheid moest worden erkend en een ros zingen doortrok hem. Het onbevredigbaar verlangen leefde, dat de eenheid der anderen aandeel zou hebben in zijn vreugde. In drie beeldingen putte het zich uit: allen schreden als hij, voor ieder afzonderlijk was hij deel van de tegenovergestelde eenheid; meerderen wisten hun weg gelijk hij en er bestond een gemeenschap der bevrijden temidden van de onwetenden; één enkele nog kende zóó haar pad en wist van de eindelijke kruising-in-heerlijkheid.... Na het verflarden der beelden heerschte alléén het donkergloedende zingen en hij meende soms, dat het ook uit hem brak of als wolk van hem afsloeg. Maar scherper teekende zich zijn eenzaamheid af tegen het breede der vereenigde

[p. 138]

velen en ten laatste moest hij haar belijden in angst voor botsing. En het was of in hem gezegd werd, dat deze dag de laatste zijns levens zou zijn.

Helle ontsteltenis deed kort hem stokken, het zingen vervluchtigde en hij verloor de lijn van den mystieken weg. Tot een nieuwe geluidsbeelding zich gevormd had en hij voortging, als gedragen op de deining van een woord: les sentiers roses de l'aurore. Hij wist in het andere bestaan den oorsprong van dien symbolieken regel onmiddellijk te hebben moeten navorschen; hier mocht hij zich vermeien in de golvingen, waarop deze zich hief. En wijl de aanvankelijke vrees vernevelde zag hij de onvermijdelijke hereeniging met die hij verlaten had. Hij zou opnieuw stokken een wijle en zijn weg verliezen. Dan zou hij fel de hunne moeten snijden, worden opgenomen in geluidsdruisching en kleurendaver, weten hoe zij straf hun voortgang inhielden om zijnentwil, een geweldige duisternis voelen neerflappen, eindelijk meegevoerd worden. Doch slechts het schijnwezen zou hun blijven en voor immer gingen de wegen uiteen, wijl daarna geen kruising meer mogelijk was en onverbleekbaar het ééne pad uitlichten zou voor hem heen. Reeds wist hij den schok doorleden, de zindering van zang herbegon en hij zag het in geluidsbeeld geopenbaarde: een wolkenveld ontzaglijk en grauw, de doorbraak, dan over wolklandouwen de wondere, roosroode wegen....

Doch er werden oogenblikken geboren, waarin hij zijn pad niet langer ontwaarde, zich na wist tot de langs hem voortijlenden en niet den schok ervoer, niet de donderende daling van duisters hem ontzette. Hij droomde over de bloem van een opengebloeid gelaat en een ander dan het eigen innerlijk gebaar vermocht even hem te binden. Allengs vervulde hem de mist eener droefenis en àl flauwer klonk het motief der sentiers roses.... Tot hij ganschelijk afstand deed van de verbeelding, dat het uiteinde komen moest door den gewelddadigen vereenigingsschok. Hij zag het veel verder nu, verschoven tot ook de dag zou verjaard zijn. Er was noodig de vochte versombering van avond, een samenvallende verstilling in en buiten hem, een loopen volkomen tot dwalen verdoelloosd. Dan zou de geleidelijke afsterving geschieden, het loozen aller begeerten, de ongewilde verheiliging. Een breed water werd hem tot grens. Hij zou staren in de wijd zich uitwevende webben van duisternis, tot alle besef eener wilsdriftige overgave uit hem geweken was. En eerst dan, ééngeraakt met de

[p. 139]

zwarte stilte rondom en diep-onder kon de stap worden gedaan, die geen stap meer was: voltrok zich de intrede....

