Groot Nederland. Jaargang 17

[p. 676]

Hedendaagsche Friesche letterkunde.

I.

Reeds meer dan eens was het mij een genoegen enkele woorden van waardeering en bewondering te mogen wijden aan den opbloei der Friesche letterkunde, welker ‘vernieuwing’ omstreeks 1915 plaats vond, en er op te wijzen, hoe na tientallen van jaren, waarin weinig werd gepubliceerd, dat de moeite loonde het te bestudeeren en met genegenheid na te gaan, zoo niet àl het rhetorische dan toch veel wat de toets eener bescheiden kritiek niet kon doorstaan, overboord werd geworpen en zoodoende aan de vergetelheid prijsgegeven.

Waren de artikeltjes, die ik hier en daar openbaar maakte, allicht met moedwil eenzijdig, wijl zij bijna alle beoogden het contrast duidelijk te laten uitkomen tusschen de onvruchtbare en wanstaltige producten eener verkwijnende schrijversgeneratie (door de bank, wat politieke denkbeelden betreft, van liberalen huize) en de bijdragen der nieuweren, die meer waren doortrokken van den geest der aesthetische oprechtheid, in de volgende zinnen hoop ik tevens nu en dan de aandacht te vestigen op feilen en tekortkomingen der jongeren, die ongetwijfeld óók bestaan en billijkheidshalve nog eerder gesignaleerd dienen te worden dan de valsche en vooze litteraire voortbrengselen der meestentijds talentlooze ouderen, aan wie het bloeiend leven der internationale letterkunde, zonder één spoor na te laten, voorbij ging. Want te midden van het gave fruit liggen niet alleen beursche, maar zelfs rotte appels in den mande en het zou betreurenswaardig zijn, indien de jongeren, verblind door het inderdaad welverdiend succes, gingen wanen, dat zij reeds de heuvelen der volmaaktheid hadden bereikt en dus op hun lauweren kunnen gaan rusten. Eén dier rotte appels komt b.v. voor in den mande der ‘Nieuwe Sneeker Courant’ van 23 Jan. 1918 en het is onbegrijpelijk, dat èn de schrijver èn de redacteur, belast met het schiften en scheiden der aangeboden copie, dit sonnet, dat riekt naar de lamp en de krantenkolommen (buitenlandsch nieuws) niet hebben ingezien, dat het laten drukken van een dergelijk wanstaltig vers de terugkeer beteekent tot de fel-bekritiseerde periode, toen men kunstzinnigheid en oprechte zegging - populair gesproken - aan de laars lapte. Overbodig is

[p. 677]

het de bombastische scheurkalender-banaliteiten van dit klinkdicht te cursiveeren; immers àl de zes en tachtig woorden van dit versje zouden schuin moeten worden gedrukt, wijl zin voor zin cliché is en duizendmaal eerder in tallooze rijmen, krantenartikels, enz. zijn gebezigd en dus niet door frischheid en oorspronkelijkheid vermogen te boeien. Men oordeele trouwens zelf:

Och, jinsen yn it bûtelân
Der woelet yet de felle striid,
Fiert Mars biwâld mei iiz'ren hân
Dêr troanet oerginst, hate en niid.

Dêr rispet swiid de grime dea,
Meant tûz'nen jonge libbens wei.
Toknoeit yn bloiselkrêft, hwet nea
Wer dije scil en blomje mei.

En oer de fjilden rea biblet
Dêr skriemt it wea, en gûlt de smert
En ropt de eangstme skril en skou.

Och, eltse dei bringt yet mear leed
En heger, heger kliuwt de need...
O God! honear komt d'ûtkomst' nou?

A.M. van der Hem.

