Groot Nederland. Jaargang 17

[p. 670]

Reminescens.

Ik ben ziek geweest, niet erg, maar ik voel me nog slap. Vaag dringen de geluiden van buiten af tot me door en vermengen zich met het suizen in mijn hoofd dat ijl is en leeg.

Ik lig en kijk naar het fuchsiaplantje dat Henk op een tafeltje bij mijn bed heeft neergezet. Drie klokjes hangen eraan. Eén, gracieus danseresje, pirouetteerend in 't sierlijke bloemenrokje dat wijd uitwaait boven franje van meeldraden. Bovenaan twee zwellende peerknoppen, op 't punt van ontluiken, roze-paarsch met donkere lijntjes, nog niet ontstoken lampions in groenen bladertooi.

Ik ken ze, die bloempjes, ik ken ze reeds jaren en jaren. En toch zijn ze eerst eenige dagen geleden ontbloeid. Waar heb ik ze gezien, waar toch?

Ik sluit mijn oogen en luister naar de verre geluiden in mijn hoofd.

En nu weet ik en zie.

Een venster en daarvoor, op rood aarden schotel een groote bloeiende fuchsia. Dunne houten latjes houden de ranke twijgjes in rechten lijn, dwingen de bloemklokjes te hangen zooals zij willen, die niet mogen vrij de lucht inklingelen zooals hun bloemennatuur dat zou vragen.

Een vrouw komt en doet uit een groen gietertje fijne regen sprenkelen op bloemen en blaadjes. Nu weet ik ook wie die vrouw is. Het is mijn naaijuffrouw. Eén van de drie gratieën, bij wie ik in gezelschap van nog twintig andere bakvisschen moet leeren rijgdraden uithalen en zoompjes maken in eindelooze strooken en strookjes, bestemd tot versiering van de japonrokken der ‘dames’ die de hooge beschermsters zijn mijner leermeesteressen.

Toch zeg ik het niet geheel juist. Wel zijn de gratieën drie in getal die ons moeten inwijden in de kunst van zoompjes naaien en patronen afrijgen, doch ieder harer heeft een eigen aantal discipelen, houdt streng gescheiden haar werk en dat harer zusteren.

Mijn plaatsje is in dien hoek van het vertrek waar de fuchsia bloeit voor het venster van juffrouw Mina. Ik zie haar voor me, streng, statig, soms neerbuigend vriendelijk, van den vroegen morgen tot den laten middag gedost in zware ruischende zijde. Het gescheiden haar, reeds grijzend, in een knoetje achteraan 't hoofd, geschraagd door een enorme hoornen haarpen, veel te groot voor het bescheiden wrongetje. Rustig in haar bewegingen, spreekt ze nooit luider dan noodzakelijk is. Hoe oud juffrouw Mina is weet ik niet. Ze kan veertig, ze kan ook vijftig

[p. 671]

jaren zijn, doch steeds is zij het toonbeeld van deftige, Hollandsche élégance, weet wat zij verplicht is aan de renommé van ‘Maison Matté’, dat naait voor ‘het hof’.

Juffrouw Mina heeft een kwaal. Of eigenlijk, ze heeft er twee en een ervan is zelfs zeer pijnlijk om te beschrijven. Toch gebieden mij de fuchsiaklokjes en de suizende stemmen in mijn hoofd, der waarheid niet te kort te doen door te verzwijgen wat in mijn herinnering opkomt.

Nu dan, juffrouw Mina heeft een zwakke maag, die zich verzet tegen het verwerken van sommige spijzen, hetgeen van tijd tot tijd een onafgebroken concert in allerlei toonaarden tengevolge heeft. De aangename zijde ervan is dat ik of een van de andere leerlingen er op uit gezonden word om bruispoeder of een soortgelijk medicament voor haar te koopen. Wat zij aanvangt als er ‘dames’ zijn, weet ik niet.

Haar tweede kwaal uit zich op een andere wijze. De arme lijdt aan rheumatiek. Dat is voor ons een bron van aangename afwisseling. Om beurten mogen wij haar strijken. Dat wil zeggen, om beurten mogen wij met een op het immer ploffende en onaangenaam riekende gascomfoor verwarmde strijkbout op haar rug rondmanoeuvreeren, voorzichtig mijdend het plekje waar haar halsboord eindigt en haar nek begint, om te voorkomen dat de warmte zich ook direct aan haar vel mededeele. Wat echter, hetzij bij ongeluk, hetzij als kleine wraakneming over afgekeurd naaiwerk, toch nog wel eens gebeurt.

Zoover gaat mijn herinnering aan juffrouw Mina.

