Groot Nederland. Jaargang 9

[p. 506]

Dramatische kunst.
door Frans Coenen.

Geluk, bij het Ned. Tooneel.

Geluk noemde mevr. Suze La Chappelle - Roobol het tooneelspel in één bedrijf, dat de Kon. Ver. als eerste oorspronkelijk stuk in ditseisoen opvoerde, welke opvoering, niet het minst voorzeker, aantrekkelijkheid ontleende aan het medespelen dier beide gerenommeerde tooneelspeelsters, mevr. Poolman en mevr. Mann - Bouwmeester. Hen te zien in rollen, die overeen kwamen met wat men vroeger hun ‘emplooi’ genoemd zou hebben, de rol van de levensvolle, exuberante vrouw voor mevr. Mann, die van de ingetogen, naar binnen gekeerd levende voor mevr. Poolman, dat was inderdaad een belangwekkend en niet al te vaak voorkomend schouwspel. Het bezwaar was enkel, dat de rollen zelf te weinig levend geschreven waren, om den bekwamen speelsters gelegenheid te geven zich in al hun eigen kracht te toonen. Er scheen tamelijk wat gewilds in de beelding der beide figuren en vooral mevr. Mann had de lastige en vaak ondankbare taak te doen uitkomen, wat de schrijfster bovenal bedoelde: de tegenstelling der beide levens.

Een vrouw, die, op middelbaren leeftijd gekomen, nog met zoo zichtbare huivering van geluk spreekt over haar aanvankelijk leven met den man, met wien zij jaren geleden van haar echtgenoot wegliep, die nog zoo schrikbarend hartstochtelijk doet bij het nadenken van dien lang geleden tijd,.... maakt een zonderlingen en eigelijk niet geheel gezonden indruk. Men pleegt zijn verleden kalmer te gedenken, zelfs al is het gelukkig geweest en vrouwen van smaak en distinctie zijn gewis meer gereserveerd in het uiten van sommige dingen tegenover iemand, die zij haast niet kennen.

De opzet was echter duidelijk. Dit leven van de gescheiden vrouw, die hooghartig en ontembaar haar eigen geluk had gezocht en haar eigen leven had willen leven, moest torenhoog uitrijzen boven het gedrukte, kleurlooze bestaantje der andere, opdat men eerst niet twijfelen zoude,

[p. 507]

aan welken kant het met geluk bekroonde menschenrecht gelegen was.

Eerst allengs zou dan onze twijfel komen, onder het relaas harer kleine lotgevallen der stemmige, oudmodische Hollandsche vrouw, die van niet veel anders te vertellen wist dan van de ziekten en het opgroeien harer kinderen. Om zijn hoogtepunt, waarbij wij ons afvragen of niet zij juist de gelukkigste is, te bereiken bij den ontvangst van een brief, die den onverwachten terugkeer van den geliefden en liefhebbenden zoon meldt.

Dan zou het vraagstuk in al zijn geweldige beteekenis voor ons staan....

Wie is het gelukkigst: zij, die met verbreking van maatschappelijke en conventioneele banden het leven naar haar aard en begeeren inricht, zich individueel zoo volkomen mogelijk uitleeft, of zij, die met algeheel vergeten van het eigen ik en zijn begeerten, opgaat in het leven van haar gezin en als 't ware in haar kinderen herboren wordt?

Ernstige vraag? Een Engelsch tijdschrift zou prijzen uitloven voor de beste beantwoording en vele inzenders zouden zich pro en contra aftobben om die prijzen te verdienen. Ik zal mij echter wel wachten mede te dingen, van der jeugd af mijn minderheid kennende in de aangename bezigheid van het rebussen oplossen. Maar misschien heeft de schrijfster zelve niet gewild, dat men kiezen zou en slechts bedoeld te kennen te geven, hoe men op verschillende wijzen gelukkig kan worden en één soort geluk niet allen menschen dient.

Welke waarheid zeker niet te betwijfelen valt, doch de verdienste der nieuwheid zou ontberen. Gewis had deze deftige dame, die mevr. Poolman voorstelde, niet anders kunnen leven, dan zij deed, omdat haar de behoefte aan individueele vrijheid en geluk nog niet geraakt had, omdat zij nog geen volkomen individu geworden was. Haar bevrediging was nog één met die der anderen en zeker zou der vriendin isolement haar rampzalig gemaakt hebben.

En de vriendin? Ik denk eenigszins, dat de schrijfster haar schiep als het moderne ideaal van zelfbewuste kracht en dat zij er aan twijfelt of dit wel een ideaal mag heeten. Misschien kende zij in hare omgeving ettelijke zulke jonge vrouwen, die emancipatie en eigen-gerechtigdheid als 's levens hoogte aanzien. En heeft zij dezen willen wijzen op een andere hoogte, die toch het geluk niet uitsluit: een leven van zelfopoffering en overgave aan anderen. Maar als men die beide geluksoorten tegen elkaar op zal wegen, dan dienen de draagsters dier zoo verschillende levens ook als ongeveer gelijkwaardig van geest te worden voorgesteld en dat is hier niet geschied. Geen van beiden had ook inderdaad kunnen kiezen. Geen van beiden had op de wijze der andere gelukkig kunnen worden. Hun naturen bepaalden beider lot, hetgeen beteekent dat de strekking van het stukje gemankeerd moet heeten, in zoover het nog

[p. 508]

iets meer wilde zeggen, dan dat er individualistische losbreeksters en huissloven zijn.

Maar, gelijk in den aanvang gezegd werd, het gebeurt niet vaak, mevr. Poolman en mevr. Mann samen te zien spelen. De stille, treuzelige beweginkjes van de eerste, als de ‘huiszittende’ vrouw, het breede, zelf-bewust-wereldsche doen der laatste waren alleraardigst in hun tegenstelling en op zichzelf het aankijken waard. En eene rechtvaardiging allicht voor de opvoering van zulk een stuk.

Frans Coenen.