Groot Nederland. Jaargang 17

[p. 1233]

Literatuur.

Het Onvolmaakte door Julia Frank. Sijthofs Uitgeversmij. Leiden, z.j.

Julia Frank schrijft heel gemakkelijk en ook heel goed dialoog, maakt daar een beetje misbruik van, zoodat haar boek onnoodig uitdijt. Men krijgt den indruk, dat nog al eenige scènes voor de karakteristiek en ontwikkeling gemist hadden kunnen worden, schoon dan ook al dat genoegelijk gebabbel zekere bekoring aan 't geval schenkt. De beeldende kracht van de schrijfster is lang niet zoo groot, als haar vermogen de menschen te laten praten. Zoo bevindt men dan haar buitenbeschrijvingen dikwijls met veel bravoure gedaan, maar weinig suggestief en soms niet minder weinig ‘er naast.’ Terwijl van de voornaamste personagiën eigenlijk alleen de tweede-plans-figuren voldoende overeind staan, als daar zijn de Vader en Moeder Tuininga, de beide zusjes Tuininga, Clara Lansdorp en haar kind enz. Maar Lansdorp zelf blijft mij vaag en Stratenburgh verdenkt men zelfs van zeer onwerkelijk romantisme in zijn constitutie. Korter gezegd: men heeft moeite aan hem te gelooven. En Judith zelf? Judith zelf schijnt ten deele de schrijfster zelf. In elk geval bemerkt men haar moeite, dat meisje Judith te objectiveeren. Menschen scheppen blijkt voorloopig nog niet de sterke zijde van deze auteur. En haar taal, beeldend of redeneerend, is ook vaak nog van de meer flodderige soort. Doch wat desniettemin haar boekje belangrijk maakt, is niet zoozeer in de sfeer der kunst als in die der moraal gelegen. Het is, dat ook deze jonge vrouw, genoemd Judith, tot de onderscheiding en erkenning harer zinlijkheid kwam. In vroegere tijden was dat zoo niet en mocht dat zoo niet: het jongemeisje had geen zinnen dan hoogstens even bij verloving en trouw, en dan juist zooveel als den man aangenaam was. Nu schijnt dat, zelfs in Holland, anders geworden en een gansche rij jonge vrouwen en meisjes getuigt er van. En tracht zelfs te bepalen waar die zinlijkheid heen strekt en hoeveel er aanwezig is. Bij dit meisje Judith blijkt, dat voorloopig de zinlijke drang haar het heftigst beweegt, doch dat zij ook een deel van haar genegenheid over heeft voor de vereering en eerbiedige nadering, die... zij in weer een anderen man vindt. Terwijl haar hart ook niet koud blijft, maar zelfs moederlijk en meewarig klopt, voor den jongen, die met hondentrouw voortgaat haar hef te hebben, tegen alle weigering en afstooting in. Zoo keert zij dan in 't eind tot dezen maar terug, ‘langs lijnen van geleidelijkheid’, die hier zuiver verstandelijk zijn. Goed voer, een warme stal, een onderworpen, immer zorgzaam echtgenoot,... dat is wel niet alles, niet het volmaakte geluk, maar toch pleizieriger dan armoede-in-onafhankelijkheid en het eeuwig, ongewisse wachten op het Volmaakte. Zoo huldigt deze Judith, anders dan haar bijbelsche naamgenoote, de philosophie der practische aanpassing aan het leven en wil

[p. 1234]

het onmogelijke niet verlangen. Wijl de maan, die alle gewenschte eigenschappen zou bevatten, allicht onvindbaar is en de zeden zich nog tegen een drieledig huwelijk verzetten, neemt zij wie haar 't meest vrij zal laten om zichzelf te zijn. En wij hopen hartelijk dat 't goed zal gaan.

F.C.

I. Prinsen J. Lzn., De oude en de nieuwe Historische Roman in Nederland. Sijthoffs Uitgeversmaatsch. Leiden - 1919.

Dit boekje maakt deel uit van Nederlandsche Kunst ‘Een reeks artistieke handboeken’, onder redactie van Joh. Vorrink en het is no. I van die reeks, bij Sythoff, te Leiden verschenen. Wat het woord ‘artistieke’ in dit verband zeggen wil, zal misschien op den duur blijken. Er is geen dringende reden het toe te passen op deze lichte en luchtige studie, door Dr. Prinsen aan den historischen roman in Nederland gewijd. Een studie over kunst behoeft daarom nog geen artistieke studie te zijn. Er is altijd iets griezeligs dilettantigs en zelfs reclame-achtig commercieels in het lichtvaardig gebruik van dat adjectief, en een degelijke redacteur en degelijke uitgever moesten er niet van willen weten. Te minder, wijl de onsmakelijke, warrelig drukke bandversiering het ‘artistiek’ uiterlijk van dit eerste deel der reeks niet verhoogt, doch vernedert. Wat dan de studie van Dr. (thans prof.) Prinsen betreft, die lijkt op een lezing, voor een gemengd publiek gehouden, een aardige, levendige lezing, die veel namen en dingen aanstipt, zonder ergens diep op in te gaan. Waarin nu de oude historische roman van Bosboom, Van Lennep, Schimmel van den nieuwen, door Van Oordt bijvoorbeeld, verschilde, kan men in dit boekje wel lezen. Hoe de verandering kwam, welke de ontwikkeling der geesten was, is er niet uit op te diepen.

