Groot Nederland. Jaargang 19

[p. 354]

Buitenlandsche litteratuur

Pierre Benoit, Les Suppliantes. Paris, Albin Michel.

Dat Pierre Benoit een dichter is die zichzelf beheerscht - iets wat niet te verwonderen is van den schrijver van zulke sterkgebouwde romans als Koenigsmark en L'Atlantide - blijkt niet zoozeer uit het feit dat hij aan al de uitingen zijner gevoelens, zonder ééne uitzondering, eenzelfden vorm geeft: vier strofen van vier alexandrijnen, dan wel uit het feit dat hij zijne emoties verbergt achter het masker eener historische of legendarische figuur.

Men moet evenwel niet denken dat dit iets te maken heeft met de zoogenaamde impassibiliteit der Parnassiens, die door eenigen tot theorie werd verheven om de armoede hunner gedachten en gevoelens te verbergen. Wel zou die lange stoet van legendarische vrouwen en godinnen, die in de harmonieuze verzen van Benoit hare eeuwige klachten uiten, evenals de vorm zelf dezer klachten met hare vele vreemde woorden en opvallend zoogenaamd rijke, maar niet altijd even gelukkige rijmen, bij een eerste gezicht de herinnering kunnen opwekken aan zekere verdienstelijke, maar vervelende, dorre dichters, als b.v. de Heredia. De geest dezer poëzie is echter een gansch andere.

Het is dezen dichter er niet om te doen harmonieuze gestalten voor ons oog te doen verrijzen op een sterk-gekleurden historischen achtergrond, noch verdwenen beschavingen en antieke werelden te verbeelden in plastische lijnen en kleuren. Het is steeds zijn gevoel, het is steeds het menschelijk hart, dat in zijne verzen spreekt. En al die weemoedige, suggestieve schimmen die de dichter hier oproept: Arethuse, Agrippine, Athalie, Hermione, Andromaque, Aride, geven uiting aan gevoelens die, in de eerste plaats, die des dichters zijn. Zij zijn symbolen, als ge wilt, van de onveranderlijke emoties en hartstochten van het menschelijk hart.

Het is dan ook niet zonder reden dat Pierre Benoit boven een groot aantal zijner gedichten een vers van Racine als motto plaatst. De zuivere menschelijkheid van den schrijver van Andromaque lijkt hem ongetwijfeld de schoonste eigenschap die een dichter kan bezitten. Toch meen ik dat deze citaten uit den grootsten der Fransche klassieken het werk van den dichter die ze koos niet altijd ten goede komen; er is een al te groote tegenstelling tusschen de sterke gebondenheid in den meest harmonieuzen vorm die Racine kenmerkt en de bevallige, naar zooveel lossere kunst van Benoit. Het aanbrengen van citaten is soms gevaarlijk.

Wat den vorm betreft, is naast den invloed van Racine, die van Baudelaire in sommige gedichten terug te vinden. Dit is bijzonder typisch in verzen als deze b.v

Mais hélas! j'ai passé la saison des semailles
Sans avoir pris le soin d'enrichir mon terroir,
Et maintenant j'entends résonner sur les pailles
Les fléaux des voisins qui battent dans le soir.

[p. 355]

In sommige gedichten klinkt een toon van zeer bijzondere melancolie, iets dat herinnert aan het nonchalante heimwee van Musset en dat eene groote bekoorlijkheid heeft. Maar niettegenstaande al de hoedanigheden van deze poëzie - en zij zijn niet gering - rijst ten slotte toch de vraag: is deze voortreffelijke prozateur wel een dichter in den echten, zuiveren zin? Ik geloof het niet. Wel schreef hij mooie gedichten. Ook Anatole France schreef mooie gedichten, zooals b.v. het prachtige gedicht opgedragen aan Charles Maurras. Maar mag men hem daarom, zonder verwarring te stichten, een groot dichter noemen?

Fagus, La Danse macabre. Bibliothèque du Hérisson. Amiens, Librairie E. Malfère, 1920.

