Groot Nederland. Jaargang 16

[p. 451]

Dramatisch overzicht.

Willem van Oranje.

25 April 1533: Willem van Oranje te Dillenburg geboren; 3 October 1574: ontzet van Leiden.

Deze eenvoudige geschiedkundige wetenschap gepaard aan den zin voor eenvoudige wiskundige berekeningen leert ons dat de Prins tijdens het beleg van Leiden 41 jaar oud was: een man in de kracht van zijn leven dus. Eduard Verkade speelde den rol van Willem van Oranje in het stuk van Mevrouw de Beaufort - Laman Trip. Hij speelde den Prins als een zieke, wankelmoedige, oude heer, die geen enkele eigenschap van een nationalen held ten toon droeg.

Het is het recht van de schrijfster of van den tooneelspeler om zich onzen nationalen held als een zwaar op de handschen grijsaard voor te stellen. Zooals het óok hun goed recht is Willem de Zwijger heel veel en noodeloos te doen spreken. Maar zij hebben niet het recht een geheel onbelangrijke figuur tot middelpunt van een dramatische actie te maken. En als zij zich dat recht nemen, dan nemen wij de vrijheid om te zeggen dat hun stuk geheel onbelangrijk en dus slecht is.

In de geschiedenis van Willem van Oranje, die de geschiedenis van de eerste nationale ontwikkelings stadia der Nederlandsche staat is, steekt de stof voor een groot historisch drama. Mevrouw de Beaufort vond er niets dan de stof voor een zestal tableaux vivants. Zoo worden zij ook wel opgevoerd op avondjes van mondainiteit en weldadigheid. Zij worden daar zeer toegejuicht. Maar wat wij op familie feestjes toejuichen, kan ons in den Schouwburg wel eens hartgrondig ergeren. Zoo verandert de maatstaf van een beoordeeling naar de omstandigheden.

Wat heeft de Kon. Ver. Het Nederlandsche Tooneel bewogen dit dilettanten-proefje op te voeren? De nationalisten bewijst men geen dienst er mede. Integendeel. Prachtige en vèrdragende tiarades voor de hoerapatriotten bevat het ook al niet. Speelrollen voor acteurs die 'm van katoen willen geven nog minder.

Het is een proeve van onmacht, verveling, vermoeienis en gedachteloosheid.

Zelfs een acteur van talent zou niet in staat geweest zijn dit plakwerk tot leven te wekken. De heer Verkade liep gebogen rond. Hij stootte ondefinieerbare keelgeluiden uit. Niemand begreep wat hij wilde. En hij zelf ook niet. Maar de stem van Willem van der Veer klonk weer bonzend en vol warme golvingen. Hissink was een monumentale rotmeester. Hij was de éénige die de bloedrijke levenskracht had van een oud-Hollander, zooals wij ons dien voorstellen en zooals wij dien, in onze voorstelling, bewonderen.

[p. 452]

Mijn en Dijn.

Is het noodig dat wij in Nederland onze onverschilligheid, onze zielloosheid, onze levensvreemdheid telkens weer op de duidelijkste wijze demonstreeren? Terwijl in de ellendigste verschrikkingen die de wereld ooit gekend heeft een nieuw leven geboren wordt, terwijl de strijdende mannen in pijn en leed hun karakter en hun denkwijzen herzien, terwijl nieuwe gevoelens en nieuwe opvattingen naar een vorm zoeken, schrijft men in Holland huiselijke novelletjes en huiselijke tooneelstukjes, waarin niets (maar dan ook niets) van den tijd en van de verlangens naar een schooner toekomst tot uiting komt.

Het stuk ‘Mijn en Dijn’ van Mevrouw J. van Ammers - Kuller is zulk een hatelijk-huiselijk tooneelstukje, geschreven van uit de sfeer eener banale provinciestad. En men vraagt zich alleen maar af, wie nù nog belang stelt in deze litteraire buurpraatjes, over mijnheer X, die ook al niet zuiver op de graat is al praat hij dan nòg zoo mooi en mevrouw X, die een beetje te hartelijk met haar mans broer omgaat. Is dit alles litteratuur? Het is roddelen in zijn meest gezochten en meest bekenden vorm.

De inhoud van Mijn en Dijn is niet over te vertellen. Het is een vrij verwarde situatie, waarin de teleurgestelde vrouw natuurlijk weer de hoofdrol speelt naast den ‘edelen’ man die niet edel is (oorzaak der teleurstelling) maar die zijn leven betert aan de zijde zijner gade, die ten slotte dan ook weer niet bezweken is voor de verleiding van een nieuwe (ditmaal vreeselijk echte) liefde van een artiste-peintre.

Het onaangenaamste van deze situatie is hare doorgefourneerde onechtheid. De werkelijkheid is nooit zoo banaal als deze bedenkseltjes. En de gewoonste burgerlieden zijn altijd, in het leven, nog een beetje interessanter (omdat zij leven) dan deze opgewonden schepselen van een schrijfer met naam en pretenties. Dit is nu het veelgeroemde Hollandsche realisme. Met het typische gebrek van dat Hollandsche realisme: een totaal gemis aan werkelijkheidszin. De Tachtigers hebben Justus van Maurik vermoord. En de schrijvers die kleintjes na de Tachtigers kwamen aansukkelen, schrijven anecdotes, die nog héél wat onwaarachtiger zijn, dan de anecdotes van Justus van Maurik. Zoo is de Hollandsche aard. Het grootste genot van den Hollander is het gluren door de gordijnkieren van zijn buurman. En de geest waaruit een stuk als ‘Mijn en Dijn’ geboren werd, is dezelfde als die naast elk raam een gezellig klein spionnetje deed aanbrengen.

Zoodat het héél, heel dwaas is om niet te kunnen berusten. Wie grootheid zoekt in Nederland, kan evengoed goud gaan wasschen uit de wateren op het Damterrein. Else Mauhs jubileerde in dit stuk. Zij is een voortreffelijk actrice. En er is geen aanleiding om dat thans met bijzonderen nadruk uit te spreken. In dit stuk loopt ieder enthousiasme dood als stroomend water in een zandwoestijn.

Greshoff.