En deze publicatie valt des te eerder te betreuren, wijl deze schrijver, een der jongste jongeren, blijken heeft gegeven meer te kunnen presteeren en zuiverder zich te kunnen uiten dan in dit sentimenteel liedje van den oorlog, waaruit wij niet het navrante, het martelend-ellendige van de hedendaagsche verschrikkingen - zij het dan van verre - kunnen nagevoelen. Immers in Fryslân, orgaan van het ‘Selskip for Fryske Tael- en Skriftenkennisse’ (Januari-aflevering, 1918) verschenen drie zijner sonnetten, die - al zijn ze in geenen deele volkomen gaaf en al doet de zin Troch't beamt' allinne giet in lette klacht ontegensprekelijk denken aan Kloos': ‘.... vloeit Door 't sluimerend geblaart een zwakke klacht.’ -, toch niet zoo diep zinken door den ballast van gemeenplaatsen als het weergaloos-slechte Honear?

Een eigenaardig verschijnsel, dat bij de bestudeering der jongste Friesche litteratuur valt op te merken is de hartstochtelijke vereering van het sonnet, die somtijds bijna ontaardt in fanatisme, althans in een ongemotiveerde mode en sommigen schijnen de meening

[p. 678]

te zijn toegedaan, dat het sonnet de alleen zaligmakende versvorm is. En dit is een fout van vele jongere Friezen, dat zij het sonnet als sonnet te veel eer bewijzen en litterair nog niet ver genoeg gevorderd zijn om te kunnen inzien, dat dit veertienregelig vers zich niet leent voor de weergeving van alle sentimenten en als vorm dikwijls te beperkt is, dan dat het elk gevoelen, elke gedachte, elk gevoelen-en-gedachte volkomen-àf zou kunnen omsluiten of bevatten; met andere woorden, maar allicht door te groote duidelijkheid minder dichterlijk uitgedrukt: het omhulsel is dikwijls te klein, om ziel-en-lichaam te kunnen bergen: Het vest eens ventripotenten heeft een anderen omvang dan dat van een spichtig kantoorklerkje.

Worden dus dikwijls allerlei gewaarwordingen a.h.w. geperst binnen de begrensde ruimte van twee kwatrijnen en twee terzinen, nog bedenkelijker wordt dit bedrijf, als men er een gewoonte van maakt zich van drie- of viervoetige sonnetten of daarop gelijkende verzen te bedienen. Vooral J.D. van der Mei, die heel veel quasi-naïeve liedekens publiceert, waaronder zich slechts schaarsche keeren een enkel gedichtje bevindt, dat door zijn vriendelijke argeloosheid ontroert, beoefent deze sport met een hardnekkigheid, die eerbied afdwingt, maar middelerwijl de Friesche verskunst in discrediet brengt; het is dan ook onbegrijpelijk, dat een ongetwijfeld kunstzinnige redactie, die in menige frissche kritiek heeft bewezen, dat zij tot oordeelen bevoegd is (ik denk o.a. aan ‘Fen Fryslâns Fjilden’ en ‘Dreamen en Dieden’, respectievelijk verschenen in Leeuwarder Courant en Nieuwe Sneeker Courant) een bedenksel als b.v. het volgende in de kolommen van Frisia (July-nûmer, 1907, pag. 209) opneemt: Simmer.

Nou friss'lje 'k dy in simmerblom
Yn 't lange, swarte hier,
Wylst 'k sêft dy yn dyn eagen sjuch,
Dy 't ljochtsje wûnderblier.

Nou scil ik dy, dy 't jierren lang
My joechst dyn ljeafd' en trou
In krânse lizze om 'e hals
Fen 't tearste blommeblau...

En hân yn hân, sa lústrje wy
Den nei midsimmer-dream;
Wylst skippen mei hjar blanke seils
Foarbygean oer de stream...

En yn ús sjongt it ivich bly:
It lok det kaem, gyng net foarby!

[p. 679]

Geen regel in dit stumperig lied suggereert de weelde en bekoring van den bloeienden midzomer. Ook hier wordt weer het lucernam olet ten volle bewaarheid.

Bestaan er in het Hollandsch en vele moderne talen sonnetten op het sonnet, die óf dezen gedichtsvorm onredelijk loven óf hem even zinloos laken, ook in dit opzicht is het zingend Friesland niet bij de grootere volkeren ten achter gebleven. De leider der Jongfriezen, D. Kalma, stond voor de bloemlezing It sjongende Fryslân het volgende voortreffelijke klinkdicht af, dat de plaats van het sonnet in de rij der andere versvormen op dichterlijke wijze bepaalt:

Myn ljeafste liet, dyn wirden sinke en rize
Lijk as it bloed streamt troch de blide lea,
As Maitiid stoarmjend strûst oer 't wide gea,
Yn winters kâlde nachten keal forgrize.