Welke tegenstelling vormt met het hooger besproken werk van Benoit het boek van den merkwaardigen en te weinig gekenden dichter Fagus. Alle eigenschappen van den dichter van Les Suppliantes: de zelfbeheersching, de maat, de handigheid en eene zekere langoureuze harmonie, die eene groote bekoorlijkheid geeft aan Benoit's verzen, zijn dezen dichter vreemd. Hij is wild en ongebonden, hartstochtelijk en uitbundig. Duizenden beelden dringen zich aan hem op. Het lijkt soms een orkaan. En niet altijd staat zijne macht over het woord op dezelfde hoogte als zijne rijke verbeelding. Zijn lied is vol storende klanken, vol fouten tegen de meest elementaire regels der harmonie, maar het vloeit uit het hart, het trilt van leven. Eene godheid bezielt dezen dichter, en steeds is zijn woord de trouwe echo dier bezieling. Hij is werkelijk, in den oorspronkelijken zin van het woord, een dichter, een van den hoogeren geest bezetene.

Men ziet door het bovenstaande dat in deze poëzie alle elementen aanwezig zijn om een werk te vormen, waarin alle schoonheden en dwalingen van het Romantisme zijn vereenigd. Toch is dit niet het geval. Wel is de aard zijner inspiratie - ten minste van uit een oogpunt - romantisch. Zooals vele romantische dichters, is deze poëet gehallucineerd door het oude beeld der bijbelsche Luxuria. Hij is bijgevolg eenzijdig en verbreekt op dramatische wijze de schoone levenseenheid der klassieken. Deze oostersche levensconceptie, die men aantreft bij vele latere romantici, b.v. bij Baudelaire, Flaubert, Barbey d'Aurevilly e.a. komt ons thans eenigszins verouderd voor. Voor groote kunstenaars als deze laatste is zij een bron van dramatische effecten, voor vele anderen een voorwendsel tot holle rhetoriek. Meestal is Fagus niet in dit gebrek vervallen; zijn gezonde zin, zijn vaak opgewekt, maar ook wel eens smakeloos cynisme, en ook wel eene diepmenschelijke teederheid, hebben hem daarvoor behoed. Maar niet altijd.

Wat echter niet in het minst romantisch is, dat is de lenigheid waarmee hij zich plots omwendt, met een schaterlach of met een glimlach vol teederheid, op het oogenblik dat zijn zotte en wanhopige dans hem aan den rand van den afgrond heeft gevoerd. Er is iets jong en frisch in dezen dichter, iets dat denken doet aan de naieveteit van Villon en Verlaine. Het zijn ook wel deze twee dichters die op Fagus den grootsten invloed hebben gehad. Nog een andere invloed - en wellicht de gelukkigste - is op vele bladzijden merkbaar: die der oude volksliederen.

Dan klinkt tusschen de zware tonen van zijn chaotischen zang een teer en eenvoudig lied:

[p. 356]

 

Rose comme une fille apparaît Chérubin

 

Au jabot mille fleurs et son coeur à la main:

 

- Mon coeur soupire

 

La nuit, le jour:

 

Qui peut me dire

 

Si c'est d'amour.

En deze strofen van het dansende meisje:

Je suis fille, folle fille

Qui s'avance en sautillant

Dans ses jupes qui frétillent

Au tumulte provocant.

Ma chair blonde est ma cuirasse,

Toute armée et toute nue,

Fleur et braise, neige et glace,

Je passe, flamme et statue.

..............................

Je suis une fleur qui danse,

Et de sexe délestée,

Tout ce qui émeut les sens,

Je le transpose en beauté,

Je ne touche plus la terre,

Je suis étoile vraiment,

Je tourne comme les sphères

Suspendues au firmament.

Ook mooie alexandrijnen treft men hier en daar aan, maar onbetwistbaar in minder groot aantal. Intusschen is het wel merkwaardig, dat een dichter, die door zijn talent op het volkslied is aangewezen, eene creatie aandurft als deze Danse macabre, die slechts een deel is van een groot geheel, dat niet minder dan een negental boeken zal omvatten; slechts een drietal daarvan zagen tot nog toe het licht. Hoe ongelijk en paradoxaal Fagus soms ook weze, geen beminnaar der Fransche poëzie mag dezen dichter uit het oog verliezen: hij is eene merkwaardige figuur.

