Groot Nederland. Jaargang 15

[p. 591]

Dramatisch overzicht

De Tuin der Droomen.

Nico van Suchtelen heeft de stof, waarvan een goed tooneelschrijver een comedie met sterke dramatische effecten zou hebben gemaakt, verwerkt tot een lyrische novelle die, gedialogiseerd en door bekwame levenslustige acteurs gespeeld, toch nog een succes heeft weten te bereiken. Maar dit is zeker: de lof en de tegemoetkoming van het publiek zijn voor van der Lugt Melsert, Cor Ruys, Tilly Ruys - Lus en Elsa Mauhs. En van Suchtelen met zijn stuk neemt men op den koop toe.

Cor van der Lugt Melsert heeft nu bewezen dat het mogelijk is een zwak stuk zóó te spelen dat het beteekenis en belangstelling wint. Maar het is moeilijk werk, dat alléén tot een gelukkig einde te brengen is, wanneer alle krachten doelmatig worden samengebracht en gesteund door een goede leiding. In dit opzicht is het debuut van ‘Het Hofstad Tooneel’ een goede verrassing geweest voor hen, die al zooveel nieuwe gezelschappen hebben zien vormen met halfwas acteurs en actrices om twee of drie sterke figuren heen. Hier waren zelfs de kleinste rollen - zooals de traphit door Betsy Groothoff - welbestudeerd en met zorg gebeeld.

Ook heeft van der Lugt Melsert goeden smaak. Althans een adviseur met goeden smaak. Het atelier van Hans Balder in het derde bedrijf was sober en goed van ruimte- en kleurverdeeling. Met een enkele fijne toets - zooals de groene canapé in den hoek - weet hij een prettig en levendig effect voor het oog te krijgen. Men denkt onwillekeurig aan de uitdragerij die de heer Heijermans ons als atelier voorzette in ‘Naakt Model’.

En als wij dan ten slotte de opgewektheid en het zelfvertrouwen prijzen van den directeur, die een stuk monteert, voor zijn openingsavond nog wel, waar voor hem géén mensch eenig heil in zag, dan is hier heel veel goeds - maar niets te veel - gezegd van ‘Het Hofstad-Tooneel’.

Het stuk is er ten slotte ook nog. De hoofdpersoon is een schilder, zoo een onvervalschte Blaricummer, met hooge aspiraties en een slappe wil.

Hij heeft een lieve, eenvoudige en handige vrouw - bestaat er een liever vrouw dan Tilly Ruys - Lus? - maar die niet zoo zeer thuis is in

[p. 592]

de Hooge Aspiraties dan wel in het huishouden, waar zij met moeite de twee eindjes tesamenhoudt.

Maar de schilder heeft het het Heel-Hooge hoognoodig. Voor zijn wèrk natuurlijk. Dat zoekt hij overal. En hij meent het altijd te vinden bij een andere vrouw dan zijn eigen. De huisvriend noemt ze op: Beatrice, de rustieke barones, de melancholieke burgemeestersvrouw, het modelletje met de onschuldige oogen, de typiste in de kredietbank... Dan komt de betalende logé, Olga Murray. Er bestaat geen enkele reden waarom Balder op haar nìet verliefd zou worden om der wille van zijn wèrk. Olga Murray is de vrouw die niemand begrijpt. En alle kenners zijn te hoop geloopen en zij hebben allen gezegd dat het ànders moest zijn. Maar Elsa Mauhs heeft verklaard dat zij de rol gespeeld heeft naar de opvatting en de aanwijzingen van Nico van Suchtelen. Dit is een fout van haar. Een jonge en levendige kunstenares als zij is behoort er een eigen opvatting van haar rollen op na te houden. En zij moet koppig en intransigeant blijven. Ook tegenover de eigenwijsheden van een auteur, die het tooneel niet kent.

Hoe het zij, Elsa Mauhs speelt haar rol als het groote vraagteeken. Is zij de messalinische minnares? Is zij de grande coquette? Een hysterica? Een artistieke flirt? En beheerscht zij de situatie? Is zij slachtoffer? Van zich zelf? Van een ander?

Het eenige reëele en feitelijke aan haar verschijning is dat zij er ìs en dat zij er allerliefst uitziet, dat zij uiterst verleidelijke accenten in haar stem heeft en dat de schilder - ten bate van zijn werk - verliefd op haar wordt. Want welke rechtgeaarde Blaricumsche kunstenaar loopt niet zoo nu en dan eens van zijn vrouw weg, ruilt eens van goed met zijn overbuurman, wordt kunstzinnig verliefd op zijn logeetjes?

Hans Balder kan plotseling niet buiten Olga Murray.

‘Ik heb haar noodig omdat zij mij doet werken’, zegt hij in het derde bedrijf. Vroeger - maar dat schijnt lang geleden - hadden de kunstenaars genoeg aan hun innerlijke overtuiging, aan hun handwerk, aan hun vitaliteit, die hen tot den arbeid onweerstaanbaar dreef. Vroeger leefden zij vroolijk en burgerlijk in hun omgeving, maar in de stilte van het atelier, voor hun doek en met hun palet in de hand, beleefden zij alle wonderen der wereld, alle verrukkingen van de liefde en alle verfijningen van de zinnen.

