Groot Nederland. Jaargang 17

[p. 902]

Buitenlandsche literatuur.

Arnold Zweig, ‘Die Novellen um Claudia’, Roman, Kurt Wolff Verlag, Leipzig.

Men kan, geloof ik, zonder veel voorbehoud zeggen, dat deze roman van Arnold Zweig, een der subliemste kunstwerken is, die in de laatste jaren in de Duitsche taal zijn geschreven. Ik ken weinig boeken, die mij zulk een zuiver en blijvend aesthetisch genot hebben geschonken, die mij die onzegbare verrukking, die alleen de zeer groote kunst kan geven, zoo sterk hebben doen gevoelen. Er trilt een rythme en er zingt een melodie in dit werk, die doen denken aan de stralende schoonheid eener Beethovensche sonate. Er openbaart zich in dit boek een zeldzame geestes- en zieleadel. De beschrijvingskunst is in alle opzichten bewonderenswaardig, de taal van een zeer bijzondere schoonheid en welluidendheid. De psychologische analyse der hoofdpersonen is tot het uiterste verfijnd. Maar nimmer ontaardt de ontleding in een onbarmhartige ontrafeling van het zieleleven, nooit ontwaren wij die gapende leegte, die aan het slot van zoovele ‘moderne’ romans ons tegengrijnst. Maar de schrijver tracht het scepticisme en nihilisme in onze hedendaagsche cultuur te boven te komen door een onbeperkt vertrouwen in de scheppende kracht en de schoonheid van het Leven, en het geloof in de louterende macht eener groote liefde.

Het boek bestaat uit een aantal novellen, die a.h.w. gegroepeerd zijn om één hoofdfiguur, Claudia. Het is ondoenlijk in kort bestek den rijken inhoud van dit boek te beschrijven en te bespreken. Zeker is het, dat wij hier met een werk te doen hebben, dat zoowel wat vorm en gehalte aangaat, tot de weinige behoort, die van blijvende beteekenis kunnen worden geacht.

Hermann Bahr, ‘Die Rotte Korahs’, S. Fischer Verlag, Berlin 1919.

Hermann Bahr begint oud te worden. Reeds in zijn vorigen roman ‘Himmelfahrt’, die hier besproken werd, misten wij dat prikkelende, sprankelende, bizarre, dat zijn vroegere werk zoozeer kenmerkt. Hier, evenals in zijn boek ‘Inventur’ zien wij een streven naar gebondenheid, klaarheid en innerlijk evenwicht. Bahr houdt zich niet uitsluitend meer met aesthetische vraagstukken bezig, maar tracht thans in zijn boeken de groote ‘Weltanschauingsfragen’ te beantwoorden. Godsdienstige, wijsgeerige, politieke problemen hebben nu zijn belangstelling. Hij is een moralist en didacticus geworden, hij wil betoogen en overtuigen. Hij is thans een profeet en apologeet, die tot zelf-inkeer wil bewegen en die de onbeperkte menschenliefde predikt. Hij wil ons niet meer amuseeren, maar op bezadigde

[p. 903]

wijze stichten en bekeeren. Maar daardoor missen zijn laatste boeken juist dat wat steeds de groote bekoring van Bahrs werk was: de zwierige mondainiteit en de fijne luchtige toon der causerie. Het zijn zwaarwichtige, gedegen wijsgeerige verhandelingen geworden, die ons weliswaar belangstelling kunnen inboezemen, maar die toch niet meer dat kunstgenot verschaffen van zijn vroegere werken. Ook in zijn laatste boek ‘die Rotte Korahs’ zien wij weer hoe noodlottig het is in een roman uitsluitend ‘problemen’ te behandelen. Dit werk kon evenzoogoed een verhandeling over het joodsche vraagstuk in dialoogvorm genoemd worden, als zijn vorig boek een apologie van het katholieke geloof. Wat niet wegneemt, dat wij hier interessante dingen te hooren krijgen. Bahr toont zich een uitstekend kenner van het joodsche vraagstuk. En ieder die in dit probleem belangstelt zal het als zoodanig kunnen waardeeren, maar zij, die meer verwachten van een roman dan dialogen over godsdienstige en politieke problemen, zullen het teleurgesteld ter zijde leggen en den dichter Bahr verre verkiezen boven den profeet en apologeet.

Peter Altenberg, ‘Mein Lebensabend’, S. Fischer Verlag, Berlin 1919.

Ongeveer een half jaar geleden is Peter Altenberg gestorven. Hij zou den 9den Maart zestig jaar zijn geworden en voor dezen dag had een hij nieuw boek samengesteld, dat hij ‘Mein Lebensabend’ noemde, maar welks verschijning hij niet meer mocht beleven.

Ongetwijfeld is ‘P.A.’ (zooals zijn vrienden en bekenden hem noemden) een der zonderlingste en origineelste figuren geweest van het literaire ‘Jung-Wien.’ Bohémien, tot in het diepst van zijn hart, leefde hij, de eeuwige zwerver, slechts in koffiehuizen; getrouw habitué van variétés en cabarets, steeds omgeven van een schare bewonderende artiesten en vrouwen, die naar zijn groteske invallen luisterden en om zijn grappige aphorismen lachten. Hij was een mensch, dien men een ‘minnaar van het leven’ zou kunnen noemen. Hij genoot het leven in alle vormen als een geraffineerd epicurist. ‘Lernt schauen!’ was zijn devies; en een van zijn boeken heet ‘Wie ich es sehe’. Hij zag overal en in alles de loutere schoonheid. Hij was steeds in extase: ‘was er augenblicklich sieht, fühlt, denkt, das ist ihm die Welt, das Letzte, Beste, Höchste: mit dem ist er in unendlichen Rauschgefühlen eins.’ (Soergel).

Deze enthousiaste impressionist schreef uitsluitend verzen in proza, waarin soms diepe gedachten en fijne, geestige wendingen te vinden zijn. En met deze kleine essays verwierf hij zich een groote vermaardheid: hij had een groote schare van bewonderaars onder de beste en fijnste geesten in Duitschland en Oostenrijk. Maar in dit laatste boek hooren wij slechts

[p. 904]

bitterheid en sombere vertwijfeling. Door zijn ongezonde levenswijze, vele teleurstellingen en bittere armoede tot aan den rand van het graf gebracht geeft hij in zijn laatste schetsen de tragische bekentenis van een mensch, die door angst voor den dood gefolterd, zich vol walging en levensmoe van dat, dat hem eens lief was, afwendt. Zoo is hij, die op zijn graf de spreuk wenschte ‘Er sah und liebte’, ellendig en ontredderd in de grootste armoede gestorven. En dit sombere boek zou zijn laatste zijn.

Herman Wolf.