Groot Nederland. Jaargang 17

[p. 260]

Literatuur.

Hageveld. Roman van een Seminarist door P. Raeskin, 2 dl. Querido, Amsterdam, z.j.

Heel erg lang uitgesponnen, als door iemand, die verteederd zijn eigen herinneringen nagaat, is dit verhaal eener onwaarachtige seminaristenroeping hier en daar wel eens vervelend, maar toch over 't geheel niet onaantrekkelijk, als een trouwhartige, bezadigde Hollandsche roman. Het weggaan uit Amsterdam, de reis en de aankomst op Hageveld, de eerste dagen worden inderdaad al te breed uitgemeten voor ons, die geen herinneringen van dezelfde zaken hebben en meenen, dat dit alles, op de wijze van het litterair tachtiger-impressionisme neergeschreven, vrij slapjes en weinig belangrijk is. Alleen in eens ouden mans gedenkschriften kunnen zulke uitwijdingen er door. En dan eischt men nog dat de schrijver het gewone Hollandsch beter machtig zij, niet praat van verplichtend voor verplicht, van schijnbaar voor blijkbaar, van trotseerde voor verdroeg...

Doch indien men, terwille van den zachtmoedigen geest, deze bedenkelijkheden naar de letter over het hoofd wil zien, kan van dit boek gezegd worden... wat ik er reeds van zei: dat het een gemoedelijke, bezighoudende, echte Hollandsche roman is, die bovendien nog voor on-roomschen de waarde van roomsche zedengeschiedenis bezit. Dit laatste vooral, zij het dan ook geen kunstelement, doet het boek stijgen in onze belangstelling. Wij willen altijd gaarne ingelicht worden over den geestestoestand van die velen onzer medeburgers, die, merkwaardiger wijze, nog zoo iets als een collectiviteit voor en in hun levensbestrevingen bezitten. Wij zijn van tijd tot tijd een beetje nieuwsgierig naar hun speciale mentaliteit en bevredigd als wij daar iets van merken. Gelijk in dit verhaal van een doodgewoon, onbeduidend jongetje, dat in de sentimenteele zwaarmoedigheid om zijns broeders sterven, priester wil worden. Maar als het. nieuwe en de wijding van het seminarie-leven vervlogen zijn, dringen de aantrekkelijkheden - zijnde vooral een vriendinnetje - van het vroeger leven zich sterker op en begint een kleine tweestrijd. Ten slotte overwint de liefde voor gezegd vriendinnetje (schoon die al niet veel steviger lijkt dan de priesterroeping) in verbond met andere verlokselen uit ‘de wereld’, als daar zijn bioscopen, fietstochtjes, stoeipartijtjes, en verlaat de jongen het seminarie... niet zonder spijt om 't opgeven van (vooral ijdele) illusies.

Dit proces der ontwikkeling in zelfkennis wordt ons duidelijk en levend gegeven. Heel minutieus zelfs en hoog ernstig, zonder dat men noch in stijl noch in plastiek iets bovenmatigs gewaar wordt. Zooals deze schrijverij, lijkt ons ook de geheele geest van Hageveld: van een ietwat platte, edoch wijze middelmaat. Er is een beetje schoonheid, een beetje verheffing, een beetje redelijkheid en vooral veel gewoonte, traditie, sleur en publieke opinie.

[p. 261]

Dit alles op de maat en ten bate der kleine zielen, die hier buigen en waaruit ook overigens wel de meerderheid der menschen bestaat. Voor dezulken is het streven naar persoonlijkheid gansch geen zegen en het Katholieke geloof, als zij er in geboren zijn, een natuurlijk element.

Dat dit jongetje reeds wat te veel van het leven gesnoept had om voor pastoor te deugen, pleit niet tegen de instelling van het seminarie en het is een verdienste er van, dat men hem zoo gauw losliet. Alles te zamen gaat het in dit boek over zeer klein leven, welks beschrijving ook de aantrekkelijkheid van het roomsche voor ons geestelijk-vreemde behoeft om belangwekkend te blijven.

Denkt nog wel eens iemand aan Van Deyssels Kleine Republiek?

