Groot Nederland. Jaargang 15

[p. 109]

Literatuur.

Pallieter, door Felix Timmermans, (Amsterdam, P.N. van Kampen & Zoon).

Pallieter wie zijt gij? Als ik het boek lees, door den heer Felix Timmermans, uw biograaf, aan het schoonste uwer levensjaren gewijd, meen ik u te herkennen. Gij zwemt zoo lustig, dien eersten Meimorgen, in het koele water der Nethe; gij rijdt, zoo kinderlijk verblijd, op den rug van uw bok Lucifer door de bloeiende weiden; gij gaat zulk een onverwacht tweegevecht aan met een potsierlijken graaf... In deze en andere daden meen ik u te herkennen. Zijt gij niet een verre naneef van den onsterfelijken Uylenspiegel, de vroolijkste kerel die ooit langs Vlaanderen's wegen reisde, en zijt gij niet, evenals hij, een symbool van het levenslustige Vlaamsche ras?

Ik ben er bijna zeker van als ik het verhaal lees van uw dollen Walkuren-rit, van het groote door u aangerichte feestmaal onder de schaduwrijke boomen van uw tuin, en eindelijk van uw vertrek met vrouw en kinderen, wanneer gij uw geliefd Nethedal verlaat, om, zooals uw zwerflustige voorvader, de wijde wereld in te gaan ‘lijk de vogels en de wind.’ Andere bladzijden uwer geschiedenis doen mij echter twijfelen. Want naast uwe Uylenspiegel-streken verricht gij ook andere daden, soms zeer eigenaardige en vreemde daden. Gij brengt bezoek aan de nesten der vogelen, telt de eieren en bestreelt deze met lichten vinger; gij aanroept den Heer met woorden van Ruysbroeck; gij doet soms zoo vroom, Pallieter, dat ik besluiten moet: gij slacht wel een burger uit de middeleeuwen, een van die fijne, geestige figuren, zooals primitieve schilderijen vertoonen op een achtergrond van blauwgroene landschappen en gothische torens; maar een afstammeling van Uylenspiegel zijt gij niet.

Maar waarom dan weer die uitbundige levenszotheid, die u met een pastoor op uw rug doet rondspringen op het drijvend ijs der Nethe, die kwajongens-geestigheid, die u inblaast uw naam te wateren in het ongerepte blank van den sneeuw? Of zijt gij een moderne, een intellectueele Uylenspiegel, die van Wagner houdt en van de Praeraphaëlieten, van Ruysbroeck en van Rabelais? Kom, dat kunt gij niet ernstig meenen, Pallieter! Dan weer hoor ik u verzen citeeren van Gezelle, wanneer gij, overmand door de schoonheid van den avond, niet meer zwijgen kunt, en in woorden uwe ontroering moet

[p. 110]

uiten. En gij hebt de aarde lief met al hare schatten en schoonheden, in al de wisselende uitzichten van dagen en seizoenen. Gij ziet en hoort meer dan Uylenspiegel ooit gezien en gehoord heeft, en uw hart kent gevoelens, die de menschen, die in uwe onmiddellijke nabijheid leven nooit gekend hebben noch kennen zullen. Zoudt gij een dichter zijn Pallieter?

Uw figuur blijft in elk geval een beetje raadselachtig. Niet uw figuur als geestelijke creatie van den heer Timmermans, maar uwe figuur als mensch op de wereld, als inwoner van een dorp in uw heerlijk Nethedal. Gij werkt in uw tuin en lijkt wel een heereboer, een dilettant-heereboer mag ik zeggen. Maar gij hebt ook een molen waar gij koren maalt en ik mag dus veronderstellen dat gij molenaar zijt. Een paar bladzijden verder lees ik dat gij een beiaard bespeelt en dan vraag ik mij af: is hij wellicht een koster of zoo iets?

Pallieter, wie zijt gij?

Dat heb ik mij al lezend afgevraagd. Maar als de laatste bladzijde is gelezen en ik u voor mijn geest roep zooals ik u heb leeren kennen, en al uwe daden, uwe gedachten en woorden nog eens naga, dan valt uw masker af en ik zie u zooals gij zijt, ik kijk tot in ‘het klokhuis uwer ziel.’ Ha, ik wist het wel: gij zijt een dichter. Pallieter, gij zijt Felix Timmermans!

* _* *

Elke literatuur heeft tegenwoordig hare ‘levenskunstenaars.’ Deze zijn menschen die, zich afwendend van de literaire en esthetische systemen die voor een gezonden geest de XIXe eeuw onveilig maakte, de heilzame ontdekking hebben gedaan, dat het leven alle kunst en alle theorieën in waarde overtreft. Maar deze eenvoudige waarheid - ach! waarom konden zij zich niet tevreden stellen met een bloote waarheid? - hebben zij langzamerhand tot eene zeer ingewikkelde theorie herschapen. Ten slotte is deze soort ‘levenskunst-voor-estheten’ het ideaal geworden van alle verfijnde decadenten, die het verst verwijderd zijn van den waren eenvoud des levens.

