Groot Nederland. Jaargang 17

[p. 400]

Buitenlandsche literatuur.

Pierre Hamp, Le Travail invincible. Paris, Nouvelle Revue française, 1918.

Gedurende dezen oorlog heeft de macht van den menschelijken arbeid haar hoogtepunt bereikt. Die macht is het die heeft overwonnen. En het is wel een van de grootste wonderen dezer wonderbare jaren geweest, dat aanpassingsvermogen van alle arbeidende krachten aan de nieuwe levensvoorwaarden die een wereldoorlog schiep. Schoon en vervoerend schouwspel inderdaad van een land, waarvan alle werkkrachten zich vereenigen in den strijd voor een gemeenschappelijk ideaal, dat zich aan allen opdringt als eene onontkoombare noodzakelijkheid! En wie beter dan Pierre Hamp, de sterke prozateur in wien de moderne arbeid een lyrische verheerlijker heeft gevonden van zeldzame kracht, zou die wereld van koortsige bedrijvigheid en koppige, stille vlijt in een boek kunnen vereeuwigen?

Dit boek, dat meer dan eenig ander een echt oorlogsboek mag heeten, dat is te zeggen: ontstaan van de eerste tot de laatste bladzijde, onder den drang der gebeurtenissen, overtreft in lyrische kracht en grootheid al het vorige werk van Hamp, wellicht omdat het van al zijne boeken datgene is, waarvan het onderwerp en de geest de schoonste harmonie vertoonen met zijne intiemste gevoelens en de eigenschappen van zijn talent. Zelfs in het werk der grootste kunstenaars is zulke innige harmonie een gelukkig toeval van groote zeldzaamheid.

Le Travail invincible is een reusachtig panorama van den oorlogsarbeid in al zijne vormen. Wij zien er den smid en den boer, de kantwerkster en den glasblazer, den stoker en de naaister, en in de tragische atmosfeer van dezen tijd hervinden de banale gebaren van elken arbeider iets van hunne eenvoudige, antieke grootschheid. De heiligheid van den arbeid straalt als een schoone glans over die koortsige wereld van machines en ateliers. Wat een vloek leek wordt een zegen; wat voor zoovelen een slavernij was en een dwang, wordt nu eene bevrijding en eene overwinning.

Le Travail invincible is niet alleen het loflied van den arbeid in de munitiefabrieken, het is ook het tafereel van de onnoemelijke ellende, die in de halfverwoeste steden geleden wordt door hen die, onder het huilen en barsten der granaten, hun dagelijkschen arbeid voortzetten met heldhaftige koppigheid. De oude kantwerkster, die 's zomers voor haar deur en 's winters voor haar venster, dat het kanongedreun doet trillen, over haar kussen zit gebogen, volbrengt eene taak die evenveel moed en koelbloedigheid vergt als het vermoeiende werk in de fabrieken. Elk werk heeft zijne waarde en zijne kracht. In het stukgeschoten Armentières, tusschen de bouwvallen waarop het onkruid tiert, ligt een tuin, waarvan de grasvelden even keurig

[p. 401]

onderhouden zijn als vroeger; de vruchtboomen zijn er met zorg en kunde gesnoeid, de bloemen bloeien er met bedwelmende geuren. Wie roept op het geschonden gelaat der aarde deze liefelijke glimlach te voorschijn? Het is een oude tuinman, die trouw zijne taak volbrengt. In eene taal, die door hare sterkte en precisie doet denken aan sommige karakterstudies van La Bruyère, beschrijft Pierre Hamp deze schoone figuur:

‘Qu'il trouve dans une allée une feuille morte, il la ramasse. Que les obus fassent d'énormes trous, il les comble et resème sur la terre bien nivelée. Feuille morte et obus se rejoignent dans son souci. C'est du dérangement. Remettre en ordre lui est un impérieux besoin. Il ne comprend pas l'orgueil, mais le contentement d'avoir fini ce qui était à faire. Et aussitôt il invente autre chose. Il a besoin d'inquiétude pour se donner la satisfaction d'en venir à bout. Patient et scrupuleux, il n'est jamais à court de besogne et craint toujours de n'avoir pas assez fait. Son ouvrage l'appelle mais ne lui fait point de reproche. Devant sa besogne irréprochable il est le consciencieux. Il ignore qu'il réalise la sainteté dans le travail. Il dit: “Je sais mon métier.” La chair de ses grosses mains est liée de veines cordées. Il ne va pas vite. Il n'est pas pressé d'en finir mais il ne s'arrête jamais. Il n'y a pas eu de jour dans sa vie où ayant fini il n'ait pas recommencé. De tout ce qu'il entreprend il dit: “J'en viendrai bien à bout” et toujours il a quelque chose à faire. Le repos est pour lui une forme du malheur. Le contentement profond de sa difficile conscience est de sentir que son jardin ne peut être mieux qu'il n'est. Au centre de la ville déteriorée, les fleurs sourient sous les mains de cet homme têtu.’

