Groot Nederland. Jaargang 16

[p. 103]

Dramatisch overzicht.

Grillen.

Men neemt een zonderling geval. Zonderlinge gevallen zijn er genoeg te bedenken. Men dialogiseert het zonderlinge geval en let er op dat de menschen altijd iets anders zeggen dan wat wij verwachten dat zij zeggen zullen. Dan heeft men een ‘eenacter’, dan wordt men vergeleken met Arthur Schnitzler en gespeeld door het gezelschap van Willem Rooyaards. Dat zou allemaal niet zoo heel erg zijn als de men die eenacters schrijft nu ook den vindingsrijkdom, den bitteren geest van Arthur Schnitzler heeft. De jonge schrijfster van deze ‘Grillen’ heeft noch vindingsrijkdom, noch geest. Zij heeft zelfs geen goeden smaak.

‘Oesters’ heet de eerste eenacter. Een getrouwde vrouw heeft een vriend. Zij wil zich van dien vriend scheiden. En noodigt hem op een afscheidssoupertje met oesters. Op het soupertje waar zij met elkander kennis maakten werden ook oesters geschaft. Ja, die oesters hebben altijd een groote rol gespeeld in de galante situaties, zooals een brave burgermans phantasie die alleen kan uitdenken. Op dit oestersoupertje noodigt de taktvolle en afscheidnemende gastvrouw ook haar, die opvolgster is bij den vriend. En dan keuvelen de dames wat met elkander in den trant van de guitige dialoogjes die wij altijd in het Algemeen-Geillustreerd Stuiversblad lezen onder het hoofd ‘Onder Vriendinnen’. Is dat Schnitzler? Maar dan toch bewerkt met het oog op den lezerskring die de rubriek ‘Onder Vriendinnen’ pleegt te verslinden.

De vriend gaat heen met de nieuwe vriendin. En mevrouw laat nieuwe oesters opdienen voor een nieuw soupertje met haar wettelijken echtgenoot. Zehier een zonderling geval, zooals men ze gaarne gebruikt voor de vervaardiging van eenacters.

Na deze uiterst kiesche situatie zijn we op het ergste voorbereid. En dat is noodig. Want ‘De Vaders’ is nog héél wat kiescher van voorstelling en gedachte.

Ma was een brave moeder en een onvolprezen huisvrouw, die zeven en twintig jaren in trouwen echt vereenigd is geweest met Hubert La Roche. Uit dezen trouwen echt zijn twee zonen en een huisvriend geboren. Als Ma dan komt te sterven en de treurende nabestaanden in hun zwarte ge-

[p. 104]

kleede jassen, somber en belachelijk - iedereen is belachelijk in een gekleede jas met een wit dasje - bijeen zitten en uitweiden over Ma's groote deugden dan komt de huisvriend met een brief van Ma. Die moest na haar dood worden voorgelezen in den familiekring.

De huisvriend doet het, zij het dan ongaarne En nu blijkt dat een van de beide zonen van de huisvriend is, maar dat Ma toch heusch altijd van Pa is blijven houden. De zoons vinden het niet prettig om een nieuwe pa te krijgen en zij doen al hun best om te weten te komen wie nu eigenlijk ‘de bastaard’ is. Dat woord klinkt romantisch als het wordt uitgesproken door een heer in een gekleede jas en een wit dasje. Maar de oude heeren laten deze quaestie onbeslist en blijven ten slotte toch maar samenwonen. Om zulke wissewasjes als een zoon met een gekleede jas kun je toch niet van mekaar gaan als je zeven en twintig jaren in trouwe vriendschap hebt samen geleefd!

De derde fraaiigheid heet ‘De Zoen’ en is minder gezocht en minder smakeloos. Een klein woordenspelletje van huiselijke jalousie, dat eindigt met verzoening en verloving.

Tegen de opvoering van eenacters als dit drietal van Mevrouw J.M. Goedhart-Becker moet men protesteeren. Want dat werk is niet alleen onbelangrijk en pretentieus, het is ook - en dat is het kwade - het is onecht. Deze schrijfster kan ons niet overtuigen van haar goeden trouw. En wij gevoelen ons onnoodig misleid. De zonderlinge gevallen zijn ‘verzonnen’ En verzonnen zonder phantasie. De dialoog is rammelend; blik op blik, daar waar hij bij een ander voorbeeld van de schrijfster, Shaw, knettert en vonken schiet als een paardenhoef op de klinkers. De psychologie is valsch en elk woord klinkt schril en schamel, huiverend in de eenzaamheid, waar geen enkel echt gevoeligheidje, geen klein accentje van geluk of leed, doorklinkt. Men kan over deze schrijverij niet hard genoeg oordeelen. Men kan deze schrijverij niet heftig genoeg verwerpen. En niets in een vrouw is zoo onvergeeflijk als gebrek aan takt, bon goût en elegance.

