Groot Nederland. Jaargang 16

[p. 466]

Buitenlandsche literatuur.

Edith Wharton Summer London, Mac Millan & Co, 1917

Nauwelijks een jaar oud werd Charity door haar pleegvader uit de bergen van New-England en een ongeregelde gemeenschap van out-casts meegebracht naar het dorp. Na den dood van haar pleegmoeder bestierde zij er de huishouding van den eenzamen, in nuchtere verlatenheid vergroofden man, in wien met de jaren een diep verlangen naar de jonge vrouw in zijn huis is gegroeid. Maar als hij tot uiting daarvan komt, vindt hij tegenzin, afwijzing, spot. Charity heeft in den zomer, die over haar leven beslissen zal, een jongen man ontmoet, een architect uit New-York, die in het dorp gekomen is om, wat er nog over is van oude woonhuizen uit de Colonial-Style periode, te schetsen en op te meten. Beiden zoeken elkanders jonge liefde en nemen die.

Dan daalt de lijn: de architect, reeds verloofd met een stadsmeisje, trekt zich terug; Charity weet dat zij meeder zal worden, en in haar schaamte vlucht zij terug naar waarvandaan zij als kind kwam: de out-casts in de bergen. Maar zij voelt ook bij hen niet meer te kunnen leven en vlucht ook van daar om aan alles een einde te maken. Ellendig en uitgeput vindt haar de oude man, die haar ondanks alles lief heeft behouden. En met enkele, heel fijne aanduidingen, wordt ons dan verteld hoe beider huwelijk gesloten wordt en zijn zal.

De Amerikaansche schrijfster heeft van dit melodramatisch gegeven een zeer sterk boek weten te maken, dat in zijn ruigheid denken doet aan Emily Bronte's ‘Wuthering Heights’. Plastisch staan beide hoofdfiguren vrij in het milieu van klein-dorpsche onbeduidendheid. Een milieu, dat toch zelf ook zeer knap is getypeerd: een klein nest met al zijn locaal-patriotisme en traditietjes, vergeten tusschen de woestenij van bergen en wouden en de rumoerige stad met zijn Amerikaansche, haastige beschaving.

Arnold Bennett The Pretty Lady London, Cassel & Co., 1918

Er is van dezen vruchtbaren schrijver beter work verschenen, ernstiger en eerlijker. Toch lijkt mij, dat deze nieuwe roman die Londensch leven in oorlogstijd als gegeven neemt, langer dan deze oorlogsjaren gelezen zal blijven.

In dezen ‘oorlogs’-roman wordt meer van Venus dan van Mars gewaagd. Een via Ostende in Londen gestrande ‘pretty lady’ ontmoet een levensdilettant van goeden huize, boven den dienstplichtigen leeftijd en celibatair, welke ontmoeting leidt tot een verre van tragische verhouding. Wanneer

[p. 467]

die verhouding, naar den standaard van koopbare liefde, de hoogste trap van ‘ernstige bedoelingen’ genaderd is, (de apartementen zijn gehuurd, gemeubeld en betrokken), gebeuren er beiderzijds ontrouwigheden: de ‘pretty lady’ derailleert, de celibatair rangeert. Londen is namelijk vol van interessante verlofgangers; èn in Londen woont de ééne, de éénige, de pittige, ietwat excentrieke jonge millionairsweduwe. Kortom, geologen spreken in zulke gevallen van: de waterscheiding.

In vredestijd zou deze phase in de éducation sentimentale van een celibatair boven den dienstplichtigen leeftijd allicht dramatischer aangezet moeten zijn om ons genoeg te kunnen boeien. Bennett heeft nu getracht zijn roman de noodige consistentie te geven door toevoeging van vele deelen patriotisme. De vrijwel nutteloos levende burger-celibatair ontwikkelt zich tot volijverig voorzitter van een particuliere ambulance-commissie. Op Bennett's welbekende snaaksche wijze worden allerlei snobismen en oorlogspsychosen gehekeld, zóó dat men een oogenblik geneigd is Bennett er van te verdenken de ‘Samuel Pepys Jr.’ te zijn, die ‘The Diary of the Great Warr’ schrijft.