En ek, dou núndreste as de nolke wize,
Moarnsier, as 't séwiet sjongsum riist - dyn wea
Is wyld en swier, dyn wille myld, en nea
Bihindre dy de Dea mei jeld en dize.

't Bloed fen 'e wrâld streamt bûkjend en yn weagen
Fen súvre lûden oer de leegre groun,
Dy 't oars sa faken paed is fen de ljeagen.

De roazge wolkens driuwe yn rês'ge joun,
Dôch rane allinken wei: dyn lûden teagen
Wol d'iivgens yn en binn' yet nea toroun.

Veel voorzichtiger, want meer kritisch staand tegenover de ‘deugden’ van het sonnet, heeft schrijver dezes zich geuit in Fryslân van 20 Mei 1916, toen dit nog niet van weekblad tot maandschrift was gedegradeerd. Volledigheidshalve moge dit vers hier volgen:

Net moayer bistou as dyn broerren, o sonnet,
Al dounsest drok noutiids yn dizze Fryske lânnen;
Net riker is dyn klaed, o bern fen frjemde strânnen,
Al pronkest dizze dagen ier en let.

In tafal hat dy nou op hege troane set
En finzen hâldstou fielings yn dyn sêfte bânnen;
Dyn foarmen binn' net d'inkeld wiere en wize wet,
Al ljeavje dy in warber tal fen jonge mannen.

[p. 680]

 

Moai bist' as dy de dichter smeekjend ropt de kommen

 

En bliere mûle skiente sizze wol fen 't libben:

 

Den bist' allyk de stille en fromme miedeblommen

 

 

 

En oan hwet eal yn ienfâld strevet ryk bisibbe;

 

Mar hast' gjin sjonger ta dyn frjeon, den bist' in hún,

 

Allyk frjemd únkrûd yn in keale, únfruchtbre tún.

 

(Fryslân fen 20 Maeye, 1e Jierg.)

Een zelfde verschijnsel als in Holland viel waar te nemen, toen de Tachtigers tot veler verschrikking het land met hun duizenden sonnetten overstroomden, is ook op te merken in Friesland: ouderen, die van al die vreemdigheid niets moesten hebben, wijl deze nieuwlichterij hen al te diabolisch leek, attaqueerden op het beklagenswaardig sonnet, dat de zoete rust der andere versvormen deerde, ja dezen tot in de duisterste schuilhoeken dreef. Zoo valt het dan ook te verklaren, dat in het weekblad Sljucht en Rjucht te eeniger tijd het volgende sonnet verscheen:

Kom, sa'n sonnet wol 'k ek eris bisiikje,
Skoan 'k sizze moat: it is in dreech kerwei.
Men moat yens tael bifylje en bifykje,
En al mar 't selde rym, dat fâlt neat mei.

Lykwols, myn skriuwersfingerseinen prykje,
It dichtfjûr bârnt, de lôge fljucht dernei;
Ik wol ús letterkinde ek mei forrykje,
Al kost it swit en 't wirk fen hiel de dei.

Mar oer hwet ûnderwerp moat ik nou dichte, -
Ta'n bytsje ynhâld is men dochs forplichte,
Al giet de klank yn in sonnet ek foar.

Scil 't wêze: ‘Unk’, ef: ‘Litsen yn 'e hichte’,
‘Sieltsjusterens’, ef ‘Britsen yn 'e lichte’?
Och, 't hoecht net mear, 't ding is al foar inoar.

T.E. Holtrop.

('t Idé fen sa'n sonnet is nommen út ‘Braga’ fen Ten Kate. Sljucht en Rjucht fen 15 April 1916).

