Groot Nederland. Jaargang 17

[p. 900]

Literatuur.

Donker Geluk, door Jo de Wit, Sijthoffs Uitgevers-Maatschappij, Leiden, 1918.

Donker geluk, dat wil zeggen, het-geluk, dat de liefde geeft, maar dat maatschappelijke verhoudingen, ook wel menschenliefde en meêlij, vertroebelen. ‘Liederen van liefdeleed en verlangen’, had de meer pathetische ondertitel kunnen zijn, liefdeleed van vrouwen, eigenlijk maar van ééne vrouw, want al de meisjes in deze bekoorlijk teere verhalen lijken op elkaar, als waren zij verschillende aspecten en belevingen van een enkel meisje, dat allengs wat ouder wordt. En de liefde, die hier fijngevoelig verbeeld staat, is een met zeer sterk zinnelijk accent. Het een met het ander maakt den indruk als werd in dit boekje een probleem gevoeld en gesteld, telkens weer anders gesteld, of ergens misschien een oplossing te vinden ware. Maar nergens zoo - en dit maakt de litteraire waarde - dat het enkel verstandelijkheid zou zijn. Een sterke en zuivere verbeelding stelt hier, met reeds uitnemende techniek, figuren en situaties op en geeft ‘atmosfeer’ door tallooze gevoelige trekjes en realiteitjes. Namelijk, indien de auteur wil en zich moeite geeft, als in dat voortreffelijke stukje, bijna volmaakt van beelding en verwonderlijk van gevoel, van aanvoeling, dat Maanavond heet. Als het haar minder kan schelen, schrijft zij met pleizier allerlei slordigheden (een opgewondenheid, die dooft b.v.) en gebruikt versleten beelden of trekjes, die langzamerhand trucjes geworden zijn. Maar bijna geheel nieuw en eigen is het gevoel in deze verhalen, het bewust ondergaan van zinsverlangen naar den man (soms bijna het mannetje), dat deze meisjes meest doet lijden en soms gelukkig maakt. Het is de bewustwording, zou men zeggen, dat een meisje ook zinnen heeft, die tamelijk onafhankelijk opereeren en eventueel kunnen voeren tot die liefde-zonder-achting, waarvan men vroeger den mond zoo vol had. In Kentering, Maanavond, Vreugde wordt deze glorieuze zinnedrang erkend, tot het bitter einde toe, d.w.z. tot het buitenechtelijke kind, welks vader niets minder dan gezocht wordt. In Onmacht, Halfheid, Afscheid blijkt dan deze zoete zinlijkheid inderdaad gevende en offerende liefde te kunnen heeten, die den ietwat egoisten of zeer maatschappelijken of aan zijn gezin gehechten man geenszins overschat, maar juist in zijn beperktheid begrijpt en niet meer wil dan hij geven kan. In Wending tenslotte, misschien het merkwaardigste, maar geenszins het sterkste der verhalen, gevoelt het meisje haar zinnen toch niet als die des mans, d.w.z. op het algemeene gericht en onverschillig voor het bijzonder persoonlijke. Doch juist dit geval is minder zuiver ‘ingeleefd’ dan de andere gevallen en zoo kunnen wij het ook minder spontaan aanvaarden. Wat jammer is, want men zou gaarne weten tot hoever nu precies die zinnedrang, buiten het geestelijke om, gaat bij de vrouw, die eindelijk van zich

[p. 901]

zelve bewust durft zijn. Intusschen blijkt dit boekje wel een heel interessante verschijning in onze litteratuur, waarvan de schrijfster toont al een volgroeide artiste te zijn. Of zij echter een roman zou kunnen maken?

F.C.

In den Wilden Wingerd, Roman uit het Napelsche volksleven door Maurits Wagenvoort, 2 dl., Amsterdam, H.J.W. Becht, 1918.

Ziehier een rijk boek, met van alles er in. De Vesuvius en zijn geweldige uitbarstingen, Napolitaansch volksleven en volkseigen, ‘glimpses’ uit de Napolitaansche aristocratie, reine liefde, eeuwige trouw, vuilaardige ziekte, wanhoop en misdaad, de oorlog, heldenmoed, verwonding en dood, zelfverloochening, familietrots, kinderliefde, passie, prostitutie, noodlottige toevallen, buitenlandsche politiek, natuur- en familietafereelen enz. Dit alles is dan - zonder woordkunst, gelijk de auteur uitdrukkelijk vermeldt - gegroepeerd om dat kernverhaal van twee gelieven uit twee bevriende families. Van der jeugd af voor elkander bestemd, draalt de familie echter te lang hen in den echt te verbinden, met het noodlottig gevolg, dat de jonge man (o! gevaren der kuischheid!) na jaren van onthouding, aan den boemel gaat en er dan ineens gloeiend ‘bij’ is. Echter Italiaan zijnde, laat hij 't daar niet bij zitten, maar vermoordt lustig de vrouw, die hem de ramp aandeed en heeft dan weer gloeiend berouw. Gelukkig breekt, wat later, de groote oorlog ook voor Italië aan of uit en kan hij een passenden heldendood voor het vaderland sterven, zonder dat er een haan (hij zelf ook niet) meer naar zijn ziekte kraait. Alleen blijven de bevriende families in stomme verwondering achter en wordt de jeugdige verloofde natuurlijk liefdezuster. Haar rampzaligen verloofde te verplegen en zijn laatsten zuchtop tevangen, was echter niet voor haar weggelegd. En zoo eindigt het boek, terwijl zij altijd maar niets er van begrepen heeft. Gelukkig voor haar, kan men zeggen, want er was toch een luchtje aan 't geval en een moord blijft altijd een bedenkelijk iets... nietwaar?

De heer Wagenvoort pleegt een dergelijke serie van ijselijkheden te schrijven, zooals hij vroeger zijn reisbrieven uit aller heeren landen neerpende nl. zonder overbodige bewogenheid. Het gaat hem alles glad en luchtig af, omdat hij den leeftijd te boven is, die nog aan zulke akeligheden gelooft. Wat niet belet, dat er hier en daar aardige bijzonderheden, uit het Italiaansche leven, als vanzelf, onder zijn pen opbloeien en men ook soms den aanleg voor een karakter gewaar wordt, welks verdere opbouw, wegens omstandigheden, geen voortgang had. Het geheel maakt dan den indruk van een feuilletonroman, eenigszins naar buitenlandsch model, een zeer romantisch getint verhaal, geplaatst in een zeer hedendaagsche omgeving. Op de markt zal er altijd naar zulke nijverheidsproducten vraag blijven, maar met de litteraire kunst hebben zij, met of zonder ‘woordkunst’, nietsniemendal te maken.

F. C.