Groot Nederland. Jaargang 15

[p. 353]

Dramatisch overzicht.

Wijzen en Dwazen.

Wanneer een instelling als de Koninklijke Vereeniging ‘Het Nederlandsche Tooneel’ niet schroomt een zóó grove en smakelooze klucht als ‘Wijzen en Dwazen’ van een heer Benima op te voeren, dan belet ook niets haar meer om tafeltjes in de zaal te plaatsen, een overeenkomst aan te gaan met den heer A.P. Scheltema en het rooken in de hand te werken. Misschien dat in een atmosfeer van potverteeren, versch bier en sigarendamp geestigheid van dit allooi tot haar volle recht kon komen.

Wanneer men met nadrukkelijkheid vraagt om Nederlandsche tooneelstukken aan de directies van Nederlandsche tooneelgezelschappen, dan bedoelt men niet dat alles - rijp en groen - door Nederlanders geschreven maar opgevoerd moet worden. Een goede vertaling blijft altijd aangenamer dan een slecht oorspronkelijk werk. Maar niemand gelooft dat in ons land niets beters en deugdelijkers geschreven wordt dan deze proeve.

Zelfs indien men het noodig oordeelde, dan zou het nog heel moeilijk zijn om een inhoud van dit stuk weer te geven, omdat het geen inhoud heeft. Het is een opeenvolging van onsamenhangende anecdotische scènes, die niet geestig zijn. Men kan ook de personen niet nader aanduiden omdat het geen menschen zijn. Er is een úitgever, die Van Loon heet, en die, zooals dat aan uitgevers in stukken als dit pàst, aartsburgerlijk en onbetrouwbaar is, een domme uitbuiter van zijn auteurs. Verder zijn er nog een vrije vrouw, een ritmeester, een journalist en een dichter Sassang (ja heusch: Sassang). Deze zijn gezamenlijk weggevlucht uit een oude jaargang van de Fliegende Blätter. Men herinnert zich deze typen van uit de wachtkamer van den tandarts. En wat zij hier zeggen is éven guitig als de mopjes, die in het voortreffelijk orgaan dat ik citeerde, onder de plaatjes afgedrukt staan.

Al deze figuren behooren echter slechts tot het bijwerk. Hoofdpersoon is de zoon van den onbetrouwbaren uitgever. Casper is aviateur en bovendien de nar, die gecenseerd wordt in zijn dwaze grollen alle diepe waarheden van Benima's levensbeschouwing te openbaren.

Const. van Kerkhoven Jr. was - de hemel weet wat hij op zijn kerfstok heeft - veroordeeld tot dezen rol. En hij deed zijn uiterste best om werkelijk nog een schijn van menschelijkheid en innerlijk leven te geven aan deze kruising van een kermisclown en een appelsienenkarphilosoof. Het is een verdienste van den acteur dat hij begrepen heeft dat er van deze

[p. 354]

klucht alleen nog iets - hoe weinig ook - te redden viel, wanneer hij tusschen al zijn springen en draaien door even een ècht en sober gevoel deed uitschijnen naar buiten. Maar het is hem en zijne beklagenswaardige gezellen niet gelukt dezen avond voor onze herinnering te bewaren. Het blijven drie verloren uren.

Triplepatte.

In Frankrijk is het boulevardtooneel geheel verindustrialiseerd. En zoo komt het herhaaldelijk voor dat een jong schrijver met een idee naar een befaamd meester loopt om hem een samenwerking voor te stellen. De befaamde meester leest het project en als het hem bevalt aanvaardt hij het aanbod. Dat wil zeggen dat hij het stuk van den jongen schrijver wat op en bijwerkt, zijn invloed en naam gebruikt om van een goede directie goede voorwaarden af te dwingen en van de tantièmes het leeuwendeel in de wacht sleept. Ik stel mij voor dat André Godfernaux aldus naar Tristan Bernard gekomen is; dat Tristan Bernard aldus het ontwerp van André Godfernaux zal hebben op en bij gewerkt en dat de beide auteurs genoegelijke avondjes zullen hebben doorgebracht met het verdeelen van de buit.

