Groot Nederland. Jaargang 16

[p. 573]

Buitenlandsche literatuur.

Otto Flake, ‘Das Logbuch’. S. Fischer. Verlag. Berlin 1917.

Otto Flake, wiens nieuwste boek wij hierbij aankondigen, kan beschouwd worden als een der meest belangwekkende vertegenwoordigers der duitsche letterkunde van den allerlaatsten tijd. Hoewel het volstrekt onmogelijk is, thans reeds deze literatuurstrooming met één begrip zuiver te bepalen, kan men toch in 't algemeen zeggen, dat men in haar vóór alles den ‘wil tot werkelijkheid’ uitgesproken vindt. In tegenstelling met het ‘symbolisme’, de ‘neo-romantiek’, de ziekelijke zielkundige zelfontleding, kortom de ‘décadentie’ in de literatuur van een twintig jaar geleden en tevens in tegenstelling met dat moede scepticisme en relativisme van bijv. Arthur Schnitzler, vinden wij bij de jongste generatie van duitsche schrijvers, zooals bij Leonhard Frank, den schrijver van de ‘Räuberbande’ en ‘die Ursache’, Norbert Jacques en Otto Flake een hevigen en onstuimigen drang naar de realiteit. Zij verafschuwen alle valsche pathos, alle aan de werkelijkheid vreemde en vervreemde gevoel, dus alle romantische sentimentaliteit. Zij zijn ‘expressionisten’, omdat zij het Leven in zijn volle rijkdom en schoonheid onmiddellijk willen uitdrukken. Zij eischen waarheid en waarachtigheid, zij aanvaarden de werkelijkheid in alle vormen, zij verheerlijken het Leven in alle gestalten. - Zonder eenigen twijfel is hier weer duidelijk de invloed te bespeuren van de moderne fransche literatuur en philosophie. Want wij vinden immers ook hier in de literatuur het ‘activisme’ als het hoogste levensideaal en in de philosophie van Henri Bergson een verheerlijking van het scheppende leven.

Men kan gevoegelijk aannemen, dat dit nieuwe levensgevoel in de kunst in Duitschland ontstaan is tegelijk met de geweldige ontwikkeling van zijn rijkdom en macht. Op alle gebied zien wij vóór en tijdens den oorlog een besef van kracht, durf, energie, vastberadenheid en liefde tot den arbeid. Zoowel op het gebied van bouwkunst, kunstnijverheid, tooneelkunst als van de literatuur vinden wij dat jonge en krachtige levensgevoel uitgesproken. Ongetwijfeld ging deze verbazingwekkende ontwikkeling te zamen met een vaak onbegrijpelijk gemis aan pieteit, aan vorm- en stijlgevoel. Iedere buitenlander vindt de meeste moderne duitsche gebouwen te druk en te log, de kunstnijverheid veelal onfijn en geforceerd, kortom hij ziet duidelijk het gewilde en soms zeer onartistieke in al dit werk. Maar men mag toch niet vergeten, dat men hier te doen heeft met een jonge ‘cultuur,’ die weliswaar thans nog aanstoot en zelfs afschuw verwekt, maar die toch wellicht nog veel voor de toekomst belooft.

Otto Flake is een Elzasser van geboorte. Aan een groote liefde voor Frankrijk en kennis der fransche literatuur (van zijn hand verscheen een

[p. 574]