Van uit het kamp der ouderen worden met de koppigste volhardendheid de pijlen-van-vernuft geschoten op het deerniswaardig sonnet, terwijl de tegenpartij het daarentegen verheerlijkt met alle haar ten dienste staande middelen. Ook hier ligt de befaamde gulden waarheid

[p. 681]

in het midden en bepaalt - behoeft dit eigenlijk nog betoogd te worden? - de al of niet-aanwezigheid van talent de waarde van het klinkdicht, dat voorheen een enkele maal Friesland bezocht, maar thans in het koele Noorden zich een vaste woonplaats heeft gekozen en niet alleen gastvrij als vreemdeling wordt ontvangen, maar zelfs prinslijk gevierd.

Kwam het sonnet vóór 1915 zelden in de bladen en bundels voor (Dr. J.B. Schepers maakte een uitzondering met zijn in 1890 bij W.A. Eisma Czn. te Leeuwarden uitgegeven boekje), in een drietal jaren is hun aantal in het kleine Friesland met honderden vermeerderd en het waren vooral het natuurgedicht en het religieuze lied, waaraan veel aandacht werd geschonken en waarvan er talrijke proeven verschenen in Yn ús eigen tael (tweemaandelijksche periodiek, orgaan van het ‘Christlik Selskip for Fryske tael- en skriftenkennisse’, onder leiding van den kerkhistoricus Dr. G.A. Wumkes), Frisia (moanneskrift fen de Jongfryske Mienskip, wijd oan de frye utering en de ûnbihindere ûntjowing fen 'e Fryske geast), Fryslân, Forjit my Net (thans opgeheven), It sjongende Fryslân (bloemlezing), Sljucht en Rjucht (een algemeen weekblad, in het Friesch geredigeerd), het Harmen Sytstra-boek (uitgegeven in 1918), Leeuwarder Courant (dagblad), Nieuwe Sneeker Courant (verschijnt tweemaal per week), enz.

Er is één omstandigheid, die vooral de ontwikkeling van de Friesche litteraire kunst bijna onoverkomelijke hindernissen in den weg legt: het tekort aan plaatsruimte, dat zich vooral tegenwoordig, nu er met ijver wordt gearbeid, teneinde een grooten achterstand te kunnen inhalen, op hinderlijke wijze doet gevoelen. Het zoude daarom zeer op prijs worden gesteld, zoo de leiders der Hollandsche periodieken konden besluiten bij tijd en wijle van de Friesche schrijvers enkele bijdragen, b.v. nu en dan eenige verzen, te plaatsen. De Friesche litteratuur zou daardoor een niet genoeg te waardeeren dienst worden bewezen, terwijl bovendien de belangstellende Hollandsche lezer zich langzamerhand zou kunnen orienteeren in den tuin der Friesche letteren, welks bloemen - men merkt: de beeldspraak is niet nieuw, maar duidelijk - hoe langer hoe meer veredeld worden en in aantal toenemen, sinds omstreeks 1915 voor de Friesche vers- en proza-kunst het voorjaar is begonnen, dat reeds rijpt tot weelderigen zomer.

Gingen de Friesche schrijvers voorheen in de leer bij hun eigen landgenooten-auteurs, wier werk niet steeds superbe was of bij die buitenlanders, wier beteekenis als letterkundigen de kennismaking ermede

[p. 682]

geenszins wettigde, sinds 1915 is hierin een groote en te prijzen wijziging gekomen: men zag tenslotte in, dat het litterair inzicht gezuiverd diende te worden, wilde men eindelijk en ten laatste geraken tot een waarachtige kunst, die respectabeler zou zijn dan het eerdertijdsch, benauwend-benepen gerijmel, waarmede zich eerwaardige mannen van onberispelijk gedrag en deugdelijken levenswandel, kortom: lieden, toegerust met alle maatschappelijke en christelijke goede eigenschappen (maar zonder een greintje kunstzinnigheid of gekuischten smaak) zich in leege oogenblikjes tot stichting van henzelf, hun gezin en de buren bezighielden.