Haar beide zusters zijn juffrouw Lina en juffrouw Sophie. Die wedijveren in naïve lieftalligheid. Hoewel niet gelijk in leeftijd en zeer ver van haar eerste jeugd verwijderd, kleeden en gedragen zij zich alsof zij tweelingen van twintig jaren zijn. Steeds gelijk aan kapsel naar de laatste Parijsche mode van drie jaren her, dragen zij ook haar japonnen van denzelfden snit en stof. Zoover gaat haar zusterlijke liefde dat, als de een hoofdpijn heeft of kiespijn, de ander aan 't zelfde euvel lijdt, maar immer in heviger mate.

Ook hebben beiden een niet onaangename stem en voor zooverre het de deftigheid toelaat mogen wij, eerbiedig luisterend, daarvan genieten. Steeds echter zijn het vaderlandsche of godsdienstige liederen geen wuftheid mag wonen in 't atelier van ‘Maison Matté.’ Wel fluisteren soms booze stemmen van de meisjes die ‘werksters’ zijn, die inplaats van geld te betalen zooals wij, haar leven doorbrengen met

[p. 672]

voor weinig loon te pieken of te jachten voor naaimachines, afgesnauwd en voortgehaast door de soms in furieën veranderde gratieën, wel fluisteren die met boosaardig genot dat de deftigheid van ‘Maison Matté’ afkomstig is uit het brooddépôtje of mangelhuis van ‘de oude juffrouw’, die thans mede inwoont in het groote Heerengrachtshuis.

De oude juffrouw! vage herinnering aan rondsluipend mummievrouwtje, zwart en klein en schuw.

Waarom blijf ik nu denken aan de oude juffrouw? Wat is er met haar gebeurd?

Nu weet ik het. Ze wordt begraven.

Hartelooze vreugde boven, de katten zijn van huis, twintig levenslustige muizen dansen op tafel. Tot, midden onder de voorstelling hoe zalvend dominé heeft gesproken, onder 't zegenend handen uitstrekken van een der witgebefte kinderen, de wrekende furie, juffrouw Lina, de trap opstormt en droefenis en décorum vergetend, ons toesnauwt in onvervalscht Jordaan-dialect: ‘Duivelsche meide dà jèlui bint, kenne jullie dan nooit je snoete houwe!’

Dat is wat ik terug zie, denkend aan de oude juffrouw.

Maar nu, maar nu! Een lichtbron daagt voor mij op, een liefelijkheid te midden van dorre speldekussens en lappengedoe.

De japon is er weer. De gele damasten hofbaljapon van Mevrouw O.! Geen sprookje zoo zoet, geen taal zoo vleiend die niet voor mij gesproken wordt door het statiekleed van Mevrouw O. Telkenjare weer, als de koningin in de stad zal vertoeven, verschijnt de japon om gemetamorphoseerd te worden. Dan worden de luchtige antieke kanten opnieuw geplooid en erom gewolkt, de wazige sluiers waaraan nooit een schaar mag raken.

En dan, o weelde, mijn vingers mogen het heerlijke beroeren, het wikkelen in en tusschen sneeuwwit vloei en leggen in de spanen doos, waarin Sientje, het loopkind, het dragen zal naar het voorname huis in de Vondelstraat.

Onwaardige schrijn voor zoo kostbaar kleinood! Hoe hunker ik in dien tijd naar het wonder dat geschieden zal, dat mij het aanschouwen van die hofbalheerlijkheden mogelijk zal maken. Hoe betreur ik het dat geen goede fee als aan een tweede Asschepoester mij den weg zal wijzen naar dat feest der koningin!

Steeds meer komen de beelden terug in mijn herinnering. Het doet mij denken aan de rollende platen in 't muziekorgeltje van den ouden man die wekelijks zijn deuntjes kwam draaien voor het huis waar ik

[p. 673]

woonde als kind, lange jaren terug. Eindeloos kwamen de zwanen in den vijver voor het kasteel en daalden de ridders en jonkvrouwen de breede trappen af, langzaam verdwijnend en weer verschijnend, zoolang het orgel zijn liedjes jengelde.

Ik denk aan Sientje, het loopkind. Meer nog, ik ruik weer die weeë doordringende lucht van vochtuitwasemende kleeren, slecht gedroogd bij kachelwarmte in den winter, onvoldoende gewasschen in den zomer.

Sientje, het loopkind dat de zware doozen sjouwt en haar brood moet eten in het rommelhokje naast het atelier, afgescheiden van de ‘jongejuffrouwen’, de medebron-van inkomsten der Dames Matté, die weten wat ze aan rang en stand verplicht zijn.

Alleen op verjaardagen van de juffrouwen, dus driemaal per jaar, mag Sientje, schoon gewasschen, met haar Zondagsche jurk aan, mede verschijnen in ‘de zaal’, waar des middags allen, leerlingen en werksters, onthaald worden op taartjes en chocolade. Dan mag ze, zij het haar ook met volle duidelijkheid te kennen gegeven hoe groote eer haar ge chiedt, meedoen aan de pandspelletjes en andere vroolijkheden, zooverre het kopjes wasschen en bedienen haar daartoe de gelegenheid laat.