uitstekend boekje over de fransche roman en novelle) paart hij een hartstochtelijke liefde voor het moderne Duitschland. In zijn roman ‘Horns Ring’ heeft hij het zwoegende en genietende Berlijn van vóór den oorlog uitgebeeld, een verheerlijking van den arbeid en van het koortsachtige levenstempo eener moderne wereldstad, met al haar ellende en waanzin. - En ook in dit nieuwe boek, dat bestaat uit een groot aantal schetsen en een paar, minder geslaagde, novellen zien wij de liefde tot dat nieuwe Duitschland uitgesproken. Het eerste gedeelte, dat een verblijf in Parijs kort vóór het uitbreken van den oorlog beschrijft, eindigt aldus: ‘Der Zug zieht an, deutsche Wagen mit Deutschen gefullt. Nicht die Grenze ist der Abschied, hier ist er, hier beginnt ein neues Land. à Berlin ruft jemand - es ist nicht der ekstatische Ruf kriegerischer Tage, aber er ist nicht weniger gleichnishaft. Was fremd ist lockt, was fern ist, wird jung. Ich sehe im Geiste die rauchenden und pochenden Gefilde des arbeitenden Deutschlands, die wohlgeordnete Holle aus Forderwagen und Hochofen, und sie vermischt sich mit dem, was ich als Erinnerung mitnehme, dem Locken neuartiger Tanze, die aus dem lateinischen Amerika kamen. Es ist, als seien sie das wesentliche meines Aufenthalts geworden, ich ahne nicht, dass sie mir folgen und Berlin einen Winter des Taumels bringen werden, indem es nicht mehr eine preussische Stadt, sondern eine Weltstadt der hingerissenen Erregung sein wird.’ Dit is het merkwaardige van dit boek: een jong duitsch dichter met een fijn stijlgevoel, die het beste van den franschen geest in zich heeft opgenomen, belijdt zijn geloof in Duitschland en zijn ‘Sendung’, zonder een spoor van chauvinisme of ‘Deutschtumelei’ en niet op den brallenden toon van den gemiddelden Duitscher, die prat gaat op zijn ‘Kultur’, maar op de sympathieke wijze van een beschaafd mensch, die gelooft, dat Duitschland door nood en ellende heen een schoone toekomst tegemoet gaat, zonder blind te zijn voor al het vormelooze en smakelooze, dat deze duitsche ‘kultuur’ thans nog zoozeer kenmerkt.

Richard Dehmel, Die Menschenfreunde. Drama in drei Akten. S. Fischer. Verlag. Berlin 1917.

In dit stuk heeft ieder woord den schrillen bijtoon van de leugen. Richard Dehmel heeft hiermee een felle en bittere satire willen geven op de z.g. ‘philanthropie’ der multo-millionnairs, die hun onmetelijke rijkdommen hebben verkregen door het mishandelen en uitzuigen hunner medemenschen en die later hun millioenen voor philanthropische doeleinden aanwenden, om dan als menschenvrienden bewonderd en geprezen te worden. Christian Wach, die al zijn geerfd geld besteedt aan het oprichten van wetenschappelijke en philanthropische instituten en inrichtingen, maar die zelve als een

[p. 575]

zonderling eenzaam en armoedig leeft, wordt door zijn neef, de ‘Polizeikommizar’ als schurk ontmaskerd en in hechtnnis genomen. Want door een toeval blijkt, dat hij in het bezit van het geld is gekomen door een moord op zijn tante, wier erfgenaam hij was. Maar de bewijzen zijn niet voldoende, men spreekt hem vrij en Christian Wach, wordt, na het proces, als hij een reusachtige som geeft voor het oprichten van een radioklinisch instituut, in den adelstand verheven. Maar de cynische huichelaar, die gedurende zijn geheele leven door zijn geweten gefolterd werd, kan de komedie van zijn bestaan niet langer volhouden. Hij neemt ten slotte zelf zijn masker af en inplaats van den menschenvriend zien wij nu een met den dood worstelend armzalig wezen, dat zijn arme ziel nog redden wil door een bekentenis. - Het merkwaardige in dit stuk is nu, dat wij inplaats van afschuw met dezen mensch deernis en medelijden voor hem voelen, omdat zijn rampzalig einde in den diepsten zin tragisch is, en tevens omdat in de ontzettende eerlijkheid, waarmee deze geraffineerde misdadiger ten slotte zijn schuld bekent, iets grootsch ligt.

Dit belangwekkende gegeven heeft R.D. in drie korte bedrijven, vol wrange en bittere dialogen, uitgebeeld. Tegenover den zuiver geteekenden cynicus Christian Wach staat zijn neef Justus, die, hoewel slechts belust op de millioenen van Christian, zich als de verpersoonlijking der wrekende gerechtigheid voordoet, terwijl zijn ziel te grof is, om de ontzettende wroeging van zijn neef te begrijpen. Dan nog de kostelijke figuren van de ‘Geheimer Sanitatsrat’, ‘Oberburgermeister’ en andere philisters, die den menschenvriend met ridderorden en eeretitels versieren, hoewel zij na het proces allen beseffen met een schurk te doen te hebben. Buitengewoon fijn is de oude Anne, de verpleegster gezien; de eenige, die iets van Christian Wachs karakter begrijpt.

Zou dit interessante werk niet ook voor ons tooneel een speelbaar stuk zijn?

Herman Wolf.