Maar er is nog een andere soort levenskunst, eene natuurlijke, intuïtieve: die van het kind, dat instinctmatig de groote weldaad van het bestaan geniet, en die van den naïeven mensch, die zijn kinderlijk gemoed heeft bewaard. Deze alleen kennen de volle gelukzaligheid van het leven, omdat het al de aspiraties hunner natuur vervult.

Zulk een levenskunstenaar is de schrijver van Pallieter. Leven is voor hem de eerste en bijzonderste functie van den mensch, en liefde en bewondering zijn de voornaamste eigenschappen van den kunstenaar. Zijne kunst, alle literaire procédés verwerpend, gaat recht op haar doel af, dat is: een zuiver beeld geven van des dichters ontroering om in het hart van den lezer de liefde en de bewondering te verwekken voor alles wat de dichter liefheeft en bewondert. Daartoe heeft zij noch luidklinkende, noch bijzondere woorden van noode, evenmin als gezochte en geraffineerde uitdrukkingen, maar

[p. 111]

slechts de simpele woorden die de eenvoudige bewoners van het Nethedal gebruiken en die, als de klank zijner ziel, op Pallieters lippen komen. Daarom spreekt deze kunst zoo innig tot het hart. Ziehier, bijvoorbeeld, gekozen uit de vele heerlijke impressies die het boek bevat die van een zomeravond:

‘De dag was henen, en in de groene lucht sneed de zilveren manesikkel een uiterst scherp streepken. Dáár, grootsch tegen den hemel geblokt, trokken twee zwarte trage ossen eenen ploeg nog door den donkeren grond; de boer er achter zweeg. Er viel nog een blauw licht over het lijf der dieren heen, en de golvingen van hunnen hoogen rug bij elken stap waren als bergen die verroerden. Hun kop knikte zwaar over en weer, en hunne snuiten snoven damp.

De boer scheen nog niet te eindigen, en lei een versche voor. Zijn ploeg blonk spookachtig wit, en zwart en reuzig trokken de twee ossen kalm het voertuig door den grond, die vettig openviel, een weinig glom en eenen goeden zalfreuk verspreidde. Uit de omgeklonte aarde steeg een dunne smoor. En donkerder werd daar hoog boven de lucht, waarin het sikkeltje klaarder sneed. Een dikke ster deed haar oog open.

Pallieter zag weggaande steeds naar de groote ossen om; zij hadden hem het hart geroerd. En als hij in het schuitje overvaarde was er een die loeide in den nacht, en dat deed hem rillen.

De dag was toe en donker, maar het water was nog helder licht, en voerde hooi mee met zijn loop.

En door dien heiligen vrede, die het land omhulde, klonk ver het veelmondig gezang van huiskeerende pikkers en bindsters. Pallieter had kunnen weenen en zei met overtuiging: ‘neeë! de groete Pan is nog ni doed. Die dat hoorde zeggen hee gedroemd! Want 'k hem vandaag zan horekens gezien!’

In al zijn beminnelijken eenvoud spreekt uit deze regelen de geest van het gansche boek. Want in den fantastischen Walkuren-rit of in den liefdedroom in den maneschijn, zoowel als in de beschrijving van den overvloedigen vruchtenoogst en van een winterdag met sneeuw, overal, in alle tafereelen, treft ons dadelijk dezelfde blijde, ontroerende toon van den dichter. Zoo is dit gansche boek eigenlijk één groot gedicht: elk hoofdstuk is een lofzang aan de schoonheid der natuur en aan de goedheid van het leven. Zooals in de meeste lyrische gedichten ontbreken hier ook niet de uitroepen van liefde en bewondering, van vreugde en weemoed; maar deze exclamaties zijn nooit rhetorisch, zij vloeien, zooals in alle echte poëzie, in onvervalschte tonen van de lippen als de natuurlijke taal der ziel.

Met dien vroolijken, gemoedelijken gids maken wij een tocht van een jaar door het schoone Nethedal, dat wij bewonderen in het bekoorlijk décor van elk jaargetijde. Hoevelen, die de stem van den eenvoudigen Pallieter vernemen, zullen verwonderd zijn, dat een schijnbaar onaanzienlijk strookje

[p. 112]

grond in zich verborgen houdt al de verschillende elementen, die de eeuwige, levende schoonheid der aarde vormen! De dichter legt hier de wortelen bloot van dit mysterieuze gevoel, dat voor altijd - en hoe onze geest ook veranderen moge door vreemde invloeden - ons innigste wezen hecht aan den grond waar wij geboren werden, dit gevoel dat de werkelijke grondslag is der ideeële vaderlandsliefde. Alleen om deze reden moeten de Vlamingen ‘Pallieter’ als een schoone aanwinst voor hunne literatuur beschouwen. Er gaat bovendien een stille, schoone kracht uit van dit boek dat, als geen ander der Vlaamsche literatuur, een zuivere spiegel is der rijkste eigenschap van den gezonden, volledigen mensch: de levenslust. En alle beminnaars van schoonheid en leven zullen dit boek liefhebben omdat het een echo is, zuiver en harmonieus, van de schoone stem der Aarde.

Jan van Nijlen.