Groot Nederland. Jaargang 19

[p. 32]

De slaapwandelaarsnacht.

Boven de doode winterboomen, die, klagend en kreunend, zwiepende bewegen in den leegen, verlaten tuin is de ronde, witte maan gerezen, als een lichtende schaal, waarin koel en niet te onderscheiden vreemd een teedere ontferming glanst van een onbekend, bijna goddelijk gelaat, dat met dien koelstralenden bleeken gloed mij droefmeewarig tegenglanst en achter dien vagen lach mij een zoete belofte schijnt te bewaren.

De glanzen dier witte wintermaan sluipen heimelijk en voorzichtig onze groote zaal binnen, zoo teeder, en aandachtig als willen zij voor alles voorkomen de sluimerende zieken te wekken. In dezen witten winternacht slapen zij allen, behalve de vriendelijke verpleger, die ginds aan het einde waakt, en verdiept is in een boek, dat wel mooi zal zijn, omdat ik bemerkt heb, dat hij een jonge man met helderen geest en goede smaak is en zijne lectuur zorgvuldig kiest. Toch is in dien jongen klaren geest een fijne, onzichtbare breuk, die zelfs de doktoren niet vermogen te bespeuren en waardoor ook van dat vreeselijke schimmenweefsel, dat hier rondwaart en dat krankzinnigheid wordt geheeten naar binnen sijpelt. Maar ik dwaal af, ik ben een ‘ongelukkige’ in dezen doodenhof van al te vroeg gestorven zielen en nu ik weer de heerschappij deze enkele uren over mijn denken herwonnen heb, moet ik de kleine verhalen, die ik in dit boek schrijf ook nauwkeurig doen. Ik beschreef de zaal. Gij kent toch wel de zalen van een krankzinnigengesticht, hetzij gij zelve werd verpleegd of als bezoeker kwaamt? En mocht gij ze niet kennen, laat ik u eerlijk bekennen geen lust te hebben hen u te beschrijven. Het witte maanlicht valt over de witte bedden, glijdt stralend over de nu rustige, ontspannen gelaatstrekken, en kruipt stilkens tegen de witte muren op die door deze dubbele, zich zelve weerkaatsende blankte een vreemd, onwezenlijk aanzien krijgen als de lichtend zilveren muren van een droompaleis.

De verpleger en ik zijn de beide eenigen, die waken. In den hoek bewoog even in zijn slaap de oude man, die daar ligt en eeuwig telt, doch hij ontwaakte niet en slaapt rustig verder, stakend gelukkiger-

[p. 33]

wijze zijn eentonige, noodelooze tellen. Ik weet niet wat hij is, maar ik vermoed, dat hij ook bezeten is door den onmenschelijken, ‘heelalle waanzin,’ die onze ziel droevelijk omfloerst en den moegezochten geest beduistert. Ik herinner mij slechts van de dagen, dat hij telde, ik was niet bij machte verder iets omtrent hem waar te nemen of de anderen en het personeel uit te hooren. Ik heb maar enkele, droomerige herinneringsschemeringen, die vermogen door te breken uit die benarde verbijstering in de lichtende vlakten van dezen ‘slaapwandelaarsnacht.’

Wat is deze nacht goed en vredig, zij geeft allen dezen rampzaligen den weldadigen, zachte rust brengenden slaap en ook mij is zij tot een hoog en blij geluk. Ik ga rond en bekijk de gezichten dezer ongelukkigen, bespiedend de uitdrukkingen, want weten wil ik of hun de genade der droomen nog overgebleven is. Ik heb een keer in zoo een nacht het boek, dat de verpleger moet bijhouden weten te bemachtigen; hij was ook een jonge man, die blijkbaar veel uitgaat of hard werkt, want altijd verschijnt hij met gezwollen oogen en geeuwt achter zijn hand, hij was in slaap gevallen, hetgeen gelukkig niet bemerkt werd, en in de rapporten, mij betreffende, las ik telkens: ‘Pat. slaapwandelde, gaat de zaal rond en bekijkt onderzoekend de andere pat, begaf zich vervolgens weer naar zijn bed en schrijft in zijn boek.’ Dit schrijven doe ik altijd, onverschillig of de maan mij belicht of niet, en ik weet niet of ik het ziende doe of op het gevoel, wel zijn in waarheid de letters mij altoos zichtbaar. Is dit slaapwandelen? Ik kan het niet beoordeelen, daar ik het vreeselijke geheim, dat zoo genoemd wordt niet ken, evenmin als de andere ontzettende tragedies, die zich hier afspelen mij begrijpelijk zijn. Wel weet ik dat ik de dagen immer ganschelijk verdwaasd ben zonder een sprankje kennis der bewustheid en durende deze slaapwandelaarsnachten helder en logiesch vermag te denken, mij te voorschijn brengende heel mijne verledene leven en al mijne hoop en tallooze verwachtingen en op eene zieldoorsnijdende wijze mij mijn droeven staat bewust ben.

Toch is er iets, dat mij ver en vreemd blijft, en mij wel eens verontrust. Maar kan dit niet zijn uit een vorig vroeger leven, dat toch ononderscheidbaar blijven moet?

De jonge verpleger zit daar rustig te lezen, doch de arme beklagenswaardige weet niet, dat dit voor hem nimmer doel zal kunnen hebben, daar al wat hij tot zich neemt zijn brein hem niet bewaren kan en hem evenzeer weer ontvloeit. Zijn geest is krank als de onze is, en met

[p. 34]

recht mag hij het uur vervloeken, dat hem deed besluiten krankzinnigen te gaan verplegen. Want zijne krankzinnigheid is eenvoudig ontstaan door de onze, en buiten de afgrijselijke muren van dit noodlottige huis, was hij even gezond en sterk van geest gebleven als ieder ander. Hij wilde een goede verpleger zijn en daarom trachtte hij ons gebroken gedachtenleven volkomen te doorgronden. En welk normaal brein zal alle deze verscheurde en ontknoopte windselen in zich kunnen bevatten zonder zelve op gelijke dwaalsporen te geraken?

Wat is het mij heerlijk te moede nu weer een kalm en rustig mensch te zijn, vrij van de woeste uitvallen en nuttelooze en noodelooze opstandigheden des daags. Hoe hervind ik nu onverwacht weer alle gedachtenschakels, die mij de andere uren ontvallen zijn?

Ik voel nu alle mijne herinneringen mij bedringen en mij vol verwarring maken. En ik zie een fijne damp optrekken, doch ik weet niet of zij uit den tuin gerezen komt of van ‘ergens anders.’

Doch wel weet ik, dat ik thans met eene laatste inspanning eindigen moet en haastig mijn boeksluiten, eer het te laat is.

De slaapwandelaarsnacht heeft uit.

Wanneer zal ik eindelijk het volle, rijke licht weer tegemoet gaan?

Charles van Iersel.