Aldus bereidde hij zich tot de breuk met het innigst-ervarene en den tijdelijken keer naar het smakelooze oude. Het moest. In hem schreide en dwong het grauwe dier, terwijl zijn voeten tot blokken verzwaarden, welke hij nauw vermocht voort te sleepen. Hij volbracht een samenstel van handelingen als een spel en verheugde zich over het gladde verloop.... Reeds zweeg het dier in doffe rust en de aarde onttrok aan zijn voeten het gewicht der vermoeienis. Hij werd opnieuw licht en zonder lichamelijkheid. Hij kon niet weggaan nog, schoon hij zijn blikken reeds liet uitzweven als langs de lijn van het pad. Geen zang roerde zich. Tot het ijle stralennet het hoofd ving van één, die zich als hij wijd-uit scheen te laten vervloeien. Indaling begon en hij wist de huls van het zelf leeg-wachtend achter te laten. Hij werd de gevangene in het wezen van dien ander, die zichzelf bleef, onbewust van de inbezitneming. En al de stralen van zijn innerlijk zien kwamen samen in het ééne beeld: de vrouw. Hij zag haar onbereikbaar-ver en daardoor hoog-begeerlijk. Hij schouwde haar ontdaan van bedrieglijken lijfstooi, louter in het blanke, glanzende kleed der huid met den achterwaarts gebreiden hoofdmantel en de innige siersels der haarplekken. Schijngestalten traden uit en naderden lokkend. Hij speurde een overbuigen en als het luwen van adem. Het was of hij breken moest in haar sfeer.... Tot hij plots schokkend terugvoer in het leegwachtend zelf. Brokken ziening werden wild verflard, heftig verbrak hij het laatste der gemeenschap met den wonderlijk-doorkenden vreemdeling en stortte zich heen.

Den avond doorschreed hij, terwijl in alle deelen zijns wezens de strijd opstak. Sidderend van goud stoof het duister rondom van hem weg. De achtervolgende vogel van den nacht zou de geweldige vleugels om hem dichtslaan, als hij één oogenblik toefde. En het was of hij niet meer wilde, wat hij eens voorziende had opgeroepen. Hij wist te vlieden van het pad, schoon hij rusteloos hunkerde het te hervinden. Hij werd heengedreven van het heil met ontwrichte verbeelding. Die hij aanschouwd had, de eeuwig-verlokkende, was in zijn bloed gevaren en joeg hem voort. Zij belette de oude overgave. Zij dwong hem zich ganschelijk verloren te geven in haar. Zij bond hem aan begeerten en fnuikende twijfelingen; zij hield den zang neer, die weer op-

[p. 140]

drijven wilde. En hij keerde. De machtige vogel hief zich geruischloos en breidde hoog over hem het donkere vleugelgewelf. Aarzeloos nu betrad hij een pad, dat hem volkomen van het heil vervreemden zou. Zij was tot hem ingedaald en bewoog hem.

Weldra ging naast hem haar lijfelijke gestalte: vertastbaring van wat zijn zielsbloed slorpte. Hij vond de stilte van het onvermijdelijke, de voleinde vertwijfeling.

En hij ervoer de overwinning der nederlaag.

Hij had de heerlijkheid gekend van de vernedering en de gouden rust na brekende daad. Hij werd heengeleid door sferen van slaap, tot alle banden van begeerte waren gebroken en het herwonnen zielsbloed opnieuw doorzichtig en zuiver was geworden. Zoo ontwaakte hij in den prillen leliënval des dageraads. Het wezen naast hem lag nog in loutering. Hij dekte haar en zond medelijden tot haar uit. Dan hief hij zich en genoot van de jonge bewegingen. In zijn behoefte aan ruimte stootte hij het venster open en stak speurend het hoofd uit in de oneindigheid. Koelte omvloeide het als een ijl water, dat zich sluit. Hij wist zich teruggekeerd in eerste werkelijkheid. De vage geluiden, die omgingen werden herkend en hij zag hoe boven den horizon de hemel zich bereidde tot het aloude spel. Het was of hij het wordende licht hóórde stroomen onder de kim. Eindelijk gingen wolkscharen op en legerden zich vreemd. Het licht rees en de wolkpaden werden rozig bevloeid....

Hij wist dat het morgengebeuren zich voltrok als altijd en als nimmer. Hij boog het hoofd en zag zijn aangetinte blanke handen met de fijn-tastende vingerspitsen. Ontroering zwol uit en met haar hief zich het motief der sentiers roses. Hij herkende het nu en kon den weg overschouwen, waarlangs hij gekomen was. Door droomen van dood en liefde naar den grootschen eenvoud eens uchtends. Na uitzichten der bevrijding en overgave in zinsgebondenheid tot het simpele weten van de eeuwige hernieuwing. Hij proefde den zuiveren smaak der meest tastbare vrijheid. Hij wist de moeizaam afgewentelde taak vrijwillig te zullen hervatten. Hij trok zich geheel terug in de beperking van het vertrek en de afdaling naar het barre dagelijksche ging aan. Doch diep in hem bleef klinken de maning van het motief.

Karel Wasch.