Is het Bennett ernst met de ‘éducation patriotique’ van zijn held? Ik wist het waarachtig niet meer, toen ik aan het slot de resumptie las: ‘The supreme lesson of the war was its revelation of what human nature actually was. And the solace of the lesson, the hope for triumph, lay in the fact that human nature must be substantially the same throughout the world. If we were humanly imperfect, so at least was the enemy.’ De troost is schraal.

Maar, de roman heet ook niet ‘The Pretty Patriot’. ‘The Pretty Lady’ geeft een tijdbeeld, van Londen vol koortsigheid in het bloed van jonge krachtige mannen en jonge mooie vrouwen. Een koortsigheid van fel en snel begeeren. Wat zal de dag van morgen zijn voor den jongen kerel, dien de pretty lady met een overgave van lichaam en ziel dient, zóó scherp en navrant door Bennett geteekend, als wij slechts bij Fransche schrijvers kenden.

Het zijn deze bladzijden die den roman duurzame bewondering, lang na dezen oorlog, schijnen te verzekeren. Een tijdbeeld is dit boek; een document ook voor de ontwikkeling van den Engelschen roman; door de ongekende realiteit van weergave der oorlogserotiek.

Gilbert Cannan Everybody's Husband. London, Martin Secker, 1917.

‘In the heart of every lover lurks the husband, and one husband is as like another as two buttons on one coat. You can't escape. No one can escape. That is why we weep at wedding feasts, we women. We can see the husband in the lover...’

[p. 468]

Het is maar een droom waarin het meisje, in den nacht vóór haar huwelijksdag, deze les ontvangt van het ondeugende vrouwtje uit 't jaar 1830: het zwarte schaap der familie, haar over-grootmoeder, die Don Juan las òmdat het verboden was en vier malen huwde en toch maar één man had gehad.

Maar, wáárom trouwen wij meisjes dan - heeft het meisje gevraagd. ‘Men must be looked after’, antwoordt de vrouw uit 't jaar 1890, de moeder. Is zij, de onbeduidende speelpop, gelukkig geweest met háár echtgenoot? ‘He thought I was. I enjoyed pretending to be happy to please him. It was like having two lives, one to keep him satisfied and content, and another all alone that nobody knew anything about.’

En wanneer de vrouw uit 't jaar 1860, de grootmoeder met haar bijbel en haar conventie gevraagd wordt: ‘Did you never dream?’, komt de bekentenis: ‘Once by a lake in the starlight, with the water sucking at the pebbles on the shore, I saw the fin-backed line of the hills and the starry sky beyond through the eyes of a man's imagination, and after that I could have no other dreams. He left me there on the shore, and he walked slowly away, and the stones came rolling down the hill-side into the water... I was very young then, and soon after that I was married...’

Dit zijn drie citaten, die de geestige saynette voldoende typeeren en de eeuwige controverse aanduiden van: minnaar-meisje, echtgenoot-vrouw, liefde-huwelijk: een ‘pageant’ van ontfleurde meisjesdroomen. Luchtig, zonder nadrukkelijkheid, wordt hier aangeraakt hetgeen het meisje beroert, dat het zalig droomleven van geluk en schoonheid reeds voelt verkillen door het samenleven met den man-voor-allen-dag: den echtgenoot met zijn stereotype zinnen: ‘I have already told you three times this week that I detest kidneys for breakfast... Here am I working myself to skin and bone and you do nothing to help me to make some provision for our old age... Of course I still love you, my darling, but I am very busy.’

‘No. No. No. I will not’, snikt ontzet 't meisje in haar droom, wanneer ook haar droom-minnaar zich ontpopt als het traditioneele echtgenoottype, dien moeder, grootmoeder en over-grootmoeder allen herkennen als háár eigen, typischen ‘echtgenoot’. En toch, als de droom wijkt en de huwelijksdag aanbreekt met bloemen en een brief van hem die heden haar echtgenoot zal worden: den brief dien men ondanks alle wijze droomen kussen moèt: met welk een verrukking juicht dan het meisje: ‘What a lovely day, Lizette! Letters! Oh! and roses!’...

Iets voor het tooneel-seizoen van dezen winter, heeren tooneel-directeuren!

H.E. Greve.