Maar ook dit beeld vervluchtigt en ‘de zaal’ blijft ledig.

En ja, nu weet ik het weer. De zaal, het statievertrek in het oude patricieërshuis, is het heiligdom waar de ‘dames’ achter tochtschermen voor groote spiegels zich bekijken en bewonderen, aanmerkingen maken en vitten op het werk van de nu o zoo gedweeë en suikerzoete juffrouwen Mina, Lina of Sophie.

Vaak woon ik het bij, als ik geruischloos de mooie lappen damast en soepele fluweel uit muurkasten en tafelladen te voorschijn halend, die kostbaarheden drapeer en ten toon spreid op de lange tafels, hoe zij kruipen en vleien en lachjes kirren, waarover zij zich dan wreken later, boven in haar eigen sfeer, door eindelooze venijnige opmerkingen en schampere gezegden, zoo tegen elkander als tegen de zwijgend doorpiekende werksters.

Wat gebeurt nu? Ik zie niet, maar ik hoor. Ik hoor een bel die luid klinkt door het trappenhuis. Gestommel van verschoven tabouretten en gegichel van in kasten weggestopte naaimeisjes. 't Is de alarmbel, waarschuwend signaal voor de in aantocht zijnde arbeidsinspectie.

Verademing, het is storm in een glas water. Een nieuweling, nog oningewijd in de mysterieën van het huis Matté, heeft, denkend dat dit

[p. 674]

het aankondigingsmiddel voor wachtende pasdames is, aan het verkeerde touw getrokken!

't Is rustig weer en ik verneem opnieuw het gerammel der naaimachines in onafgebroken gedreun. Plotseling, er komt beweging in de lappen en knipsels op de tafel tusschen de juffrouwen Lina en Sophie.

O hemel, ik weet het. Het is mijn aartsvijand, het is Piet. Piet is de kater, de demonische, uit de heksenkeuken ontsnapte schurftige, walgelijke lieveling der dames Matté.

Machtelooze haat gloeit in me op, wederom na zooveel jaren, nu ik denk aan het sluipende, kwijlende hellebeest.

Piet is Satan in katergedaante die de zielen der juffrouwen Matté volkomen in zijn macht heeft. Om Piet vergeten ze alle twistgesprekken, Piet heeft een vrijbrief voor alle verboden dingen. Mag nooit of te nimmer iets in werktijd gegeten of gedronken worden, het melkschoteltje van Piet zie ik staan te midden van kostelijke lappen satijn en fluweel.

Is Piet's lichaam weerzinwekkend van kale en stukgebeten wondeplekken, liefkoozende handen van juffrouw Lina of Mina beäaien hem om daarna met die zelfde vingers haar werk weer op te nemen. Als Piet zich bekrabt en bebijt en zich wringt zoodat hij zijn kop niet meer terug kan draaien en klagelijk jankt, gereede handen helpen hem uit zijn benauwenis. Waar hij loopt laat hij de sporen achter van het uit zijn bek druipend speeksel en als hij zich neerlegt blijven de haarvlokken plakken op 't goed dat hij zich voor rustplaats gekozen heeft.

En ik moet dat aanzien, ik die mijn krullen, mijn glorie, tot aan 't laatste puntje toe, in stijve vlechten moet dragen, uit vrees dat een haar ervan terecht mocht komen op een kleedingstuk van een van de ‘dames’!

En mijn afkeer neemt toe want Piet, de schurftige kater, mag slapen aan 't voeteneind van juffrouw Lina's bed en juffrouw Mina, de rheumatische, legt hem als een bontje om haar hals ter verwarming.!

En ik, die poesen adoreer, moet me dwingen om 't beest niet een schop te geven als hij zich in mijn nabijheid waagt, hij, het spotbeeld van mijn eigen lieveling, van mijn Molly thuis, met het blauwe lintje om haar hals.

Zoete Molly, die het beeld van Piet doet verdwijnen en me weer kan laten glimlachen om lang voorbije dingen.

Ik lig weer stil en terwijl ik luister naar de oude wijze, klateren heldere stemmen van uit het open venster mij tegemoet. De kinderen

[p. 675]

komen thuis en stormen de trappen op, mijn slaapkamer binnen, de armen vol bruine blaren en gouden najaarschrysanten, mijn lievelingsbloemen, die ze vallen laten op mijn bed.

En met hun blijde kindervroolijkheid en frissche levenslust vullen zij het vertrek en maken onhoorbaar de ruischende melodieën in mijn hoofd en het lied van het fuchsiaklokje op het tafeltje bij mijn bed.

C. de Leeuw-Schönberg.