Arent van Wyck, door Herman Middendorp, Querido, Amsterdam, z.j.

Dit zou de historie van een zielsziekte met noodlottigen afloop willen zijn. Een jongen met een teer gestel en prikkelbare zenuwen leeft een beklemmend bestaan te midden van zijner ouders huwelijksmisère. Zijn moeder is een fijn vrouwtje, zijn vader een grove, zware man. Vanzelf kiest de jongen haar partij tegenover de tirannie van den vader, die niets van hem begrijpt, maar hem verdenkt met de moeder saam te spannen om zijn leven te verbitteren. Die strak gespannen stemmingen in huis, de onrechtvaardigheden, de angsten voor zijn moeder, ondermijnen allengs des jongens geestelijke kracht, tot hij ten laatste door één enkele gedachte bezield omgaat: zijn moeder te bevrijden door zijn vader te dooden. Van dien als opgedrongen wil tot de eindelijke daad is dan een gansche lijdensgeschiedenis. En na die daad, in koortsige overspanning begaan, is zijn kracht volkomen gebroken. Hij sterft spoedig daarop.

Ik betwijfel niet of van dit gegeven een mooie roman te maken is, een gruwbaar innerlijke tragedie, een woest meeslepende, absorbeerende onthulling en ontleding van ongeweten zielekrachten, schrikkelijk als nachtvisioenen. Dostojewski heeft dit meermalen gedaan, maar de heer Middendorp kan het niet, op geen stukken na. Zijn verhaal er van wordt zeurig en droog en vlak. De figuren van vader en moeder zijn niet levend en Arent, de jongen, bestaat uit een rijtje momentstemmingen, waar de auteur zich zoo goed mogelijk heeft ingedacht. Bijna de geheele diepere gevoelswereld ontbreekt en zoo ontroerd ons de geschiedenis niet heviger dan een dergelijk krantenbericht zou doen. Als de heer Middendorp weten wil, wat hier vereischt wordt, moet hij Van Oudshoorns Willem Mertens of Louteringen maar eens lezen.

Ook van stijl of eenig taal-mooi is in dit boek eigenlijk geen spoor.

[p. 262]

Nieuw Grieksche Novelles - vertaald uit het Nieuw Grieksch door J.A. Lambert van der Kolf - Rotterdam-Brusse's Uitgeversmpij. 1918.

Na zoovele eeuwen aan het oud-Grieksch gedaan te hebben onder pretext van een classieke opvoeding, is het nu billijk, dat wij ook aan het nieuw-Grieksch gaan doen, onder pretext eener algemeene ontwikkeling. Eerst dacht ik dat Dr. H.C. Muller hier de vertaler zou zijn, maar het was J.A. Lambert-van der Kolf, die in eenige dunne boekjes, van beslist oud-Grieksch-decoratieve allure, de nieuw-Grieksche heeren Palamas, Kaskavitsas en Eftaliòtis bij ons inleidde. Of het nu echter ligt aan den vertaler, of aan het nieuw-Grieksch, aan den aard van het volk of den aard van zijn schrijfwijze, weet ik niet, maar voor mijn gevoel konden die drie heeren auteurs er evengoed één zijn. Ik zie eigenlijk geen verschil, wil ik maar zeggen, tusschen hun Verhalen van de Zee of Van de Grieksche Eilanden, en het lijkt alles bij elkaar op nogal slappe feuilleton-stukjes uit een of ander dagblad. Misschien echter is dat juist het eigenaardige van het nieuw-Grieksch, dat er zoo weinig persoonlijkheid achter zit en de sprookjes zoo erg weinig diepzinnig zijn. Indien dit echter zoo zij, zou men van verdere kennismaking af kunnen zien en weer tot het oud-Grieksch overgaan. Om reden wij hier zelf al genoeg onpersonen bezitten en onderscheidene auteurs ook reeds voor diergelijke sprookjes zorgden. Wij blijven dus dankbaar, maar reeds zeer voldaan en zonder verlangen naar meer. De namen van de drie heeren zijn 't aardigste aan de heele onderneming.

F.C.