Zelfs zagen zij er dikwijls geen been in leentjebuur te spelen en zich aldus op deze poovere wijze eenigen roem te bezorgen. Vooral deden (of leden) zij aan kortswijl, een artikel, waarmede zij zeer vertrouwd waren en waarmede zij den lever van hun lezers en hoorders lieten schudden. Met de verheven geestigheid, den nobelen humor stonden zij echter op gespannen voet. Doorgaans was hun ernst nog weerzinwekkender, wijl deze zich aandiende als de meest huilerige sentimentaliteit. Het spreekt vanzelf, dat ik generaliseer: de uitzonderingen kwamen nochtans zelden voor, zoodat hun geestesproducten dan ook nooit boeken van wijsheid of schoonheid werden. Weert Frisia, het orgaan der jongeren, meestentijds het onsmakelijke, grove en onfijnzinnige, openbaart zich ook in Yn ús eigen tael een beschaafde geest, er zijn twee periodieken, die een tweeslachtig karakter dragen: Fryslân, het orgaan der ouderen, waaraan echter enkele Jongfriezen medewerken en Sljucht en Rjucht (een mercantiele onderneming), dat, wil het zijn conservatieve lezers behouden en bovendien verzekerd zijn van een meer of minder goedgunstige houding der vooruitstrevende jongeren, zich genoodzaakt ziet èn de in ouderwetschen trant geschreven èn de, een frisscheren geest ademende, bijdragen te plaatsen. Of zou inderdaad de redacteur onafhankelijk zijn en, gelijk ik eens in ‘Den Gulden Winckel’ veronderstelde, zich slechts laten leiden door billijkheidsoverwegingen en daarom beide partijen liefdevol huisvesting verleenen? In elk geval: wekelijks vereenigen zich in het blauwe weekblad broederlijk de bloeiende jeugd en de grijze ouderdom, die halsstarrig weigert de pen neer te leggen en ook haar plaatsje opeischt onder de zon. Dat de Jongfriesche letterkundige ideeën doorwerken, bewijst het werk van enkele ‘ouderen’, die, zonder zulks allicht zelf te weten, voor den dag komen met bijdragen, die onder Jongfrieschen invloed zijn geschreven. Al willen de Friesche jongeren zulks niet

[p. 683]

steeds bekennen, het moet eerlijkheidshalve nog eens worden vastgesteld, dat het voornamelijk de litteraire arbeid der Nieuwe Gidsers of dier nabloei was, die in stilte werd genoten en als exempel genomen en dat eerst daarna de bestudeering plaats vond der Engelschen (vooral Shelley), en andere schrijvers uit de wereldlitteratuur. Een der uitstekendste vertalingen van een Hollandsch sonnet is verschenen van de hand des heeren R.P. Sybesma¹⁾ en ik kan niet nalaten, wijl de vertolking van een zoo bij uitstek ‘teer’ gedicht als Kloos' ‘Ik ween om bloemen...’ zoo bizonder welgeslaagd is - hoe moeilijk is het de fijnste nuances te bewaren -, ter vergelijking het origineel op den voet te laten volgen door Sybesma's verfriesching:

Ik ween om bloemen in den knop gebroken
En voor den uchtend van haar bloei vergaan, -
Ik ween om liefde, die niet is ontloken,
En om mijn harte, dat niet werd verstaan.

Gij kwaamt en 'k wist - gij zijt weer heengegaan...
Ik heb het nauw gezien, geen woord gesproken:
Ik zat weer roerloos, nà dien korten waan,
In de eeuwge schaduw van mijn smart gedoken:

Zooals een vogel in den stillen nacht
Opééns ontwaakt, omdat de hemel gloeit,
En denkt 't is dag, en heft het kopje en fluit...

Maar éér 't zijn vaakrige oogjes gansch ontsluit,
Is het weer donker, en slechts droevig vloeit
Door 't sluimerend geblaart een zwakke klacht.

Ik skriem om teare yet tobritsen blommen,
Ier yn 'e moarntiid fen hjar bloei forgien;
Ik skriem om ljeafde nea ta útring kommen
En om myn herte, troch gjinien forstien.

Dou kaemste en 'k wist: dou bist wer hinnegien, -
Ik haw it amper sjoen - nin wird fornommen;
Stil en ôfwêzich bin ik sitten gien
Yn 't ivich skaed fen al myn leed forstomme.