Het schrijven van tooneelspelen als Triplepatte is een bedrijf als een ander. Met kunst heeft het weinig te maken. Maar het stuk is daarom niet minder opwekkend en amusant. ‘Wat is hierin van Tristan Bernard?’ vraagt men al dadelijk. Een aantal onverwachtsche wendingen in het gesprek zijn zeker van hem. Maar bovendien herkent men hem in den figuur van den Graaf de Houdan. In alle stukken van Tristan Bernard komt een Graaf de Houdan voor. Deze wordt altijd, door een samenloop van omstandigheden buiten zijn wil, in alle mogelijke vermakelijke situaties binnen geschoven. Hij ergert zich over die dwinglandij van een noodlot dat hem onafwendbaar schijnt en tegelijkertijd geniet hij zelve van het dwaze der gebeurtenissen die zich om hem heen kronkelen. Hij is altijd een beetje blasé en een beetje zwak, tot hij opeens door de liefde gedwongen wordt zijn krachten te concentreeren tot een bevrijdende daad. Dan neemt hij het werk van het noodlot over en leidt de gebeurtenissen naar een slot, dat hem zelve en de toeschouwers van het spel zijns levens bevredigen kan.

Waar anderen de tragiek der zwakheid zagen, geeft Tristan Bernard de onwederstaanbaren humor van den zwakken broeder midden in het dwaze en verwarrende leven.

In allerlei gedaanten komt de Graaf de Houdan in het oeuvre van Tristan Bernard voor. En het prototype van deze figuur is wel ‘Le Captif’, de heer Doublet, die is ondergebracht op staatskosten naar aanleiding van een aanklacht wegens bigamie.

[p. 355]

Ook Doublet is in de vreemdste situatie gebracht buiten zijn schuld, zonder dat hij vermoeden had van de dingen die zich om hem voltrokken. Hij is een ‘victime’. Hij was getrouwd met een vrouw die hem dubbel en dwars cocufieerde. Zij vertrekt en hij weet niet waarheen. Hij wil scheiden, maar ‘il a horreur de la procédure dès qu'elle est un peu compliquée.’ Hij hertrouwt. Een anonieme brief: ‘son beaupère a été très mécontent d' avoir pour gendre un bigame.’ Het huwelijk werd ontbonden en Doublet zal veroordeeld worden. Hij blijft echter vol van die stille en lieve berusting van een ‘victime’ van Tristan Bernard: ‘On ne pense pas à tous les frais que nous avons, nous autres bigames. Deux mariages, vous savez, ça vaut un incendie.’

Maar als zijn jonge advocate hem bezoekt en hij haar het verhaal van zijn wedervaren zal vertellen, kan hij den drang van zijn teeder hart niet weerstaan. Hij doet haar in de cel een vurige liefdesverklaring:

‘Encore! Mais vous êtes déjà bigame!...’

En hij, tombant accablé: ‘c'est vrai je suis bigame...’ Met een kleine wending komt de zaak natuurlijk in orde.

Triplepatte - de graaf de Houdan - wordt ook op de zonderlingste wijze in gecompliceerde situatie's geduwd. Hij leeft gelukkig. Hij is tevreden en ironisch. Hij wil niet trouwen. Hij wil geen drukte aan zijn hoofd; hij wil geen maatschappelijke verplichtingen naloopen.

Niettemin verlooft hij zich met de dochter van een nouveau riche, Herbelier, genaamd de Witte Oliphant. Hoe en waarom weet hij zelf niet.

Hij is weer het ‘slachtoffer’ - le victime. En drie bedrijven met amusante scènes zijn noodig voor het drijven der Baronnes Pépin, die koppelt uit echte liefhebberij, Boucherot, de hoofdgeldschieter en mevrouw Herbelier, die snakt naar de negenparelige gravenkroon voor haar witte oliphantje.

