Groot Nederland. Jaargang 17

[p. 993]

Buitenlandsche literatuur.

Pierre Benoit, L'Atlantide, Paris, Albin Michel.

De zeldzame hoedanigheden van zijn eersten roman, Koenigsmark, die Pierre Benoit deden kennen als een goede romancier in den traditioneelen zin des woords, vinden wij in dit nieuwe boek terug.

Ditmaal is de plaats der handeling - typische tegenstelling met Koenigsmark - een der meest eenzame en ongenaakbare plaatsen der aarde: het hart van den Afrikaanschen woestijn. Tijdens den ontdekkingstocht, dien zij samen ondernemen, worden kapitein Morhange en luitenant de Saint-Avit twee goede vrienden. In een grot waarin zij voor een onweer schuilen, ontdekt Morhange een mysterieus opschrift: Antinea. Een inboorling, die door de twee vrienden van den dood gered werd, stelt voor hem nog meer dergelijke opschriften te toonen. Met enthousiasme neemt Morhange het voorstel aan. Ofschoon hij al het gevaar inziet van een verderen tocht naar het meest onbekende deel dezer gevaarlijke streek, die door hun gids genoemd wordt: het land der verschrikking, wil Saint-Avit zijn vriend niet alleen laten vertrekken. Samen vallen zij in de hinderlaag die Cegheïr-ben-Cheïkh, de man wien zij het leven hebben gered, hun heeft bereid.

Als zij ontwaken zijn zij de gevangenen van Antinea, de vrouw die heerscht over dit geheimzinnige land, waar geen van terugkeert die het heeft bereikt. Antinea is niemand minder dan de afstammelinge van Neptunus, de laatste vertegenwoordigster van het geslacht der Atlanten. En Atlantis, het legendarische land dat men sedert eeuwen door de zee verzwolgen waant, maar dat verborgen ligt in het hart van de woestijn, gescheiden van de beschaafde wereld door eene onmeetlijke, onoverkomelijke zee van zand, is het rijk waarover zij heerscht.

Alvorens de twee gevangenen haar te zien krijgen, worden zij in een zaal geleid, waar een vreemd schouwspel hen zal inlichten over het lot dat hen staat te wachten. Langs de wanden dezer zaal staan een groot aantal standbeelden met een menschelijke gedaante: de mummies der slachtoffers die hierheen werden gelokt. Met ontzetting ontcijferen de twee reizigers de opschriften: een lijst van al de heldhaftige ontdekkingsreizigers, die in den loop der laatste jaren spoorloos zijn verdwenen. Op een vraag van Morhange antwoordt hun geleider: ‘ils sont morts d'amour.’ Dat is de wraak van Antinea: ‘Séparée du monde aryen par la formidable précaution de Neptune, elle évoque vers elle les hommes les plus jeunes et les plus vaillants. Son corps est condescendant, si son âme est inexorable. De ces jeunes audacieux, elle prend ce qu'ils peuvent donner. Elle leur prête son corps, tandis qu'elle les domine de son âme. C'est la première souveraine que la passion n'ait jamais faite, même un instant esclave. Jamais elle n'a eu a se ressaisir, car

[p. 994]

elle ne s'est jamais abandonnée. Elle est la seule femme qui ait réussi la dissociation de ces deux choses inextricables, l'amour et la volupté.’ En zijn allen gewillig haar slachtoffer geworden? Werden allen door hare mysterieuze schoonheid overwonnen? Was er tusschen al deze heldhaftigen niet één die haar kon weerstaan? Op deze vraag van Saint-Avit luidt het antwoord: ‘neen, niet één. Als gij haar eenmaal zult gezien hebben, zult gij alles vergeten. Familie, vaderland, eer, alles zult gij voor haar verzaken.’ Dat dit de waarheid is gevoelt Saint-Avit duidelijk wanneer hij haar voor de eerste maal ziet. Hare schoonheid verblindt hem; hij zal niet eens strijden. En met koortsige opwinding wacht hij den dag af, waarop zijn lot zich zal voltrekken.

Morhange daarentegen verzet zich kalm en hardnekkig tegen wat hij noemt: ‘les caprices saugrenus de la dame.’ Het noodlot wil dat Antinea juist op den éénen, die niet goedwillig in hare armen valt, verliefd wordt. Morhange blijft onverbiddelijk. Op een zwoelen onweersavond sluipt Saint-Avit tot in het vertrek van Antinea, waar hij zich verbergt. Hij is getuige van het laatste onderhoud tusschen Antinea en zijn vriend. Als alle verleidingsmiddelen falen, bedreigt zij Morhange met de afschuwelijkste folteringen. Met een kalmen glimlach wijst de kapitein haar af. De eenige gunst waarom hij vraagt is zijn vriend nog eenmaal te mogen weerzien. Eenige oogenblikken later ligt Saint-Avit in de armen van Antinea, die schreit van woede en vernedering. En denzelfden avond slaat Saint-Avit, geleid door Antinea, zijn vriend dood, die te slapen ligt.

