Groot Nederland. Jaargang 19

[p. 358]

Literatuur

Het Aandeel der Vrouw in de Nederlandsche Letterkunde, door Maurits Basse, 1e deel. Gent. - Ad. Hoste, 1920.

Dit boek is een jubileumsuitgave van het Vlaamsche Willemsfonds, bij gelegenheid en ter eere van 't Virginie Lovelings-feest in het jaar 1912, door allerlei omstandigheden en niet het minst door den oorlog vertraagd. ‘Overeenkomstig het dubbel karakter van de meeste Willemsfondsuitgaven - zegt de schrijver - hebben wij gepoogd een wetenschappelijk, nauwkeurig en toch voor het groot publiek toegankelijk boek te maken.’

In hoever hij geslaagd is met de wetenschappelijkheid, zou ik niet kunnen aanwijzen, als behoorende uitteraard meer tot ‘het groot publiek’ of wel de leeken. Maar voor dezen is het wel een leesbaar boek geworden, meen ik. De figuren der vrouwelijke letterkundigen worden telkens voorafgegaan door een korte karakteristiek van hun tijdvak, zoodat men eenigszins voorbereid is op hetgeen de figuur zal uitdrukken. En dan komen er min of meer uitgebreide studies aan elk hunner gewijd, van de mystieke schrijfster Hadewijch tot mevr. Bosboom Toussaint toe. Bij haar eindigt dan het eerste deel.

Indien men nu kennis neemt van hetgeen de heer Basse over de wonderlijke verschijning van Hadewijch schrijft, vindt men een zeer nauwkeurig relaas van haar werken en daden en ook van haar geest, den mystieken geest. Meer kunnen studeerenden en leeken eigenlijk niet verwachten en hebben zij misschien ook niet noodig..... voor hun studie. Voor een waarachtig inzicht in den geest van Hadewijch is echter nog iets anders noodig dan deze benadering van buiten af, hoe nauwgezet ook bedreven. Op zijn allerminst behoeft men daartoe de intuïtie van den kunstenaar, als de eigen vroomheid hier geen inzicht geeft. De enkele zin van den goeden katholiek, die zich bekommert om de vraag of Hadewijch ook kettersche gevoelens had, is hier klaarblijkelijk niet voldoende. Den mystischen gevoelsstaat meer dan bij benadering te duiden, is zijn zaak niet, en zoo wordt het duidelijk, dat aan de beschrijving van deze eerste vrouwelijke representant der letterkunde..... voornamelijk ‘de wetenschap’ iets hebben kan, die immers gezegd wordt vooral op nauwkeurigheid uit te zijn.

Maar het opstel over mevr. Bosboom geeft veel meer, omdat de schrijver hier waarschijnlijk dichter bij huis is. Naast de wetenschappelijke nauwkeurigheid, ook een, zij 't globaal, overzicht van haar kunstenaarsontwikkeling en een zeer uitgewerkte en onderscheidende beschrijving van haar karakter, ter verduidelijking harer werken.

Ook Betje Wolff is aardig en levendig beschreven, en... meer las ik van het boekje niet.

Maar toch wel genoeg om het te karakteriseeren als een belangrijk middelsoortboek van bruikbare inlichting, met toewijding en inzicht samengesteld.

F.C.

[p. 359]

De Kinderen hunner Ouders, door L.H.J. Lamberts Hurrelbrinck. Amersfoort - Valkhoff & Co. 1920.

‘Wat is de wereld toch onrechtvaardig, Berthe!’

‘Dat is ze inderdaad, Ivonne.’

