Groot Nederland. Jaargang 17

[p. 1100]

Literatuur.

Hooger-Op door Marie Gijsen, Rotterdam, W.L. en J. Brusse's Uitgevers-Maatschappij, 1918.

Dit is een goed boek van de vervelende soort. Men kan niet zeggen, dat het slecht is, maar men kan wel zeggen, dat het onbeduidend is. En vooral ijselijk vervelend. Naar den modernen trant, is het zuiver en sober, in enkele beschrijvingen zelfs zéér zuiver, geschreven, de figuren, - hoewel duidelijk in braven en boozen gescheiden -, zijn niet excessief naar een dier beide richtingen gedrongen, het verhaal, de gebeurtenissen doen zich niet onwaarschijnlijk voor, het lijkt in zijn geheel een gematigd, beheerscht realisme... wat zou men dan meer of anders willen? Is het niet een innig lief verhaal van dat blonde boeredochtertje, met haar reinheid en onschuld in Brabantsch dialect, dat schuchter verlieft op den edelgezinden Frans, aspirant priester en zoon van den godslasterlijk slechten en ruwen landeigenaar? En zijn zuster, dat wereldsche, frivole meisje, huwend om het geld alleen met een abjecten kerel. En de vreesachtige moeder, schier heilig van zwakte en onnoozelheid, en de twee broze, beuzelende oude dametjes en de familie Dievers en het gansche Brabantsche boereland... is het niet alles naar den aard verbeeld en in zijn sfeer gehouden? Ten slotte overwint de jeugdige seminarist zijn toch immers zoo menschelijke neiging, echter niet zonder in den droom den duivel gezien te hebben en door een gelofte, bij het sterfbed zijner moeder afgelegd, opnieuw en vast gebonden te zijn. Buiten dien duivel en die gelofte echter... wie weet... En het onschuldige meisje, door haar biechtvader hevig beknord, offert willig haar liefde voor 's geliefden goddelijke roeping en wordt dan nog, door toedoen der dochter, uit haar dienst gezet en denkt in een klooster te gaan, net als Ophelia, omdat zij blijkbaar te goed is voor deze wereld van ruwe landheeren en wreed jaloersche zusters. En dan is de historie uit en zijn wij ons diep bewust, dat de auteur nooit anders deed dan verwijzen naar de situaties. Wij voelen noch de onschuld van het kind, noch haar liefde, gelijk wij lezen van 's jonkmansworsteling met zichzelven, maar gevoelen haar niet. Het blijft alles uiterlijk en kleurloos, en volmaakt onbelangrijk, omdat het ons medegevoel niet wekt. Een fond van conventioneel deugd-zonde-romantisme, de vorm van objectief realisme, uit die tegenstrijdigheden, die elkaar gedeeltelijk opheffen, schijnt dit boek te bestaan, en het is niet te zien, waarom de schrijfster er nog niet vele zoo schrijven zou. Het is typisch Roomsche kunst.

F.C.

* _* *

[p. 1101]

De Salon-Salomé, door Karel Wasch, 2 dl., Em. Querido, Amsterdam, 1919.

