Groot Nederland. Jaargang 17

[p. 990]

Literatuur.

De Liefde van een Dweper, door H.C. Buurman, Rotterdam, 1919, W.L. en J. Brusse's Uitgevers-Maatschappij.

De oorlog maakt ook de omgeving van dit verhaal en wat hier nog het aantrekkelijkst is, zijn deze herinneringen aan het woeste en ontzettende van het begin, de bezetting van België. Overigens leeft Koen de journalist, maar weinig voor ons en ook zijn Minnie leeft niet zeer, noch iemand anders in 't verhaal. En de beschrijvingen betoonen zich evenmin levenwekkend. Het zijn maar weinig geziene verbeeldinkjes, in slappe en banale woord jes gezegd. Het boekje lijkt dus op de ideeën aangelegd. Maar welke ideeën! De held heeft last van waanbegrippen omtrent ‘oerinstinkten’, actieve en passieve. Hij heeft bemerkt, dat de primitieve beest-mensch zich bij 't oorlogleven wonderwel bevond en daar hijzelf, blijkens en tengevolge van zijn beroep, dien primitieven mensch ook aardig ontwikkeld heeft, lijkt hem die vrijheid, die in den oorlog haar rekening vindt, nog zoo kwaad niet. Maar in zijn meisje houdt Koen niet van oerinstinkten. Zijn liefde en zijn lust voor haar minnige verschijning worden hem perpetueel vergald door wat hij in haar als typische en primitieve vrouweneigingen heeft erkend. Haar natuurlijke en haast onbewuste coquetterie vooral maakt hem altijd weer razend, en ziedaar nu zijn oerinstinkt, het exclusieve bezitsinstinkt van het ‘mannetje’, dat hij voor de gelegenheid met mooie namen en theorieën op siert en geenszins erkent voor wat het is. Op den duur zegt het meisje hem toch maar af en moet hij nog deonverwachte pil slikken, dat zijn vriend en zij een paar worden. En dan is 't verhaal uit en gaat Koen voor zijn krant naar Griekenland. Noch hij, noch Minnie, noch Koens of iemand anders ideeën in dit boekje vermochten ons te interesseeren, en de voornaamste indruk van het geval is, dat de oorlog wel raar door sommige hoofden heen heeft gespookt. En dat zoo'n oorlogsbrein zich zelf de ergste vijand is, zonder daarom voor de buitenwereld belangrijk te worden.

F.C.

Frederik van Eeden, Jezus' Leer en Verborgen Leven, Amsterdam, W. Versluys, 1919.

‘De tijd is gekomen, dat ik tot u spreeken kan.’ Zoo begint het, maar men zou graag weten, wie deze ik eigenlijk is of was. Want de heer Frederik van Eeden is het niet, al gebruikt ‘ik’ ook zijn schrijfwijze. Hoogstens kan men zeggen, dat het misschien de heer Frederik van Eeden was, toen hij nog niet Frederik van Eeden was, maar misschien een van ‘de Witte Broeders’, of ‘de Witte Genootschap’, d.w.z. een vuile askeet ergens in een zanderige

[p. 991]

woestijn. Toen schijnt hij Jezus zeer van nabij gekend te hebben. Niet dat hij tenslotte veel nieuws van hem vertelt, maar hij zet bijzonderheden van zijn leven recht, waarvan men ten onrechte meenen zou, dat zij er niet op aankomen. Allereerst echter dit. ‘Hij was werkelijk de zoon van God.’

En zijn moeder, ‘Maria heeft ontvangen van den Geest. Zij was de Maagd.’ ‘Nooit zijn er andere menschen op deze goddelijke wijze geboren. De wijze waarop Maria ontving was eenig.’ Dat zal wel waar zijn, en geen antidiluviaansche Van Eeden hoeft op te staan om ons dit te zeggen, zóu men met Shakespeare willen spreken. Maar nieuw en interessant is toch weer, dat Jezus b.v. niet in Bethlehem en niet in een stal geboren is. Wat daarvan staat is blootelijk symbool. En Hij droeg ook geen ‘rok zonder naad.’ De askeet vindt het bedroevend ‘steeds mooye legenden te moeten verstooren.’ ‘Hij droeg ‘witte gewaden, zijn oogen waren blauw, zijn haren gelokt en bijna zwart’ enz.