In de vierde acte culmineert de dwaasheid, de Houdan wordt en negligé naar het plechtige huwelijk voor den maire gesleept. Maar dáár vindt hij van ook het verlossende woord - eindelijk het definitieve woord: ‘neen’. In het vijfde bedrijf komt alles dan weer ‘in orde’. En de klucht eindigt in een idylle, waarom ook niet. Men moet van alles de juiste maat weten te vinden om een gerecht smakelijk en digestief te bereiden.

Men kan een stuk als dit ‘Triplepatte’, naar ik zeide, niet beoordeelen als een kunstwerk, en vooral niet als een kunstwerk in den deftigen en degelijken zin die de Hollandsche ‘letterkundigen’ aan dit woord zijn gaan hechten. Het is dan ook niet zoo heel veel waard. Het weegt niet zwaar op den geest. Maar men zou iederen dag een schietgebedje willen wagen opdat de hemel onzen tooneelschrijvers zóó veel geest en zóóvee jeugdige, bruisende, dartele levenskracht wilde toezenden. En al is dit stuk niet opentop Bernard, het is met dezen schrijver als met Albert,

[p. 356]

de kelner uit het Cafétje; ‘...il finit toujours par venir.’ Zelfs in zulk een zwak geheel herkent men telkens weer de hand van den voortreffelijken verteller der ‘Amants et Voleurs’, die de eenige is de traditie van Georges Courteline - zij het dan als navolger - voortzet.

De voorstelling van het Nederlandsch Tooneel liet alles te wenschen over. Gimberg, die toch op zijn tijd een voortreffelijk acteur is, speelde den Houdan ongelijkmatig. Deze figuur veranderde in den loop der gebeurtenissen van gedaante, waardoor veel van het ‘type’, zooals dat bij Bernard telkens een hoofdrol speelt, verloren ging. Naast hem was Mari van Warmelo in zijn kleine rolletje van Herbelier, voortreffelijk. Hij heeft werkelijk in zich dat ondefinieerbaar comische dat de menschen van Tristan Bernard aangeboren is.

Het Intieme Tooneel.

Er is een levensliederen-ziekte. Nu kennen wij ook een eenacter-manie. Het Centraal-theater in Amsterdam is een haard van de besmetting. Zelfs Royaards werd aangetast. Maar voor hem schijnt het gevaar op het oogenblik geweken.

‘Het Intieme Tooneel’ heeft nu gedebuteerd met voordrachten en de gebruikelijke eenbedrijfjes. Leiders van het nieuwe gezelschap zijn Adolf en Frits Bouwmeester, jonge acteurs en met qualiteiten. Adolf speelde de rol van Jean-Jacques de Bruin, bassist, in ‘De Oost-Indische Compagnie’. Hij deed dit zéér levenslustig en zuiver-typeerend. Hij is, hier, in ‘Een Pathologisch Geval’ als psycholoog van de moderne richting (‘dat is nu mìjne therapie’) aldoor grappig zonder grove effecten, en hij bleef fijntjes ook' al chargeerde Mevrouw Pine Belder ook nog zoo luidruchtig haar rol van Monica zijne vrouw. Frits Bouwmeester is in ‘Een Liefdesverklaring’ (Bataille) een aardige Engelsch-man, dom en schutterig. En men mag Hettij Beck niet vergeten want zij is een levendig, charmant en geestig actrice, die heel lieve en expressieve oogen heeft.

Maar wat baten al deze krachten, wat baten ijver en goeden wil, als men zóó weinig litteraire beschaving en zóó weinig goeden smaak bezit dat men een programma als dìt voor zijn entrée in de tooneelwereld kiest. Als men de moeite neemt goed te zoeken dan zijn er toch waarlijk wel geestiger dialogen te vinden dan deze van Henry Bataille, Richard Oswald en ‘Beda’. Ik noem de namen van Georges Courteline, Tristan Bernard, Jules Renard, Sacha Guitry.

En een voordracht als ‘Pierrot's Vlucht’ is wel een heel onaangenaam exempel van een heel onaangenaam genre: het sentimenteele en ‘levenstragische’ ueberbrettl à la von Filitz.

GRESHOFF.