Jérome et Jean Tharaud, Un Royaume de Dieu.... Paris, Librairie Plon, 1920.

Reeds een paar malen heb ik de gelegenheid gehad in dit tijdschrift te wijzen op het voortreffelijke werk van Jérome en Jean Tharaud. Deze schrijvers hebben de Fransche romankunst met een werk verrijkt, La Maitresse servante, dat naar mijne meening een meesterwerk is en een der mooiste Fransche romans van alle tijden. In elk werk dat zij in het licht zenden ontmoet men trouwens diezelfde zeldzame hoedanigheid van stijl en compositie, dienzelfden ernst en degelijkheid, die bezonkenheid en zelfbeheersching, waardoor zij in de hedendaagsche Fransche literatuur de voorname plaats verworven hebben die zij innemen. Zij werken met

[p. 357]

liefde en toewijding. Zij doen mij denken aan die oude ambachtslieden, die het als een heilige plicht beschouwen geen werk uit hun handen te laten gaan, dat niet zoo volmaakt mogelijk is.

Uit dit hun jongste werk blijkt weer hunne zeer bijzondere gave om, met middelen van een bewonderenswaardigen eenvoud en soberheid, een ongekende wereld te openbaren. Zij voeren ons andermaal in die geheimzinnige wereld, die wij kennen uit L'Ombre de la Croix, een dier kleine Joodsche gemeenten - in Ukranië ditmaal - waarvan zeden en gewoonten ons even vreemd voorkomen als die van onbekende volkstammen.

Het is inderdaad een vreemd dorp, dat Schwarzé Témé, waar de Joden aan den eenen, de Kristenen aan den anderen kant wonen, zonder eenige gemeenschap met elkaar dan de onvermijdelijke handelsbetrekkingen. Geestelijk en maatschappelijk zijn het twee gemeenten door een afgrond gescheiden. De Joodsche gemeente is een brandpunt van geestelijk leven. Voor de leden dezer gemeente zijn de uren, die zij in de Synagoge doorbrengen, de belangrijkste van den dag. Worden aldaar niet de hoogste theologische vraagstukken opgelost en ook niet de belangrijkste handelszaken afgehandeld, niet alle kwesties besproken die het stoffelijk en geestelijk leven der bevolking betreffen? Sedert eeuwen is er niets in het leven dier gemeente veranderd.

Maar plots dreigt de catastrofe: in een naburig dorp is de Jodenvervolging uitgebroken en werden een groot aantal geloofsgenoten vermoord. Ineens is alles veranderd: de theologische spitsvondigheden hebben alle aantrekkelijkheid verloren; ieder is beducht voor zijn have en leven. De vrees heeft als een kwade koorts gansch de bevolking bevangen. Het gaat zoover dat men niet terugdeinst voor den uitersten maatregel: een verzoek tot de overheid om de zoozeer gehate Kozakken te zenden ter beveiliging van het dorp. Als de Kozakken komen worden ze als redders ontvangen. Maar dagen en dagen gaan voorbij en er gebeurt niets. Als het eindelijk is gebleken dat de vrees voor moord en plundering ongegrond was, dat alles in de naburige dorpen tot rust is gekomen, worden de Kozakken weer als oude vijanden beschouwd en op zachte, maar besliste wijze uit het dorp gewerkt. En het oude leven herbegint.

In het relaas van deze eenvoudige gebeurtenis hebben Jérome en Jean Tharaud de volle maat van hun talent gegeven. Wat zij in dit boek hebben bereikt is waarlijk bewonderenswaardig. Slechts eenige personen worden getypeerd, en treden zelfs niet al te zeer op den voorgrond. Wat leeft, spreekt en handelt, dat is de collectiviteit, de ziel der gemeente. Met de meeste zorg is elk détail gekozen dat daarop eenig licht zou kunnen werpen; maar niets is overbodig. Geen enkele daad van deze voor ons zoo vreemde menschen blijft in het duister. Zij waren eerst raadsels voor ons; thans ligt hun hart voor ons open, glashelder. Ik ken geen grootere gave voor een schrijver, dan die macht om alle buitensporigheden, om alle hartstochten en gevoelens nader te brengen tot ons hart.

Jan van Nijlen.