Groot Nederland. Jaargang 9

[p. 377]

Literatuur.

David Moolenaar en Herman Poort, Nederlandsche Verskunst. - Meindert Boogaerdt, Zeist.

David Moolenaar en Herman Poort bundelden een zevental hunner literaire opstellen tot een boekje, dat u bij lezing het genoegen van echt-gemeende en frisch-gezegde ontboezemingen-aan-te-hooren geeft; dat ons de goede dagen in herinnering brengt toen we Willem Kloos' ‘Veertien Jaar Literatuurgeschiedenis’ genoten, de door raakheid en kalme zekerheid als eene openbaring in-werkende kritieken van den Willem Kloos-dierdagen, dien de beide schrijvers door den aard van hun geschrift en herhaalde eerbieds-betuigingen als hun grooten padvoerder en Meester erkennen; dat u ten slotte, al mag eigen inzicht menigmaal afwijken van de hier voorgestane meeningen, in ieder geval van de volkomen en innige oprechtheid der auteurs weet te overtuigen.

Het zijn geëxtasieerde Poëzie-beminnaars, maar van zulk eene eerlijkheid, dat ge - ook in passages die in ander verband allicht een verdenken van poze zouden wekken - nimmer aan de goede trouw hunner bedoelingen twijfelt. Ze brengen u zoover, dat als ge op blz. 91 te lezen krijgt: ‘Neen, het zijn niet de zoo talrijke wel-goede gedichten, die ge doorleest zonder u zeer te ergeren aan hunne onvolmaaktheid, die U soms zelfs wel hier en daar in een enkele regel iets goeds te hooren en te voelen geven, het zijn niet de bundels verzen, die ge in uw kast te staan weet als boeken vol wit papier, omdat ze noch door leelijkheid, noch door schoonheid u tot goddelijke liefde of demonische haat vervoerden, het is niet de groote massa der verfoeibare middelmatigheid, zonder gebreken en zonderlingheden, maar het is alleen het bijuitstek exquise, het allervolmaaktste dat voor een kunstgevoelige de poëzie maakt tot een levenskwestie. Waarlijk, ik zeg hier geen holle phrasen, geen grootdoende woorden, maar ik bedoel in waarheid: een levenskwestie. Ik hoop toch, dat gij nu hoort door deze bladzijden heen mijn levende menschenstem met ernst tot u spreken’ - zij weten u zoover te brengen, wilde ik zeggen, dat u deze slotzin zelfs als absoluut-niet-belachelijk

[p. 378]

voorkomt. En dat terwijl uw kritisch Ik toch bij al het door hen geprezene of veroordeelde waakzaam gebleven is en ge hun betoog dus allerminst in één voortdurende stemming van overgave behoeft gevolgd te hebben.

Waarlijk, D.M. en H.P. zijn poëzie-beminnaars, ja in-poëzie-verliefden al dragen ze ook goed-Hollandsche namen! ‘Wat klaagt gij dat een vrouw u bedroog en een vriend u verliet?: gij hebt geleerd een dichter te beluisteren en er is u ontroering geschonken, die u òpvoerde tot het boven-menschelijke’, zegt de Inleiding. Ze zijn exclusief als echte minnaars: al hun genegenheid, al hun teederheid gaat uit tot een bepaald soort poëzie. Er valt maar weinig voor hen te bewonderen, zij hun liefde voor dat weinige dan ook een diep-ontroerde. Men ‘bedenke toch vooral dat de waardeering van een eerlijk kunstkritikus, wat Vondel betreft, alleen kan gelden voor de enkele, of ja, in verhouding tot alles, maar hèel enkele reien en lyrische verzen, die in zijn werken te genieten bleven tot op dezen dag.’ En eigenlijk: ze meenen, dat men niet van ‘een bepaald soort poëzie’ mag spreken; ‘er zijn geen verschillende soorten van poëzie, waarvan de eene bij deze, de ándere bij die dichter op den voorgrond treedt’, zeggen ze. En als ge bij dat spreken over Vondel reeds aan vele passages van niet lyrischen aard maar als verhaal-fragmenten van schoone weidschheid en gedragenheid hebt moeten denken, dan wilt ge hier bij een zoo algemeene uitspraak toch stellig even protest doen hooren. Hoe nu? Stel, dat ge Karel van de Woestijne's zeer terecht door hen bewonderend-geciteerd gedicht-begin:

't Is triestig dat het regent in den herfst,
dat het moe regent in den herfst, daar-buiten.
- En wat de bloemen wégen in den herfst;
- en de oude regen lekkend langs de ruiten....

eens als passage in een drama, te spréken door een bepaalde persoonlijkheid, tegenkwaamt - hoé zouden u die regels daar op zulk een plaats en in zulk verband dan niet geheel anders kunnen aandoen! Heeft niet alles zijn eigen eisch en plaats? En zoudt ge - waar men in een (vergeeft me!) bepaald soort poëzie de zuiverheid van woord en rhytme als 't ware direct niet de oogen próeft - zoudt ge, b.v. Shakespeare'aansche, in het algemeen: dramatische dichtkunst op dezelfde wijze lezend, tot een rechte appreciatie kunnen geraken?