Aldus, geheel natuurgetrouw, beklagen twee meisjes ‘van de (Brusselsche) vlakte’ hun respectieve noodloten. De eene was de eerbare dochter eens geachten officiers en werd verleid door een jongen edelman (o, die jonge edellieden!) en de andere draagt haar leven lang de last der zonde van haar ouders. (Vader: strooper en moordenaar, Moeder: slet). Dat laatste, 't meedragen, vooral is erg, vindt Mr. L.H.J. Lamberts Hurrelbrinck. Wees een engel van schoonheid braafheid, goedheid en heb een paar rakkers van parenten, dan helpt 't alles net niks niemendal. Wel zegt de volkswijsheid, dat een kind niet te voorzichtig kan zijn in de keuze zijner ouders!... Hier in dezen roman zien wij de gevolgen van dit laakbaar transcendentaal gebrek aan uitverkiezing. Stap voor stap (de omstandigheden een handje mééhelpende) wordt het Brave meisje door de booze, erbarminglooze ‘wereld’ nader tot den afgrond gedrongen, op welks bodem Ontucht, Schande, Misdaad gruwelijk dooreenkrioelen. En terwijl haar ziel rein blijft als die eener pasgeborene of als van la Dame aux Camelia's wentelt zij zich in 't slijk der Zonde en geen sterveling (behalve de pastoor) die gelooft, dat zij 't niet helpen kan. Helaas, zoo worden er duizenden Rechtvaarvaardigen, zuiver als Christus zelven, door een Huichelachtige Wereld (waarin vooral de Aristocratie een gemeene rol speelt) wreed vervolgd en vernietigd. En wij mogen nog blij zijn, dat er een Mr. L.H.J. Lamberts Hurrelbrinck bestaat, (open oog, edelmoedig hart) om ons op deze besliste misstanden onzer samenleving attent te maken middels eenen roman.

Hoe verbaasd staan wij alsdan... het meest nog misschien over de omstandigheid, dat een gewichtig en achtbaar man als Mr. L.H.J.L.H. te midden van de boosheid zulk een kinderlijk gemoed heeft kunnen bewaren. Zijn boek is net een goedkoope film, 1200 Meter huilerige romantiek.

F.C.

Een uit Velen, door Marie Gijsen, Brusse's Uitgevers Mpij. - Rotterdam 1920.

Na de volmaakt wezenlooze romantiek van Hurrelbrinck dit goedmoedige, trouwe realisme, ook uit het Roomsche Zuiden en ook van een Katholieke auteur. Het is een verhaal, uit den oorlogstijd, een episode van mobilisatiewee en boerenondergang, die de schrijfster als typisch voor vele dergelijke gevallen beschouwd wil zien. Dat wilde Mr. Lamberts Hurrelbrinck van zijn historie ook, doch van hem geloofden wij 't niet, zooals wij 't van dit relaas wel gelooven. Stiene, de jonge weduwe, is juist met den arbeider Rinus getrouwd, als de oorlog uitbreekt. Rinus moet gaan van huis en hof, met achterlating van de vrouw en beide voorkinders. Als er dan nog een nieuw kindje is bijgekomen en de mobilisatie al maar duurt, verarmt allengs het gezin. Vrouw Stiene werkt, tot zij

[p. 360]

niet meer kan, in huis en op hun landje, maar het gebrek is toch op dien langen duur niet te weren en telkens vindt de met verlof keerende Rinus zijn gezin achteruitgegaan. Tot het der vrouw allengs te machtig is geworden en zij aan 't malen raakt. Terwijl de man, die om zijn land te bewerken van verlof achter bleef, voor den krijgsraad moet wegens desertie.

Dan is de ondergang van het gezin voltooid en heeft de wereldramp ook in dit land, dat voor 't ergste nog gespaard bleef, zijn somber werk gedaan.

Marie Gijsen vertelt er van zonder eenigen ophef, zonder de minste sentimentaliteit, en haar boekje is er te treffender om geworden. Het boerenmilieu met verschillende typen lijkt heel zuiver geteekend in een taal, die nergens opmerkelijk, maar ook nergens storend klinkt. Alleen is er wel rijkelijk veel dialoog, zou ik zeggen... Wat, tenslotte, een verhaal als dit zoo schrijnend maakt, is juist het gemis aan individueel voelen en denken. Als hulpelooze dieren lijden deze menschen wat onbegrepen over hen komt, als ware het een natuurmacht waartegen niet te strijden valt. En niettemin of juist daarom gevoelt men overal de bitterheid van het onrecht dezen nederigen zielen aangedaan door de verre wreede machten, die dit noodlot over de wereld voltrokken en die... toch niet zoo gansch onpersoonlijk of on-menschelijk waren. Geschreven oorlogsherinneringen vinden wij over 't geheel weinig verkwikkend meer, doch als zij zoo stil en eenvoudig en ernstig zijn als deze van Marie Gijsen, kan het gebeuren dat men er nog wel even getroffen bij stil blijft staan.

F. C