Nu zijn ze verbleekt en afgestompt. Ze hebben geen order en geen phantasie. En daarom moeten zij lieve betalende logés in huis hebben.... voor hun wèrk!

Men begrijpt gemakkelijk met welk een overvloed van fraaie zinsneden en hartverheffende theorieën, Hans Balder zijn karakterszwakte en zijn innerlijke armoede weet te versieren: de Hooge Kunst moet alles goed maken.

[p. 593]

Die heeft al zóóveel hoogheden en banale trouwbreuken moeten goedmaken. Dit is het hinderlijke en het verachtelijke in een stuk als ‘De Tuin der Droomen’. Niemand zal het den schilder Hans kwalijk nemen dat hij, gezonde, forsche kerel, zijn polsen wat sneller voelt kloppen als die avenante jonge vrouw, een beetje coquet en een beetje geheimzinnig, om hem heen dartelt. Maar wel neemt men het hem kwalijk dat hij dit overigens zeer natuurlijke en prettige verschijnsel tracht te verbergen met allerhande praatjes in boekentaal, dat hij er het werk van zijn geest bij haalt en de kunst. Menschelijkheid en kunst worden beiden verlaagd door zulke obscène combinaties.

Olga vrijt wijders met het sportieve zwagertje. In den schilder bemint zij de aantrekkelijke onbegrijpelijkheid van den grooten Artiest, in den sportieven zwager de overtuigende kracht van jonge spieren en een frissche levenslust.

Ten slotte komt de bekende derde hond die met het been weg loopt. Hier is het een musicus, piano-virtuoos, die Leo Crause heet. Hij noemt zich de verloofde van Olga, wat geen mensch gelooft. Hij is haar man, die haar beheerscht met zijn brutale mannelijkheid. Zij moet hem volgen. Zij volgt hem. Maar niet dan na veel over en weer gepraat te hebben. Zij verzekert: ‘Jullie doet mij onrecht... ik heb niemand bedrogen, Hans niet en Oskar niet en Leo niet... niemand.’ Als wij ons met dit feit verzoend hebben, omdat een vrouw nu eenmaal principieel raadselachtig is, dan krijgen wij ten slotte een teedere scène tusschen Hans Balder en zijn wettige vrouw.

Ziedaar het verloop der gebeurtenissen. Het is een - men zal het moeten toegeven - niet zeer belangrijke episode uit het leven van een zielszieke schilder. Het stuk met deze ijle inhoud wordt verder opgevoerd met woorden - beweringen en uiteenzettingen. En het zou een onverbroken lichtgrijze verveling geworden zijn, indien wij niet telkens geboeid werden door schoonheden van detail, die bij de lezing echter beter nog tot hun recht komen.

Van Suchtelen verzuimt elke gelegenheid om zijn menschen en hun spel belangrijk te maken.

Hans Balder is een schilder; maar is hij een belangrijk schilder? Is hij een belangrijk mensch? Wij hooren hem telkens over zijn werk spreken. En al zijn afdwalingen praat hij goed met een beroep op dat werk. Maar, zooals wij van uit de zaal hem zien, is die heele Balder, een langdradige slappe egoïst, die ons geen oogenblik onder de suggestie van zijn persoonlijkheid en zijn talent brengt.

Ook Olga blijft ons vreemd. En ook zij wordt nergens interessant. Als zij binnen valt in het gezin van Hans en Line gevoelen wij geen oogenblik de spanning van het onbekende of het insinueerend vermoeden van

[p. 594]

tragische dingen die onafwendbaar komen gaan in een naaste toekomst. Het entrée van de betalende logé is ten slotte slechts een frisch en aardig tafereeltje gebleven, als een Engelsche kleurengravure voor een jonge-meisjes-kamer. En als Crause komt om Olga te halen missen wij weer de beklemming van een fatale catastrophe in het leven van drie menschen. Crause had de man moeten zijn die zijn vrouw regeert met de zweep. Zelfs in dit moment - het heftigste in het verloop dezer dingen - blijft het stuk vaag en mat. Hier zien wij weer echt de vrees van den modernen ‘literator’ voor felle en bewogen scènes à faire. Het moet fijn en ijl blijven; maar deze fijnheid en ijlheid doet ons aan als levensvrees en bleekzucht. En men zou zoo gaarne den auteur eens duidelijk en klaar hooren spreken.

Al die onbestemde verlangens en onbestemde uiteenzettingen kunnen ons geen oogenblik het gemis aan een menschelijk accent, aan den cri du coeur doen vergeten. En al die personen, die als schimmen door de nevel van de reinste artisticiteit ronddwalen, blijven ons verre, omdat zij niet één woord spreken dat direct tot het hart gaat.