Tenzij men meenen zou, dat dit voldoende is.

‘Doch sedert zijn de tijden veranderd. Het geslacht, dat na '80 tot zijn volle kracht kwam,... heeft... een gezond internationalisme leeren kennen. Het zelfgenoegzame van voor vijftig jaar is verdwenen. Het nieuwe geslacht ging inzien, dat ze een kleine groep vormden tusschen de groote massa gelijkwaardige strijders enz.’...

Men zou echter willen weten hoe, 't zoo kwaam en wat het eigenlijk beteekende, dat het geslacht van '80 een ‘gezond internationalisme leerde kennen.’ En eveneens, waarom eigenlijk thans het ‘zelfgenoegzame van voor vijftig jaar’ verdwenen was. Juist nu en bij deze menschen. Het lijkt mij voor een geleerde als Dr. Prinsen eigenlijk niet heel gepast maar koelbloedig (als wist hij van den Prins geen kwaad) zulke leege zinnetjes op te zetten in wat toch de pretentie heeft een ‘studie’ te zijn. Een litteratuur-geleerde behoort niet alleen veel te weten, maar ook steeds te begrijpen wat hij zegt, en het

[p. 1235]

blijkt uit deze studie niet, dat Dr. Prinsen een klaar begrip heeft van de verandering der geesten, die hier vrij plotseling de verandering in het wezen van den historischen roman heeft bewerkt. Dat de schrijver echter in zijn boekje het werk van Van Oordt zoo viert, doet heel pleizierig aan. Van Oordt is, dunkt mij, nog altijd een te weinig erkend kunstenaar naast Van Schendel en Prins. Zijn beide romans en zijn drama behoorenftot het allerbeste, dat de Tachtiger beweging in haar nabloei heeft opgeleverd. Alleen doet 't weer een beetje vreemd aan Van Oordts taal, mèt die van Flaubert, te hooren roemen als ‘zorgvuldig’, ‘wel-overwogen’, ‘gaaf’ en ‘onaantastbaar.’ Dat kan men er nu juist niet van zeggen... bij al 't goede dat men er overigens van zeggen kan.

F.C.

Opgang, door P.N. van Éyck, Rotterdam Brusse's Uitgeversmaatschappij - 1918.

De ordinaire mensch denkt bij dit boek met kleine prozastukjes allereerst aan gebundelde courantenbijdragen. Zoo zijn er in den loop der laatste jaren immers vele bundels verschenen. Doch tegenover de blijkbare verhevenheid van bedoeling van dit proza en de onmiskenbare weidschheid der uitgave, haast men zich van zijn dwaling terug te komen en te erkennen, dat hier meer bepaald prozagedichten voorhanden zijn, zeer verzorgd, zeer welluidend proza, uiting gevend aan stemmingen, meest in verband met natuur-aspecten. En die stemmingen, bemerkt men verder, zijn in zeker verband geplaatst, vormen een gestagen uitgroei, een ‘opgang’ van droefenis over het machteloos eenzaam verenkelde tot de zalige bevrediging om de eindelijk verwerkelijkte eenheid van Ik en Wereld. Natuurlijk gaat dit niet zonder de obligate minachting van het verstand tegenover ‘het gevoel, het intense gevoel,’ waarvan het gevolg is, dat gezegd verstand zich komt wreken in veelszins leege en verwarde redeneering. In het stukje Gesprek op de Monte Mario vindt men daar eenige duidelijke bewijzen van, al kijkt hier en daar de waarheid door een kier. Maar dit b.v. is toch wel bedenkelijk: ‘Moge het verstand eindelijk tot het bewustzijn komen dat zijn onafhankelijke hoogmoed een fictie is. Het leert ons, dat de dingen enkel door hem voor ons bestaan? Maar het verstand zelf bestaat alleen door een van die dingen, het lichaam. Wat wil het dan?’ Of dit: ‘... aangezien wij ons bewustzijn niet meer scheiden van het doorleefde om dit er mee te beoordeelen en omdat juist de gansche natuur bestaat in de onbewuste vorm-wording.... van datzelfde levensgevoel, zullen wij dan werkelijk de gemeenschap met de natuur als een realiteit in ons voelen.... enz’. Vrage: hoe zal men, als het bewustzijn het overleefde niet, scheidende, beoordeelt, zich van dat doorleefde,

[p. 1236]

b.v. ‘de gemeenschap met de natuur’, bewust worden als ‘een realiteit’? Het komt mij voor, dat dit alles philosophie van den kouden grond, vulgo onzin, is. Alevel, de heer P. van Eyck is een dichter, van wiens verachting voor redeneering men geen zuivere beredeneering van zijn blijkbaren gevoelsopgang ter eenheid verlangen kan. Mits hij dan maar zijn gevoel in ontroerende klanken en beelden voor ons openbaart. Trots alle, zelfs precieus verzorgde, gevoeligheid zijner taal, lijkt dit echter niet gelukt. Men ontvangt geen diepen indruk, dat hier een ziel in doodsnood van zielsbenauwenis zich opworstelt naar het licht. En zoo wordt het geval dan spoedig vrij vervelend.

F.C.