Kasbloem.

De tegenstelling tusschen een jonge natuurkracht en een verfijnde, verweekte maagd, die het slachtoffer van de Nieuwe Gids is, ziedaar het onderwerp van de comedie door Mevrouw J.A. Simons-Mees. De jonge natuurkracht is Hans Borg, de zoon van een lieve, oude professor die in Zwitserland woont om sterrekundige observaties te doen. De verfijnde maagd is Eva Waal, die verzen schrijft in den trant van die uit Annie Salamons' eerste bundel, die lezingen houdt, die in haar aesthetische cénacle heerlijk hangt te kwijnen en die zelf nooit weet of zij liegt dan wel oprecht is. Die twee uitersten trekken elkaar aan. Die uitersten verloven zich zelfs. Maar dat gaat niet,

[p. 105]

hetgeen wij in het eerste bedrijf al wisten. Er is dus geen gespannen verwachten, geen geheim, geen verwondering, geen stuk. Er is dus niets dan gepraat. En uit dat gepraat moeten wij de figuren van Hans en Eva bepalen in hun atmosfeer van elkaar-niet-begrijpen. Maar, vraagt men zich voortdurend af, waarom schrijft Mevrouw Simons toch tooneelstukken, waarom schrijft Mevrouw Simons geen novellen? Niemand interesseert zich voor deze banale liefdesontnuchtering die uitgepraat wordt in een Zwitsersch decor. Dit ‘niemand’ is juist aangebracht. Zelden bleef een publiek tegenover een stuk zoo ijzingwekkend en pijnlijk koud. Men staarde het spel aan, verveeld en met een gevoel van ‘wat gaat ons dat alles nu aan?’

En op het tooneel was ook alles koud en leeg. Wij hoorden geen woord dat van het hart tot ons hart kwam, geen woord dat geladen was met een geestdrift, geen woord dat in ons een levend verlangen wekte.

Ik weet wel dat het heiligschennis is om een stuk als ‘Kasbloem’ niet te bewonderen. Want het is heel hooge litteratuur. Maar dat bewijst alleen maar dat de heel hooge litteratuur stompzinnig vervelend is en dat wij behoefte hebben aan primitieve driften, echte, fertiele overtuigingen, geestkracht en vitaliteit. Het leven is te interessant om er twee uur van te missen om der wille van de geaffecteerde en mislukte vrijagie van een passiedichteres die ons niet interesseeren kan omdat zij niet interessant is, ondanks haar passie en haar dichten. De eenige oprechte uitvoering kwam aan het slot als Cor van der Lugt (Hans) na het vertrek van Eva, de trap van zijn werkkamer opgaat. Dat was prachtig ingehouden spel. De oude professor, Hans' vader, zooals Arnoldi die speelde, was ook te midden van de vele volzinnen der hooge litteratuur en het veelvuldige, langdurige stil-spel der hooge litteratuur een kleine episode van het léven.

Noch de drankzucht, noch de geldgierigheid, noch de traagheid van geest, noch de eigenwijsheid is onze nationale kwaal.

Onze nationale kwalen zijn bleekzucht en bloedarmoede.

Krelis Louwen.

De Tooneelvereeniging gaf op litteraire matinées een voortreffelijke vertooning van Langendijk's Krelis Louwen. Zij geeft die nu ook 's avonds. Dat bewijst een succes. Een succes van Jan Musch. Want alleen een acteur die wereldveroverend dwaas en toch menschelijk kan zijn, weet van deze grove en gemakkelijke klucht nog iets te maken. Men gaat nu naar Krelis Louwen om Musch. Men zou ook naar Krelis Louwen kunnen gaan, alléén om Musch, in het tweede bedrijf, te zien ontwaken, om Musch te hooren gapen, om zich Musch onweerstaanbaar-oliedom te doen aanstaren. Het kon uitbundiger, het kon niet rijker genuanceerd.

[p. 106]

Musch viert zijn jubileum in Januari. En men moet hem huldigen als onze veelzijdigste en spiritueelste tooneelkunstenaar, wiens vitaliteit, wiens natuurlijke artisticiteit men niet moede wordt te bewonderen. Men moet echter ook zeggen dat men hem wat actiever zou willen zien. Er zijn nog honderd rollen die alleen maar op hem wachten en intusschen verknoeit hij twee seizoenen aan ‘Tropenadel’ en ‘Eva Bonheur’.

Greshoff.