's Anderdaags, als hij tot bezinning komt, wil hij Antinea dooden. Hij wordt in zijne kamer opgesloten en bewaakt. Eene slavin die hem liefheeft en die heimwee heeft naar haar vaderland, vlucht met hem. Bij die vlucht is Cegheïr-ben-Cheïkh, dien hij eenmaal het leven redde, hem behulpzaam. ‘Eens komt gij toch weer’... roept deze hem ten afscheid toe.

Dan volgt een vreeselijke tocht door de woestijn. De slavin sterft en ten slotte wordt Saint-Avit, stervend van honger en dorst, gered door eenige landslieden. Gedurende eene maand ijlt hij in hevige koortsen. Hij geneest en keert naar Europa terug. Hij leeft daar schijnbaar als een gewoon mensch; maar elk oogenblik van zijn bestaan is vervuld met de gedachte aan de vrouw die hij eenmaal ontmoette. Is zij werkelijk van goddelijken oorsprong, of de dochter van een Poolschen dronkaard en eene meid uit het quartier Marboeuf, die zich destijds door een inlandsch vorst liet meevoeren tot in het hart van den woestijn? Daarom bekommert hij zich niet. Zij is voor hem de Vrouw. Hij keert naar Afrika terug. En als eindelijk, na zes jaar, op een avond, plots een vreemdeling voor hem verschijnt in wien hij Cegheïrben-Cheïkh herkent, is hij bereid hem gedwee te volgen.

Dit is de inhoud van L'Atlantide, waarin sommigen een symbool zullen willen zien van de eeuwige macht der vrouw. Het is mogelijk dat dit de

[p. 995]

bedoeling des schrijvers is geweest. Maar ik zou het niet durven verzekeren. Weer voert de schrijver van Koenigsmark ons in een wereld, waar buitengewone avonturen de dagelijksche gebeurtenissen zijn; wij verlaten nochtans geen oogenblik deze aarde. Een enkel figuur kan ons te groot lijken en te volmaakt; wij voelen nochtans in zijne woorden en daden de genereuze uitbundigheid van een menschelijk hart.

Zelfs wanneer hij binnengeleid wordt in het geheimzinnige rijk van Antinea, heeft de lezer niet den indruk dat hij het rijk der sprookjes betreedt. In de boeken van Benoit heeft het romaneske, evenals in de werken van Hoffmann, een achtergrond van warme menschelijkheid. Het is niet toevallig dat ik hier dien naam vermeld. In het typeeren van sommige figuren, zoowel uit Koenigsmark als uit L'Atlantide, heeft Benoit iets van den koelen humor van den destijds in Frankrijk meest gelezenen Duitschen romanticus. Ik vind het jammer dat de persoonlijkheid van Antinea wat al te vaag gebleven is; dit komt wellicht omdat de schrijver haar legendarisch karakter heeft willen sparen. Maar hoe sterk en sober daarentegen zijn de karakters geteekend van Morhange en Saint-Avit.

Dit suggestieve boek is de vrucht eener rijke verbeelding.

Jérome et Jean Tharaud, Rabat on les heures marocaines, Paris, Emile - Paul frères.

Ook het nieuwe boek van Jérome en Jean Tharaud voert ons naar Afrika. Niet om wille der avonturen. Integendeel; deze twee voortreffelijke kunstenaars, wier proza tot het meest volmaakte behoort dat er wordt geschreven, leven niet, zooals de auteur van L'Atlantide, in het rijk der verbeelding. Hunne kunst is van een gansch anderen aard. Zij zijn de dichters der schoone werkelijkheden van het leven. Zij zijn nog iets meer. Alleen bij de uiterlijkheid staan zij niet stil. Zij zoeken in het aspekt van een stad, van een landschap, in het leven van een volk, het verborgen wonder dat men de ziel noemt, die verdoken straal eener schoonheid die alleen een kunstenaarsoog vermag te ontdekken. Het geheim eener volksziel die geheel verschilt van de onze poogden zij te verklaren in boeken als La Bataille à Scutari d'Albanie en L'Ombre de la Croix. In La Fête arabe hadden zij reeds - en hoe scherpzinnig! - een blik geworpen op dat bekoorlijke en in zijn eenvoud zoo gecompliceerde leven uit het Oosten. Andermaal hebben zij de verre oevers betreden en rondgezworven in de stille steden, die onze koortsachtigheid dood mag wanen, maar waarvan het leven klanken heeft van onvermoeide rijkdom, en schakeeringen van ongekende fijnheid.