Het is literatuur en het blijft literatuur. De prachtigste tirades - waarop van Suchtelen het meest trotsch zal zijn geweest - gingen verloren. En alle mogelijke schoonheden van taal of beschrijvingskunst interesseerden ons niet meer, waar de schrijver zijn gelegenheden om groote ontroerende gebeurtenissen op te roepen, lauwtjes laat voorbij gaan. Een tooneelspel is nu eenmaal niet een sonnet en ook geen teedere verhandeling voor heilbegeerige jonge dochters, die hun wijsheid vinden in ‘Leven en Werken’.

‘De Tuin der Droomen’ is evenmin een stuk als ‘De Stille Lach’ een roman is. Maar hetzelfde publiek dat zweert bij de schoone zielen die in dit boek zoo onbedaarlijk correspondeeren, zweert ook bij de schoone ziel van den schilder die - in het huis waar hij met zijn zorgzame vrouw woont - verliefd wordt op de betalende logé, want takt, fijngevoel en levenskunst tellen niet mede als men maar een zeer schoone ziel heeft en hooge aspiraties.

Nanda.

De heer Otto Zeegers heeft een tooneelgezelschap opgericht, dat zich zal toeleggen op het bestrijden en zoo mogelijk verdelgen van draken: ‘De Onafhankelijken’.

Nu de heer Otto Zeegers betoont zich inderdaad onafhankelijk van het gezond verstand en de tooneelschrijfkunde.

Het is praktisch niet mogelijk om een kinderachtiger verhaaltje te bedenken en dat op nog stumperiger wijze te verwerken in vier bedrijven,

[p. 595]

die de eenige verdienste hebben kort te zijn en die toch nog veel te lang duren.

Er is een dominee op een dorp. Deze man is in de oogen van onafhankelijke auteurs van het slag Zeegers, natuurlijk danig bekrompen en huichelachtig. Dit is om de edele meester, met zijn vrije school en zijn vrije gedachte nog zilverblanker te doen oplichten naast het sombere zwart der duisterlingen. Deze dominee heeft een onbegrepen vrouw, die hopelooze banaliteiten over de natuur en de menschenliefde ten beste geeft. Het moet gezegd worden: op zeer pathetische wijze.

Bij de vrije meester woont als huishoudster het meisje van zijn overleden broer, met haar kind, dat ook het kind van den overleden broer is.

De dominee - die de zwager van den vrije is - eischt dat deze Gonne zijn huishoudster met haar kind op straat zal zetten. Niet omdat dat kind zoo ordinair en onverschillig spreekt, maar omdat de moraal van de gemeente dergelijke verhoudingen niet tolereert.

Op een avond na een verkiezingsvergadering, als de gemoederen wat verhit zijn, worden de ruiten bij den vrije ingegooid. En 's nachts vlucht Gonne uit het dorp.

Ondertusschen is de vrouw van de dominee een openlijke campagne tegen haar man begonnen en zij doet bovendien nog zeer verbaasd als hij dit niet aangenaam blijkt te vinden. Zij plaatst enkele van haar banaliteiten, gaat met haar rieten mandje naar beter oorden en laat dominee achter met zijn preek en zijn lange pijp.

In het stuk zijn alle personen even plat en onbelangrijk. De dominee, die de sympathieke rol had kunnen spelen, staat voortdurend met zijn mond vol tanden. En als hij eens wat zegt dan is het er naast. Dat is natuurlijk niet de schuld van den auteur Zeegers. Hij begrijpt niet dat er voorgangers zijn, die uit een diepe, innerlijke overtuiging handelen als zij zich zelve en hun volk beschermen willen tegen de verderfelijke vrijheidsphraseologie, die de menschen ijdel en oppervlakkig maakt. Hij begrijpt niet dat de ware vrijheid vindt wie gehoorzaamt en dìent, wie zich overgeeft aan een volmaakte maatschappelijke en geestelijke tucht. Hij begrijpt niet dat hij van zijn dominee Helliger een krachtige, mooie figuur had kùnnen maken; en van zijn conflict een werkelijk tragisch moment: de strijd van de sterke kenner van de werkelijkheden van het leven met het stuurlooze, dweepzieke, gedachtelooze ‘modernisme’ van zijn vrouw. Zeegers begrijpt dat niet. En hij wil het niet. Hij staat aan den kant van het flodderigste modernisme, hij dweept letterlijk met de meest afgezaagde aardigheden over ‘de ware christelijke liefde’ en over ‘de echte menschenliefde’ en over ‘de tijd die komen gaat’.... Wij kennen het recept. De ‘vrije’ denkers vervolgen er ons al vijf en twintig jaar mede. En het gevolg is alleen maar, dat wij, moede van zooveel

[p. 596]

pretentieuze leegheid van hoofd en hart, de anarchie ontvluchten in een strenge maatschappelijke en intellectueele moraal - naar den traditioneelen zin - die de vrijen ‘die hun leven uìtleven willen’ nog niet geheel indiscrediet hebben kunnen brengen.

Intusschen is de heer Otto Zeegers geen gevaar. Daarvoor is hij niet intelligent genoeg en te zwak als schrijver.

Zijn acteurs, die hun best deden, waren al even dilletantisch en onbekwaam als hun ‘leider’.

J. Greshoff.