Het kan natuurlijk de bedoeling niet zijn de heeren D.M. en H.P. in al hun uitspraken en oordeelvellingen op den voet te volgen, en het door hen geciteerde Horatiaansche voorschrift aan den ‘vir bonus et prudens’.... weer op hunne citaat-keuze en (overdrachtelijk) op de daarbij gevoegde lof en blaam toe te passen. Dit behoeft ook niet; het spreekt immers voor zich zelf, dat in dergelijke sfeer, ook bij zeer veel overeenstemming, altijd persoonlijke waardeerings-verschillen zullen

[p. 379]

bestaan. En bovendien, ik kan mij in hoofdzaken met de waardeering die voor Boutens en v.d. Woestijne's hier afgedrukte verzen, voor Gorter's ‘Mei’ wordt uitgesproken, en de aanklacht van pose en mooi-doenerij tegen v. Eeden's ‘Lied van de Smart’ zeer wel vereenigen.

Doch een paar opmerkingen. Hoewel ik dus Moolenaar's uitvoerig en zeer prijzend artikel over den dichter Boutens grootendeels met instemming las, verwonderde ik mij even door den heer Poort (in zijn algemeene inleiding) op de vraag: ‘Wat erkent gij dan als poëzie?’ speciaal met deze strophe van den genoemden dichter te hooren antwoorden:

Wien werelds wind en eigen wreede vingren tokken

Hartstrengen broos,

Tetrvleezen snaren trillend overtrokken

Zieleklankbodem eindeloos.

Het kan aan mij liggen - maar wanneer ik dit beeld tracht te realiseeren, wil het mij gewoonlijk wat.... anatomisch van plastiek voorvoorkomen; en de doorvoering ervan lijkt wel vernuftig, maar tevens niet zonder gekunsteldheid.

In de bespreking van Gorter's ‘Mei’ trof mij - vooral na de voorafgaande opmerking dat ‘Boutens' beste verzen klein-werk zijn’ - dit gedicht als een ‘geweldig epos’ gekenmerkt te zien. Is dit epitheton nu wel het bij uitstek karakterizeerende; en mag men van een zorgvuldig kritikus niet verlangen, dat hij zeer nauwlettend te werk ga in de keuze zijner adjectiva? Ik bedoel deze opmerking waarlijk niet als letterzifterij! Buiten-verhouding-prijzende toevoegingen zijn jarenlang zoozeer aan de orde van den dag geweest, dat men er eindelijk eens genoeg van krijgen kan.... ja, dat men er tureluursch van wordt! En het beste is nog wel, dat de beide keeren het verderop met mij blijken eens te zijn. Schrijft Herman Poort (op blz. 104) niet, dat het ‘ietwat belachelijk zou klinken’ Gorter b.v. den Hollandschen Homeros te noemen?

In hetzelfde opstel komt nog een passage voor, waarbij ik iets op het hart heb. ‘Zelfs de opmerkingen’, staat er op blz. 86 te lezen, ‘van den geleerden en toch niet geheel van kunstgevoel ontblooten heer Edward B. Koster in zijn van zoo groote belezenheid getuigend boekje over Overeenkomst en Navolging in de Literatuur, dat er hier en daar en dáár-óók plaatsen in Mei zijn aan te wijzen, die herinneren, ja, waarvan éen zelfs woordelijk gelijk is, aan versregels van Shelley, Elizabeth Barrett Browning en Keats, - deze opmerkingen, zeg ik, kunnen toch door hèm, die nièts en nièts anders wil dan een gedicht, zooiets wonderlijk-ontroerends van zegging-rhythme-en-klank, niet anders ontvangen worden dan met de woorden: - Zoo, zoo, dat wist ik niet! -’

Zeker! Maar alleen: hoe ver kan dat gaan? Op dit standpunt zou men ten slotte met onverschilligheid kunnen aanhooren dat een of ander door

[p. 380]

ons bewonderd Nederlandsch gedicht.... een vertaling bleek te zijn. Zoo absoluut zonder belang is dit toch niet. Argumenteert 's heeren Poort's medewerker zelf niet: ‘Bovendien, als nu de heer Ek Ellen èn als Hei Lijdenslied van den Asceet en als verskunst navolging vindt, wat vindt hij er dan eigenlijk mooi-oorspronkelijk in?’ Een navolging van Keats' Endymion is ‘Mei’ stellig niet; maar wie, die zelfs maar dezen aanhef las:

A thing of beauty is a joy for ever:
Its loveliness increases; it will never
Pass into nothingness; but still will keep
A bower quiet for us, and a sleep
Full of sweet dreams....

moest niet onmiddellijk aan de sprekende verwantschap in versvorming en rhythme denken? En verdient degeen die hierop opmerkzaam maakt alleen een betuiging onzer welwillende onverschilligheid?

Ik wil eindigen met op te merken, dat de uitspraak omtrent den kritikus: ‘hij hebbe niet de pretensie de waarheid te hebben geopenbaard, maar slechts deze: kunst te hebben geleverd’ - beslist mijn instemming niet heeft. De waarheid? Is naar het woord van den Duitschen wijsgeer de waarheid niet: een diamant met véle facetten? En: kritiek alleen kunst? Kunst in zooverre dan als Spinoza's ‘Ethica’ door haar gedachten-architectuur, of Thomas a Kempis' ‘Imitatio’ door de wél-uitgeschreven persoonlijke wijze waarop hij zijn persoonlijkheid verloochent, en Platoon's dialogen door hun dramatischen opzet, afwikkeling en ontknooping. Maar alleen kunst? Ik vond in het boekje van D.M. en H.P. ook nog wel iets anders te waardeeren!

H. van der Wal.