Lyk as in fûgel yn 'e stille nacht
Towekker skrill't om 't 't swirk yn lôge stiet
En tinkt: 't is dei, - it boarst nei sjongen set...

1) In ‘Het Getij’ van Aug. 1917 noemde ik Kalma den vertaler; dit was een ‘lapsus memoriae’, gelijk ik trouwens reeds mededeelde in ‘Vragen van den Dag’ van Februari 1918.

[p. 684]

 

Mar ear 't syn eagjes opslacht is 't to let:

 

't Is al wer tsjuster en wer drôvich giet

 

Troch 't slomjend beammegrien in swakke klacht.

 

(Sljucht en Rjucht, 1914, No. 44).

Duidelijk blijkt niet alleen, dat het schoonheidsgevoel der Friesche letterkundigen de laatste jaren tot ontwikkeling is gekomen en tot schooner wasdom geraakt, maar tevens dat het Friesch alle elementen in zich bevat om zooweel de meest-gecompliceerde als de eenvoudigste gedachten en gevoelens te verklanken en dat het Frisia non cantat, zoo dit gevleugeld woord ooit een kern van waarheid mag hebben bevat, althans tegenwoordig zijn veelzeggende beteekenis heeft verloren. Men zou eerder kunnen getuigen, dat thans héél Friesland zingt want het is merkwaardig, hoe in een driejarige periode bijna wekelijks nieuwe talenten zich scharen onder de vanen der Jongfriezen en er alom een ijver voor de lang-verwaarloosde taal tot uiting komt, die bijkans fabelachtig is: ten duidelijkste demonstreert deze waarheid het Frisia-no. van Januari 1918, dat niet minder dan 37 namen van medewerkende leden bevat, onder wie er velen zijn, wier prestaties van dien aard zijn, dat men goed doet hun namen te onthouden, wijl hun werk vol beloften is.

Al is de dikwijls gehoorde opmerking der ouderen, als zouden de Jongfriezen niet Friesch genoeg zijn, wat woordkeuze, zinsbouw, enz. betreft en somtijds schrijven in strijd met het taaleigen, niet steeds ongefundeerd, zij vergeten, dat de nieuweren tallooze eigenaardigheden, die een sterk uitgesproken provincialistisch karakter droegen, uit hun litteratuur verbannen hebben, zoodat deze een meer algemeen beschaafd voorkomen verkrijgt en er dus presentabeler uitziet. En bovendien: het tegenwoordig schrijversgeslacht is jong, zoodat het nog een vruchtbaren studietijd voor den boeg heeft, een tijd, waarin het zich kan verdiepen en verbreeden en kleine, nochtans niet het wezen der zaak rakende tekortkomingen, herstellen. Het is van de allergrootste beteekenis, dat de jeugd bezield is èn talent bezit. Dit laatste kan niet steeds gezegd worden van de ouderen, die wel-is-waar soms een groote woordenhoeveelheid te hunner beschikking hebben (dank zij een ijverig speuren en studeeren gedurende vele decennia) en op philologisch terrein buiten kijf betrouwbare gidsen zijn, maar in geenen deele iets in zich dragen van den kunstenaar, den dichter, den verbeelder. Het intellectueele, het dogmatische en systematische is bij hen overheerschend, zoodat de hedendaagsche Friesche taal- en letter-

[p. 685]

kunde-strijd tevens beteekent: de worsteling van het zuiver sentiment tegen het dor verstand of anders gezegd: van den geest, die zich uit in het nobele lied tegen den geest, die zich openbaart in het Woordenboek, dat wel nuttig is, maar met de schoonheid geenszins op vriendschappelijken voet staat. De jongeren wenschen dus, dat meer dan voorheen aan het aesthetische de aandacht wordt gewijd.