Ongetwijfeld zou dit boek meer verdienen dan de losse opmerkingen, die deze notities bedoelen te geven. Het lijkt iets heel bijzonders in de Hollandsche letteren van den laatsten tijd en de auteur, dien men vroeger voornamelijk kende door geschriften, welker titels zelfs voor den gewonen lezer onbegrijpelijk waren, heeft door dit boek ineens plaats genomen onder de besten der nieuweren, men zou zeggen als een ‘nazaat’ van den vroegeren Couperus, dicht bij Van Oudshoorn. De passioneele, psychologische roman, dien hij geeft, toont verder niets realistisch meer; om de onmiddellijke suggestie der werkelijkheid van plaats en tijd is het dezen schrijver nooit te doen, en zoo staat hij dus aan den anderen pool onzer literatuur, zoover mogelijk van b.v. de Schartens. Is het bij dezen alles, om zoo te zeggen, uiterlijkheid, voor Karel Wasch zijn alleen de innerlijkheden van geestesbeweging belangrijk en het uiterlijke slechts voorzoover het daarvan het kader is of het symboliseert. Er is sprake van een liefde tusschen man en vrouw, doch alleen om den man is het hier te doen. Ik heb tenminste van de vrouw geen totaalbeeld, geen volkomen, omvattend begrip kunnen krijgen, misschien omdat ‘de man’ dit ook niet had en tot het einde vrijwel wankelde tusschen een opvatting van hartstocht en eenvoud of geraffineerd cynisme en wreede coquetterie. Dat hij haar tenslotte niet begreep, maakte juist zijn ellende uit, maar erger nog was, - het tragische motief van het gansche boek - dat hij zichzelf nooit teneinde begrijpen en vasthouden kon. Was hij toch wellicht een hartstochtelijke natuur en alleen zijn overmatig zelfbesef oorzaak, dat die hartstocht nooit bloedwarm kon doorzetten? Of was er kracht noch warmte in hem en hij een zwakke levensdillettant, die zijn flauwe emoties op de spits moest drijven om te kunnen voelen, dat hij leefde? Hij wist 't eigenlijk nooit en dit ‘bepaalde’ zijn verhouding tot de vrouw, die hem naderde, tot een sfeer zoo vaag en onzeker, dat haar aanvankelijk onmiskenbare coquetterie er nauwelijks iets bij te voegen had om die onzekerheid vol te maken. Wat zocht hij bij haar? Wat was zij hem ten slotte? Dit zijn de nijpende vragen, die ons, met de hoofdpersoon, het geheele boek door vergezellen. En waarbij het ons duidelijk wordt, hoe zij toepasselijk zijn overal waar geen argelooze zelfzekerheid, geen blinde passie bestaat. Dan zullen wij nooit durend zeker kunnen zijn van ons gevoel en telkens op onszelf teruggeworpen worden, dan zullen alle groote oogenblikken, de beslissende momenten ontluisterd en ontkracht worden door kwellende weemakende zelfanalyse, eer een lange, bittere training ons geleerd heeft de leegten en leemten der gemoedsbeweging aan te vullen door welbewust comediespel. Deze man was zoover nog niet. Zijn ethische zin gedoogde dit nog niet. Hij wilde ‘eerlijk’ zijn tegenover ‘haar’ en tegenover zichzelven. En hij meende ook van haar te kunnen leeren, zich

[p. 1102]

zelf te veranderen en vastheid te winnen. Zoo forceerde hij zijn wankele geaardheid en trachtte te zijn wat haar ideaal van een minnaar scheen te eischen, tot het alles in jammerlijke mislukkingen, zonder geluk en zonder waardigheid, verliep en zij scheidden. Was het aldus inderdaad niets meer dan ‘liéchange de deux fantaisies’? Maar wat zochten zij dan zoo hardnekkig bij elkaar? En hoezeer heeft het hen toch vervuld en tijdelijk gelukkig gemaakt... Het is immers niet zeker dat twee menschen elkaar inderdaad ooit méér geven. Doch in de meeste gevallen merkt men dit niet, omdat zelden de vrouw zooveel eischt en de man zoo diep en voortdurend zich zelven beluistert. Het boek eindigt dan toch nog met een motief, waarin een zwakke toon van de oude mystiek doorklinkt en... men wil van de herwonnen zielsstabiliteit het beste hopen. Misschien vertelt Karel Wasch ons ook nog hoe het dan later verder ging. Zijn boek ondertusschen maakt een diepen indruk van huivervreemde menschelijkheid.

F.C.

Het gezin van Herman Reuvers, door E.G. van Bolhuis, A.G. Schoonderbeek, Laren, z.j.

Ziehier voorloopig nog enkel jeugdige malligheid. De auteur kan eigenlijk nog geen Hollandsch schrijven. ‘En dat vinden allemaal zoo mooi van hem’.... zegt hij bijvoorbeeld. Zijn boek beschrijft dan zoo ongeveer den ‘ondergang eener familie’, voornamelijk in opgewonden uitroepen en zelfgeschapen neologismen, die op individueele wijze het gevoel moeten weergeven. Sat heet tegenwoordig, geloof ik, in de provincie ‘Nieuwe Gidstaal’. De personages ‘snukken’, ‘deunen’ en ‘snarren’, terwijl de winden ‘kolkeren’ ‘zoeven’ en ‘aanhossen’. Verder is er van Querido, van Robbers, van de Vlamingen, ja, eigenlijk is er van tallooze levende auteurs iets in 't boek en van den auteur zelf 't mal romantisch-realistisch mengsel, waarin de vreemde bestanddeelen geenszins zijn opgelost, maar als geklonterde bolletjes bleven drijven. Toch is 't mogelijk, dat later de auteur iets zal kunnen. Hier en daar is wel een stukje dialoog, een stemminkje, een karakterbegin, dat onconventioneel en zelfbeleefd schijnt. En in elk geval is dezezotternij roerend echt... alleen schrikkelijk kostbaar, omdat de auteur telkens een nieuwe regel noodig heeft voor zijn pathos, zoodat het vaak aandoet, of hij in verzen schrijft.

Misschien ware dit ook beter geweest. In ‘poezy’ laat zich zeer veel zeggen.

F.C.