Wanneer zij een avond beschrijven in eene stad aan den oever der zee, een klein wit huisje, eene straat, een bedelaar, een marktplein, vanwaar komt dan het licht dat alles wat zij afschilderen zoo schoon doet schijnen

[p. 996]

en zoo verrukkelijk, alsof wij nooit van deze verborgen wonderen hadden gehoord? Dit licht, dat alles herschept en doordringt, is het wonder van hun stijl, de fijnheid van hun gevoel. Hun proza, dat zoo eenvoudig is en zoo sober, heeft eene buitengewone beeldende kracht door de suggestieve juistheid van het woord. Met impressionnisme heeft hunne kunst niets gemeen. Zij is door en door menschelijk. De indrukken hunner oogen, vooraleer zij in woorden tot uiting komen, zijn hun door het hart gegaan. En welke verbeelding zou, in schoonheid van kleur en gebaar, de werkelijkheid kunnen evenaren zooals die door hen wordt gezien?

Wat steeds weer treft in een boek dezer schrijvers is de liefde en de eerbied waarvan elke bladzijde, elke zin getuigen. Liefde van den kunstenaar voor hetgeen hij ziet en beschrijft, eerbied van den mensch voor wat de kunstenaar schept. Het is wellicht daardoor dat de werken van Jérome en Jean Tharaud steeds den indruk wekken te behooren tot de geestelijke sfeer die men classicisme noemt.

Francis Carco, Bob et Bobette s'amusent, Paris, Albin Michel.

Francis Carco is de schrijver van Jésus-la-Caille. Deze roman uit het apachenleven te Parijs is een zeer sterk en typisch boek; zij zijn niet zeldzaam degenen die het verkiezen boven Bubu de Montparnasse, het bekende boek van Charles Louis Philippe. Het beste argument dat voor deze voorkeur pleit - die mogelijk is door de gelijkenis van het onderwerp - is dat het boek van Carco niet de eenzijdigheid van gevoel heeft die Philippe's roman kenmerkt. Jésus-la-Caille verscheen in 1914 en sedertdien heeft F. Carco nog vier andere romans in het licht gegeven. Deze, ofschoon van verschillende waarde, getuigen allen van een lenig talent, een fijngeschakeerd gevoel. Nochtans is Carco de schrijver gebleven van Jésus-la-Caille.

Het zou onjuist zijn te beweren dat Carco zich in zijne andere romans herhaalt; maar het is zeker dat hij als het ware den invloed van zijn eigen werk ondergaat. Les Malheurs de Fernande was reeds een vervolg op Jésus-la-Caille, een vervolg dat het eerste boek in waarde niet evenaart. Thans kondigt deze schrijver weer een nieuw werk aan dat hij in voorbereiding heeft: Jésus-la-Caille et ses amours. Hij kan blijkbaar van zijn eerste werk niet scheiden. Dat is eene zwakheid, waaraan reeds vele schrijvers zijn bezweken.

Voor F. Carco, die eene persoonlijkheid bezit, is dit echter niet het grootste gevaar. Dit ligt in het genre zijner kunst. Wie eenmaal zooals hij tot onveranderlijk motief zijner romans het sentimenteele leven van meiden en vagebonden heeft gekozen, is, meer dan eenig ander schrijver, gehouden aan een

[p. 997]

strenge tucht en eene groote fijngevoeligheid van smaak. Dat hij die bezit, is een waarborg voor de hoedanigheid zijner kunst.

Toen ik dit nieuwe boek las, wist ik niet dat het deel uitmaakte van eene serie van vier boeken, die de geschiedenis verhalen van Bob en Bobette, twee kinderen der Parijsche straat, beschreven in vier tijdperken, door vier verschillende auteurs. Hunne kindsheid wordt verhaald door Mme Jeanne Landre, hunne jeugd en losbandigheid door F. Carco. Met Pierre Mac-Orlan vertrekt Bob ten oorlog, en eindelijk in het laatste deel, van André Salmon, vinden Bob en Bobette elkaar terug. Ik vind deze épopée des basses classes, zooals de uitgever deze serie eenigszins hyperbolisch noemt, eene vreemde en bedenkelijke onderneming, en ik ben van oordeel dat de schrijvers daarmee eene concessie doen aan een uitgeversbelang of aan een soort dilettantisme.

Van deze vier romans zijn de twee eerste verschenen. De tweede alleen is mij bekend. De onsympathieke titel: Bob et Bobette s'amusent, lijkt mij eene tweede concessie, ditmaal aan den smaak van het publiek. Het werk zelf is nochtans heel wat ernstiger dan men op het eerste gezicht zou vermoeden. Ik houd het zelfs voor het beste dat Carco na zijn Jésus-la-Caille heeft geschreven. Het hart van deze verloren jongelieden bezit - het eeuwige wonder der jeugd! - eene frischheid die romantisch zou lijken, ware het niet dat de psychologische kennis van den schrijver hare menschelijkheid bewijst. Het is deze psychologie die van Francis Carco een moralist maakt in den klassieken zin des woords. Daarbij heeft dit boek iets jongs en levendigs, iets buitengewoon kleurigs dat het oog boeit en de geest ontroert. Ten slotte vind ik het een groot bezwaar dat Bob et Bobette niet aan Jésus-la-Caille zijn voorafgegaan.

Jan van Nijlen.