En wanneer het nog erger wordt, wanneer de granaten de boomen ontwortelen en een regen van steenen de bloemen afrukt, dan overweldigt hem een onuitsprekelijk verdriet en springen de tranen hem uit de oogen. Maar nog wanhoopt hij niet. Weer herbegint hij zijn arbeid, zijne heldhaftige taak die schijnbaar doelloos is: ‘L'espérance de cet ouvrier est sans arguments. Il ne cherche pas pourquoi il doit espérer. Il a foi et il travaille. Il sait que le temps reviendra où on n'entendra plus le canon et où les fleurs seront heureuses sur la terre sauvée. Le symbole de son jardin bien tenu est invincible dans la ville en ruines. A deux kilomètres du massacre, ses doigts attentifs réparent les rosiers. Trop vieux pour aller se battre, il fait son métier et il le fait bien. Cet homme est vainqueur par ses fleurs soignées.’

Le Travail invincible, dat boek van grootschheid en van ellende, is ook een boek van waarheid. Het bevat niets dan feiten, en nergens heeft de schrijver getracht ze te plooien naar eene vooropgestelde thesis, zooals vele schrijvers van oorlogsboeken hebben gedaan. Niets erin is valsch of overdreven. Als schrijver bezit Pierre Hamp de groote deugden die van een tuinman en eene kantwerkster stille helden maken: de liefde voor het werk en de gewetensvolle ernst. ‘La pure grandeur de l'homme revient toujours

[p. 402]

à bien faire son métier.’ Zij zijn niet talrijk de schrijvers van oorlogsboeken op wie deze edele woorden toepasselijk zijn. Pierre Hamp is een der weinigen, en wellicht van allen de voortreffelijkste.

André Salmon, Monstres choisis, Paris, Nouvelle Revue française, 1918.

Met zijn roman Tendres Canailles voerde André Salmon zijne lezers in een wereld van vroolijke en sentimenteele apachen. Dit werk was allerminst realistisch. Het miste de waarheidsliefde en de bitterheid van dien anderen mooien apachen-roman, Jésus-la-Caille van Francis Carco, en eveneens diens soberen, strengen stijl. Maar het bezat andere hoedanigheden: eene luchtige geestigheid en eene frissche fantasie, door dewelke het eene gunstige plaats veroverde tusschen de laatste literaire producties van voor den oorlog.

Ook deze Monstres choisis zijn werk van voor den oorlog en men bemerkt het onmiddellijk. De figuren dezer schetsen en novellen zijn vaak even geestig getypeerd als de personen uit Tendres Canailles, maar evenals deze missen zij het echte algemeen menschelijke, dat ons voor de gedegenereerde vagebonden van Carco interesseert.

Dit boek is, in zekeren zin, dilettantisch werk, zij het dan van eene goede literaire hoedanigheid. Het is beïnvloed door de mode die voor den oorlog in zekere literaire middens heerschte, en daarom maakt het op den tegenwoor digen lezer den indruk van eenigszins verouderd te zijn. André Salmon stelt meer belang in het type dan in den mensch, hij interesseert zich meer voor de vreemde geestelijke en sentimenteele afwijkingen van enkele individuen dan voor de onveranderlijke hartstochten van het menschelijk hart. Het grootste deel zijner novellen zijn dan ook niets anders dan min of meer geestige anecdotes, die vaak aardig worden verteld in een aantrekkelijken vorm.

In sommige stukken, als La folle des gares, heeft de schrijver iets meer willen geven dan de beschrijving van een curieus type. Maar het psychologisch inzicht van Salmon mist daartoe de kracht en de diepte. Dit blijkt ook uit La preuve, een verhaal dat doet denken aan sommige Histoires désobligeantes van L. Bloy, maar zonder diens dramatische geweldigheid. Als hij dramatisch wil zijn is de schrijver van Monstres choisis het zwakst.

Zooals blijkt uit zijn Tendres Canailles, is André Salmon een aangenaam verteller. Zijne Histoire de Boches bewijzen dat hij eveneens het talent bezit van een geestig chroniqueur. In zijne Monstres choisis is hij, ondanks de talrijke goede en geestige bladzijden, die het boek bevat, noch het een, noch het ander.

Jan van Nijlen.