Dit is nu alles goed-en-wel, maar men zou toch eerst willen weten, hoe de heer Frederik van Eeden ingelicht is door dezen Witten Broeder en of hij garandeeren kan, dat zijn vroegere Ik even betrouwbaar is als zijn tegenwoordige. Volgens Anatole France, die ook een Witten Broeder gekend heeft (hij heette Paphnuce) waren er rare ‘schuinsmarcheerders’ onder die Broederschap. Tenslotte zegt ‘Frederik van Eeden aan den Leezer’, dat deze dit boek van Jezus' Leer en Verborgen Leeven geenszins voor een ‘fantasie of poëtische fictie’ houden moet. Dit ware ook te veel eer aan het geval en te weinig aan gezegde fictie bewezen. Dezelfde Fred. van Eeden (de huidige) heeft de Tien Geboden naar den eisch des Tijds nieuw ingericht en als appendix achter Jezus Leer en Verborgen Leeven gehangen. Waarom weet men niet.

F.C.

Als de zinnen ontwaken, door Dorotheé Buys - Amsterdam, P.W. van Kampen en Zn., z.j.

Zeker niet groot of grootsch of diep, maar wel heel zuiver, zou ik denken. Er staat hier bijna geen woord te veel of te weinig, in dit verhaal van een aankomend meisjesleven, tegen een achtergrond van ziekte en dood. Het is alles niet zeer tragisch opgevat, noch zwaar gedetailleerd, enkel aangegeven, eerder van den schilderachtigen kant en in losse stemmingsmomenten, die de auteur met weinige eenvoudige woorden scherp weet te suggereeren. In 't algemeen is opmerkelijk die taalmacht van sommige jongere schrijvers. Men gevoelt, dat dit geslacht op de ‘schouders’ der Tachtigers staat, in visie en verbeelden. Wat dezen moeilijk te veroveren hadden en waarmee ze om zelfswil blij waren, is den jongeren van natuur eigen en zij gebruiken het schier ongemerkt, enkel als middel tot doel. Zoo Jo de Wit in haar Donker Geluk en, in iets mindere mate, ook deze jonge schrijfster. Haar gansche

[p. 992]

boekje lost zich op in een serie zuiver geziene verbeeldingen van momenten, hun verschijning en hun geestelijke beteekenis. Hoe het meisje van kostschool thuis komt, vol van verlangende liefde voor de zieke moeder en dwepend plichtsgevoel, wordt niet zoozeer verteld, als in opvolgende beelden ons voorgesteld. Hoe dan allengs de jeugdige afkeer van ziekte en dreigend einde groeit boven alle goede voornemens en zij de moeder mijdt en soms zelfs humeurigheid toont, terwijl terzelfder tijd de behoefte aan amoureuze koestering en vleierij haar in de armen dringt van den eerstbesten toonbaren jongeheer, dat wordt hier zonder betoogen, als in de werkelijkheid groeiende voorgesteld. En daardoor, in zijn onbewustheid, des te schrijnender tegenover de zwarte verlorenheid van dat andere leven, dat eens als dit jonge was en nu even wreed werkelijk teniet gaand in pijn en vereenzaming. De zenuwzieke ongedurigheid van den vader, de wrokkende drang tot zich uitleven der oudere zuster worden daarbij nog even met een paar discreete lijnen aangegeven. Zij zijn allen te zamen niet heel merkwaardig als menschen, doch de krachten van het leven, bevestigings- en ontbindingsdrang van het individueele, die deze zwakke menschen drijven, geven hier den dieperen, volleren toon. Zoo bevat dit boekje tenminste het begin van alle goede romankunst: zuivere objectiveering en zin voor des levens diepere wezenlijkheid.

F.C.