Schreef ik boven, dat vooral de Engelschen worden vereerd en bestudeerd, dan dien ik van de vertaalden te noemen: Shelley, Shakespeare, Johnson, Ernest Dowson, Wordsworth, Rabindranath Tagore. Het curieuse geval doet zich hierbij voor, dat Tagore's verzen, die, gelijk wij ze kennen in de bewerking van Frederik van Eeden, soms wel een eenigszins zoetelijk karakter dragen, deze eigenschap terstond verliezen, als wij de Tagore-vertalingen lezen, die D. Kalma ervan bezorgde in sonnetvorm. Ik citeer hiervan twee, waarvan de Leeuwarder Courant, die in den eersten tijd van de ontwikkeling der Jongfriesche litteraire kunst den jongen schrijvers gul plaatsruimte afstond, de primeur genoot:

Nou wêz my myld: in inkeld amerij
Woe ik my njonken dy wer lokkich fiele;
It moeisum wirk, hwermei de minsken piele
Bliuwt wol, en wachtet, oant it langstme krij.

Salang dyn antlit fier is, winskje en lij
Ik nacht en ljochte dei, forslein fen siele;
Myn wirk bliuwt einleas wraksljen op in giele
Unlij'ge sé, en 't strân wykt fier fen my.

Hjoed kaem mei waerme en kleare loftgeroften
De simmer bliid by 't finster, dêr 't ik siet;
De bijen gounzje oer 't blomt yn ljochte loften.

Dos keam de tiid, det ik neist dy myn liet
Wer súntsjes sjong en dy oanskôgjend, skoften
Fen libbenswijing njuentsje, myld en swiet.’¹⁾

In bern yn steasjeklean mei swier jewiel
Om 't halske woun yn flûnkerjende stringen,
Fynt nea mear nocht yn deist'ge boartersdingen
En glimket drôf oer al syn ljochte priel.

1) ‘Leeuwarder Courant’ van 29 Jan. 1916.

[p. 686]

 

Noegje ta nocht de sânnich-gouden klingen

 

Hwer d'oaren djoeije op 't waerm-biglimke giel,

 

Hy doar net gean, al langet hiel syn siel',

 

En lôket drôf de reade poarperringen.

 

 

 

Sa liket, mem, gjin prielstring my bigearlik

 

As hja ús fier fen 't haechlik libben hâldt,

 

En langjen docht, is ek hjar glânzgjen hearlik.

 

 

 

Hwent neat is djûr allyk de ljochte blierens

 

To gean nei 't greate feest, hwer d'eale wrâld

 

De minske yn mienskip wijt ta heechtste wierens¹⁾.

Wel het meest ontroerend, in een heel gaaf en eenvoudig-ècht sonnet, heeft hij zijn liefde voor de Engelschen uitgesproken bij het versterven van Rupert Brooke:

Meast krúsget my, det ik yn wiete nachten
Sims tûken kreakjen hear en krassend lûd,
Wylst sêfte wjokken wyndrje, en wytgjend bloed
Deldripket, dêr 't ik gean, mei langstme en klachten.

Oh det dy dea myn djûre fûgel wachte!
Syn fearren twirje foar myn wirge foet,
Ik seach him nea, mar hearde it weeldrich moed
Ho det it song by dage en jount[ij]dsljachten.

Mear krúsget my, det gouden fûgels stoaren,
Tichte oan myn paed, wylst ik hjar nea net seach,
As det de minsken my net ljeavje doare.

Dou fûgel bliid, oertein fen strieljend reach,
Mij bliuwt in treast, dy dizen net fordoaren:
Dyn sêfte fear, dy 't nei my twirjend teach.

Hoewel er teekenen zijn, die den bloei van een frissche epiek in de Friesche litteratuur voorspellen - in dit verband noem ik den naam van Folkertsma, den vertaler van sommige Evangelie-boeken - is het toch de lyriek, die in de letterkundige uitingen domineert en het is merkwaardig, dat zelfs schetsen en novellen, waarin gewoonlijk het verhalend element op den voorgrond treedt, verkapte brokken lyriek zijn: een voorbeeld daarvan is de serie van Hero Cammingha: De heimige krêften, die bizonder slecht gecomponeerd en zwak van in-

1) Idem, t.a.p.

[p. 687]

trigue zijn; de psychologie er in is vrijwel verwaarloosd en het is slechts de drommelsch-goed geslaagde lyriek, welke zich uitleeft in vlotloopende, litterair-zuivere en melodieuze zinnen, die dergelijke schetsen, bekorend door den taalgevoeligen trant, waarin zij zijn geschreven, genietbaar maken. Ontbrak bovengenoemde lyriek, er zou van de Cammingha-verhalen niet veel meer overblijven dan een skelet.

Ik meen deze opmerking te moeten maken, daar het werk van dezen schrijver, die een leidende positie in den Frieschen taal- en letterkundestrijd inneemt, nog niet volgroeiden, jongen talenten bezwaarlijk ten voorbeeld kan worden gesteld en dus op den index thuis behooren, al zijn deze schrifturen goddeloos noch onzedelijk.

Meer kunnen mij dan ook bekoren D. Kalma's novellen Wûndere Wytske, It oardiel en Alrik Loara, waarin brokstukken voorkomen, vol kleurige natuur- en landschapsbeschrijving, met menig voortreffelijk vertelde passage, maar soms evenzeer onhandig, wat de uitwerking van het psychologisch gegeven betreft, terwijl de verwikkelingen niet zelden in strijd zijn met de logica of de waarschijnlijkheid.

Het meest eerbiedwaardige prozawerk van Jongfrieschen huize is tot nu toe verschenen van de hand des heeren Marten Baersma, die zoowel in de afzonderlijke uitgave ‘De jonge fen de marsheide’, ‘Jelmers jonge libben’ (verschenen in de eerste jaargang van Frisia) als in korte schetsen heeft bewezen, dat zijn bijdragen-in-‘ongebonden’ stijl in staat zijn de letterkunde zijner provincie met menig staal eener gezonde en ronde kunst te verrijken.

Een der vrouwelijke leden van de Jongfryske Mienskip (de organisatie der Jongfriesche kunstenaars en taalstrijders), mej. Simke Kloosterman, die reeds vóór de renaissance van 1915 in haar bundel proza en poëzie ‘In hânfol ieren’ respectabele letterkundige voortbrengselen verzamelde, is allicht op novellistisch gebied de meest vergevorderde; haar stijl, haar compositievermogen en haar humor zijn gaver dan die harer mannelijke collega's. En vooral: haar fantasie reikt verder en van het groot aantal talenten dezer dagen is zij voorzeker het minst beperkte.

Zijn de Jongfriezen dus ook in de kunst-van-vertellen op den goeden weg, zij zullen verstandig handelen, indien zij er voor zorgen, dat hun arbeid het provincialistisch karakter verlieze, want het valt niet te ontkennen, dat er tot nu toe bijna niets is verschenen, dat na vertaling - b.v. in het Hollandsch - zijn waarde zou behouden en dus allerminst geschikt is om er zonder blikken en blozen mee voor den dag te

[p. 688]

komen. Vooral op het terrein van het proza moet nog ontzaglijk veel gepresteerd worden, wenscht men althans, dat zoowel landgenoot als vreemdeling - zonder teleurgesteld te worden - kennis maken met de letterkundige verrichtingen der Jongfriezen; er zal nog veel gestudeerd moeten worden, opdat het met opmerkzaamheid en genegenheid nagaan van anderlandsche litteratuur het eigen werk ten goede kome, de eigen kunst verbreede en verdiepe. Onomstootelijk staat het echter vast, dat gezonder aesthetische inzichten leiding geven aan de litteraire gedragingen, maar, al is reeds een prijzenswaardig begin gemaakt met het formuleeren der jongste letterkundige opvattingen, al zijn er reeds proeven verschenen vol beloften, er zal nog met inspanning van alle krachten moeten worden gewerkt, teneinde duurzamer kunst te kunnen voortbrengen; de letterkundige verrichtingen der laatste jaren mogen slechts worden beschouwd als voorbereidend werk, als een bevrijding uit de boeien van conventie en rhetorica. Nog is niet alles goud wat er blinkt en na de afbraak dient een soliede opbouw plaats te vinden...

In een paar artikeltjes, volgend op deze oriënteerende inleiding, zij het ons vergund sommige bijdragen nader onder de aandacht der lezers te brengen.

Rinke Tolman.